Een vierhonderdtal gemeenteambtenaren nam op 3 en 6 december in de Brusselse Koninklijke Militaire School deel aan een colloquium over de Staatsveiligheid. De geheime dienst gaf uitleg bij zijn werking en wees de deelnemers op de verplichting om informatie door te spelen. ‘Maar de bedoeling is natuurlijk niet alle lokale roddels te vernemen.’
‘Artikel 14 van de Wet op Bijzondere Inlichtingenmethoden (de BIM-wet) stelt dat lokale besturen vanuit zichzelf informatie kunnen meedelen aan de Veiligheid van de Staat, en op verzoek informatie moéten meedelen. Er zijn maar een paar weigeringsgronden om daar niet aan tegemoet te komen. Het beroepsgeheim is géén reden’, zegt Alain Winants, administrateur-generaal van de Staatsveiligheid.
‘Toch willen we niet zozeer hameren op sancties, maar veeleer een klimaat van vertrouwen scheppen, waardoor bij lokale besturen de reflex ontstaat ons te informeren wanneer nodig.’
Doelpubliek van de tweedaagse conferentie –een organisatie van uitgeverij Politeia- waren burgemeesters, gemeentesecretarissen, voorzitters en secretarissen van OCMW’s, diensthoofden van sociale diensten, de lokale politie, havenbedrijven, integrale veiligheidsambtenaren en diensthoofden burgerlijke stand en bevolking. Uit Wallonië daagden 150 deelnemers op, uit Vlaanderen zo’n 240.
Een praatje slaan
Winants benadrukt dat het colloquium niet is opgezet om stiekem informanten te rekruteren. ‘Het zou van weinig discretie en van een fundamenteel gebrek aan professionalisme getuigen om informanten te gaan rekruteren op een studiedag waar de burgemeesters, de politie én ons toezichthoudend comité aanwezig zijn. Dat is niet de bedoeling. Zoals het evenmin de bedoeling is mensen aan te zetten tot verklikking. De bedoeling is een vorm van openheid, communicatie en visibiliteit.’
Maar kunnen burgers nog wel onbezonnen een praatje slaan met hun gemeenteambtenaar? Winants: ‘De bedoeling is helemaal niet dat jij geen gesprekken meer kan voeren zonder te denken dat alles wat je vertelt wordt gebrieft aan de Veiligheid van de Staat. De inlichtingen die ons interesseren zijn gebonden aan de domeinen van onze bevoegdheid. De bedoeling is niet alle lokale roddels of info te vernemen; het moet wel gelinkt worden aan onze opdrachten.’ Bij die opdrachten gaf de geheime dienst tekst en uitleg op het colloquium.
Van mensenhandel tot terreur
‘Wanneer een burger in één maand tijd tot driemaal toe aangifte doet van verlies van zijn identiteitspapieren, dan is dat in se niet illegaal’, zegt Winants. ‘Maar het kan wel de aandacht trekken van een gemeenteambtenaar. Mogelijk zit de persoon in kwestie onder valse identiteit in een criminele organisatie, of probeert hij onder verschillende identiteiten steun van het OCMW te bekomen.’
‘Het kan ook gaan om een circuit’, vult Ludwig Vandenhove aan, burgemeester van Sint-Truiden en voorzitter van het colloquium. ‘In Sint-Truiden liepen in de loop van 2010 nogal wat meldingen binnen van Sikhs die zogezegt hun paspoort hadden verloren. Via de federale politie hebben we vastgesteld dat er een circuit achter zat, gericht op mensen die illegaal naar België probeerden te komen. Het ging om mensenhandel.’
In het kader van fraude met identiteitspapieren kwam België al vaker negatief in het nieuws. In de jaren negentig werden op Belgische ambassade in Sofia honderden visa verkocht aan onder meer louche figuren. En in 2001 reisden de moordenaars van commandant Massoud naar Afghanistan met Belgische paspoorten.
Robin Libert, hoofd van de analysedienst van de Staatsveiligheid: **‘**In de jaren negentig en 2000 zijn er nog wel meer voorbeelden geweest van volledige series die gestolen werden. Die zie je vervolgens opduiken in criminele netwerken en in de logistiek van terreur. Eens in misdaadhanden, verkoopt het zich. Dat baart ons natuurlijk wel zorgen.’
Winants: ‘Een ander fenomeen dat onze aandacht wegdraagt is spionage. Ik kan u verzekeren dat dat in België en Brussel nog zeer actueel is. Momenteel zitten we terug op –zoniet voorbij- het niveau van de Koude Oorlog. Wanneer buitenlandse spionnen een legende willen opbouwen (een verhaal om hun activiteiten te camoufleren, kc) kan het helpen om te beschikken over valse documenten.’
Londsdale
‘Het is beter in je database een aantal onbruikbare tips te hebben die tot niets leiden, dan te moeten vaststellen dat de tip ontbreekt die wel tot iets geleid zou hebben.’
De Staatsveiligheid wees de deelnemers aan het colloquium op het belang zichtbare elementen van radicalisering te melden. Winants: ‘Indien een wijkagent of iemand van het OCMW vaststelt dat een persoon plots van uiterlijk verandert, dan kan dat –gekoppeld aan gegevens die wij eventueel bezitten- een element zijn dat wijst op een mogelijke radicalisering’, zegt Winants.
‘Bijvoorbeeld iemand die plots van zijn kledij wijzigt of een baard laat groeien. Bedoeling is niet bepaalde bevolkingslagen, -groepen of godsdiensten te stigmatiseren –het kan trouwens zowel bij allochtonen als autochtonen gebeuren. Van uiterlijk veranderen is overigens ook niet illegaal, en het moet ons niet zomaar doen denken dat het gaat om terroristen. Maar het kan wel een aanwijzing zijn van iemand die zich begint te begeven op de weg van de radicalisering.’
Zal de Staatsveiligheid niet overspoeld worden met nietszeggende tips over pubers die plots met een Londsdale-trui thuiskomen? Winants: ‘Het is beter in uw database een aantal onbruikbare tips te hebben die tot niets leiden, dan te moeten vaststellen dat de tip ontbreekt die wel tot iets geleid zou hebben.’ Libert: ‘Er moet een selectie gebeuren. Kledij is maar een aanwijzing, geen doorslaggevend element. Bovendien heb je in de leeftijdsklasse die u situeert veel nalopers.’
Scientology
Nog een ander aandachtspunt dat de Staatsveiligheid aanstipte, is de organisatie van allerhande evenementen op lokaal vlak. Winants: ‘Wanneer een vereniging zich aanbiedt bij een gemeentelijk bestuur om bijvoorbeeld een jongerenkamp of fietswandeling te organiseren, dan kan ons dat interesseren. Zeker wanneer blijkt dat die fietswandeling een initiatief is van Scientology of een onderdeel van Scientology.’
‘Elke gemeente, elk lokaal bestuur kan geconfronteerd worden met bepaalde aspecten van onze bevoegdheden. Neem een gemeente als Kleine Brogel… er zijn organisaties die daar op regelmatige basis activiteiten organiseren die in ons domein liggen -Bomspotting bijvoorbeeld.’
Niet achter de rug om
Vandenhove pleit voor meer parlementair debat over de Belgische inlichtingendiensten. ‘Politici liggen niet wakker van de Staatsveiligheid, zeker niet mijn collega-burgemeesters. En ik kan dat begrijpen, want ze krijgen al zoveel over zich heen. Ook in het parlement is er maar een minderheid die er wakker van ligt. Dat is geen verwijt aan mijn collega’s of de huidige parlementsleden, het is een vaststelling. Het zal er ook mee te maken hebben dat je er als politicus niet mee in de media komt.’
Vandenhove wil dat er een beleid wordt uitgestippeld rond de samenwerking tussen de Staatsveiligheid en gemeentes, steden en lokale politiezones. ‘Daarvoor is dit colloquium een goede aanzet. Ik stel voor dit initiatief ook op provinciaal vlak te organiseren. Zo kan je tot werkbare modellen komen, al dan niet via studiedagen of gesloten vergaderingen. Maar het moet nog verder gaan. Op deze studiedag luisteren de gemeentes en steden naar de Staatsveiligheid, maar ook het omgekeerde moet gebeuren: het is goed dat de Staatsveiligheid weet hoe gemeentelijke diensten werken.’
‘Ambtenaren stellen ons bijvoorbeeld de vraag hoe ze de Staatsveiligheid moeten contacteren’, zegt Winants. ‘Rechtstreeks of via de hiërarchische overste? Onze bedoeling is informatie te krijgen, niet bij te dragen aan conflicten binnen de hiërarchie van de besturen. Dus: wij raden aan dat het aan de hiërarchie wordt gemeld, om te vermijden dat het achter de rug van de overste gebeurt.’