Bulgarije lijkt zich steeds meer af te wenden van de EU

Nog steeds vinden veel Bulgaren het EU-lidmaatschap belangrijk. Nina Ivanova (47) woont met man en kind in een klein dorp in het midden van Bulgarije. Ze is net naar een dienst van de Evangelische kerk met als thema ‘hoop’ geweest. ‘Om de Bulgaren in deze crisis te helpen.’ Ze vindt de voordelen van het EU-lidmaatschap groot. ‘Daardoor kunnen we vrij reizen en met Europees geld projecten realiseren.’

Toch begint het vertrouwen in de Unie volgens diverse enquêtes te dalen. Dat komt vooral door de tergende armoede en de schier onoplosbare politieke problemen van Bulgarije. Angel Kadrinov (65) is een gepensioneerde architect. Hij rijdt, samen met zijn zoon, met een taxi om rond te kunnen komen. Kadrinov wil best bij de EU horen, maar niet ten koste van zijn inkomen.

Zoals Kadrinov denken miljoenen Bulgaren in de armste EU-lidstaat, waar het gemiddelde maandloon circa 300 euro bedraagt en meer dan een vijfde van de bevolking onder de armoedegrens leeft. Sinds de val van het communisme vertrok meer dan een miljoen Bulgaren naar het buitenland. De groep die bleef overleeft vaak dankzij geld van familieleden. Een deel van de bejaarden wroet in containers, op zoek naar lege flessen of eten. Ze krijgen concurrentie van verpauperde zigeuners. Voor Kadrinovs flat in een betonnen buitenwijk van Sofia springen zigeunerkinderen in en uit de vuilnisbak.

Vooralsnog leggen veel Bulgaren de zwarte piet bij hun eigen politici. Die maakten er een potje van de afgelopen jaren. De socialisten, die van 2005 tot 2009 aan het bewind waren, tolereerden dat er grootschalig misbruik werd gemaakt van EU-fondsen. De Europese Commissie blokkeerde daarop 500 miljoen euro aan fondsgelden. Bojko Borissov, die in 2009 met zijn partij GERB (Burgers voor een Europese Ontwikkeling van Bulgarije) de verkiezingen met grote meerderheid won, deed grote Europese beloften: Bulgarije in de Schengenzone en voorgoed korte metten met het vernederende ‘Mechanisme voor Coöperatie en verificatie’ (MCV), een extra monitoringsysteem dat de Europese Commissie Bulgarije en Roemenië oplegde omdat ze nog niet helemaal voldoen aan de EU-eisen. Hij kon zijn beloften niet waarmaken.

Bovendien voerde zijn kabinet op last van de EU straffe bezuinigingen door, waaronder een verhoging van de energie- en waterprijzen, waardoor het toch al verarmde deel van de natie letterlijk in de kou stond. In 2012 staken zes Bulgaren zichzelf in brand. Tenminste één schreef zijn daad toe aan ‘de wanhopige toestand waarin Bulgarije zich bevindt’. Al die ellende leidde in 2012 al tot grote protesten tegen de ‘maffiapolitici’. En toen er in februari dit jaar opnieuw hogere energieprijzen werden aangekondigd, gingen wederom duizenden Bulgaren de ijzige vrieskou in.

Onderstroom

Bij deze protesten waren voor de eerste keer sinds de val van de muur geen Europese vlaggen te zien, behalve dan die ene die verbrand werd. Het wijst op een anti-Europese onderstroom die weleens sterker zou kunnen zijn dan de zomeracties van de pro-Europese weldenkende elite. De twee grootste partijen, de Socialistische partij en GERB, laten zich nog niet uit tegen de EU: die beloven wederom dat de EU-subsidies binnen zullen blijven stromen. Maar de rechts-extremistische partij Ataka (“Aanval”), de op drie na grootste partij van Bulgarije, opende een ferme aanval op “Jevropa”. Volgens de partij zijn de Europese partners van Bulgarije “kolonisatoren” en buitenlandse bedrijven “monopolisten”, die Bulgarije moeten verlaten. Ataka vecht voor “de waardigheid van al die Bulgaren die nu wat centen krijgen uit landen als Engeland, waar hun kinderen constant het mikpunt zijn van hoon en arrogantie”. Ataka wil een referendum over de uitstap uit de Unie.

Zo’n boodschap valt bij de Bulgaren in vruchtbare aarde, weet Kalina Miteva, een jonge dertiger met baseballpet, paardenstaart en spijkerbroek. Miteva is lid van de Bulgaarse Groenen en voert in de kuststad Varna een bitter gevecht met de heersende oligarchen die de kuststrook willen bebouwen. Dankzij de EU-wetten die Bulgarije moest aannemen, zo zegt ze, kan ze hun gesjoemel aanpakken. Maar ze heeft ook kritiek. ‘EU-lidstaten als België, Nederland en Duitsland zijn goed ontwikkelde democratieën. Die kunnen Bulgarije helpen. Helaas zijn ze vooral met zichzelf bezig.’

Ze vindt het niet raar dat anti-Europese sentimenten in Bulgarije groeien. Ze wijst op een afsplitsing van Ataka, het nieuwe Nationaal Front voor de redding van Bulgarije (NFRB), die tijdens de laatste verkiezingen 3,71 procent behaalde. ‘Ook het Front meent dat we enkel aan de EU betalen en niets terugkrijgen.’ Een deel van de groene stemmers liep over naar die partij. Miteva snapt hun gedachtegang wel. ‘Ze willen Bulgarije redden’.

Strohalm

De andere tendens is dat steeds meer Bulgaren zich afwenden van de binnenlandse politiek – de opkomst bij de laatste verkiezingen was 51 procent, de laagste sinds 1989. Of zich krampachtig vastklampen aan de laatste strohalm: de Europese Unie.

Maar die halm kan snel breken, als de Unie niet biedt waar de Bulgaren om vragen, suggereerde de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev eind maart. ‘In Bulgarije geloven mensen niet in hun eigen regering en daarom wél in de Europese Unie. De logica daarachter is: “We weten niet wat die voorstelt, maar het kan nooit slechter zijn dan die politici van ons.”’

De Franse, Duitse, Nederlandse en Belgische ambassadeurs in Bulgarije verkondigden achter de strijd tegen het “oligarchisch model” te staan. Eurocommissaris Viviane Reding wees de Bulgaarse regering op de noodzaak van democratische hervormingen. Maar dat zijn slechts woorden. ‘Een directe interventie is niet mogelijk vanwege het subsidiariteitsprincipe’, zegt Bulgaars Europarlementslid Andrej Kovatsjev van de Europese Volkspartij. ‘Maar de commissie kan wel het delicate instrument van de Europese fondsen gebruiken.’ Kovatsjev gaat in ieder geval alles op alles zetten om Bulgarije te helpen hervormen. ‘Dat moet, anders glijden we af naar een totalitair regime als in Wit-Rusland.’ Het belooft een hete herfst te worden.