Uw baas die uw e-mails meeleest, uw metro die registreert hoe laat en waar u opstapt, uw vakbondsafgevaardigde die geschaduwd wordt door privédetectives… hoe staat het met de bescherming van uw privéleven? Op de studiedag ‘Zolang er nog wat van uw privacy overblijft’ gingen academici, advocaten, juristen en vakbondsafgevaardigden in debat over de bescherming van het privéleven en persoonsgegevens.
‘Onze privacy staat onder druk van technologische ontwikkelingen, de tijdsgeest na 9/11 en het besluitvormingsproces in Europa’, zegt advocaat Raf Jespers van het Progress Lawyers Network, dat de studiedag op 5 maart in Brussel organiseerde. ‘De privacy is dood. Leve de privacy.’
‘De technologie heeft zich niet alleen ontwikkeld om ons leven beter, aangenamer en veiliger te maken, maar kan ertoe leiden dat een grotere controle op de bevolking plaatsvindt. Iedere dag komt er in het kader van de controle wel een nieuw technologisch snufje bij.’ Volgens Jespers zijn veel burgers zich niet bewust van alle camera’s en andere toezichtsinstrumenten die dag in dag uit hun doen en laten registreren.
Camera’s en identificatie-chips
‘De Lijn heeft in meer dan 750 trams en bussen camera’s hangen’, aldus Jespers. ‘Maar is dat nodig? In 90 procent van alle trams en bussen is er nooit enig probleem geweest. Moet men dan alle Vlaamse bussen en trams volhangen? De NMBS doet niet onder: “Omwille van uw veiligheid hangen we camera’s.” Eveneens in volle ontwikkeling is de communicatiebox voor de auto’s: volgens een programma van de EU moet vanaf 2013 in alle nieuwe auto’s een soort zwarte doos ingebouwd worden, die via radiosignalen communiceert. Dat kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor rekeningrijden of om files in te schatten. Maar daardoor zal het ook technologisch mogelijk zijn om het volledige auto- en vrachtwagenverkeer van alle Europeanen vast te leggen.’
Jespers verwees ook naar de Radio Frequentie Identificatie-chips (RFID), die onder meer in de Mobib-kaart van de Brusselse metro gebruikt worden. Jespers: ‘De Belgische vervoersmaatschappijen hebben besloten dat die RFID-chip de standaard zal worden, bij de Lijn, de NMBS, de Tec, de MIVB, enzovoorts. Het gevaar is dat in die chip ook persoonsgegevens zullen opgenomen worden.’ Mobib kreeg onlangs de “Orwell Award 2010” van de Franstalige liga voor Mensenrechten.
Yottabytes
‘Andere evoluties, bijvoorbeeld op het terrein van databanken, zijn zeer verregaand’, zegt Jespers. ‘Volgens het Pentagon zullen de datavolumes van de controleopdrachten tegen 2015 het niveau van yottabytes (10 bits tot de 24ste graad) bereiken.’ Het Schengeninformatiesysteem heeft volgens Jespers 500.000 terminals. Het probleem? ‘Nadat zangeres Yasmine zelfmoord pleegde, zijn een negentigtal politieagenten gaan kijken in het rijksregister, terwijl dat niet mocht. Men moet weten dat al die databanken het gevaar lopen dat ze door onbevoegden, door derden, worden ingekeken.’
Scheeftrekkingen
De technologische ontwikkelingen, de tijdsgeest na 9/11 en het Europese besluitvormignsproces hebben volgens Jespers geleid tot een aantal scheeftrekkingen. ‘ Sinds 2001 is het budget voor interne veiligheid wereldwijd gestegen met zeventig miljard dollar. Natuurlijk moet de staat burgers tegen terreur beschermen, maar de vaststelling is dat er overgeacteerd is in de investeringen in bescherming van burgers tegen terrorisme. Terrorisme maakt 420 slachtoffers per jaar –al zijn er dat natuurlijk 420 te veel.’
Een andere scheeftrekking volgens Jespers is de vaak geciteerde balans tussen vrijheid en veiligheid. ‘Ze is doorgeslagen in de richting van veiligheid. Maar er is ook iets mis met de logica achter die “balanstheorie”. Ik ben het er niet mee eens dat je vrijheid moet afwegen tegen veiligheid. Dat zijn geen twee analoge principes. Vrijheid is een centrale waarde, die in EU-verdragen en alle mensenrechtenverdragen wordt teruggevonden. Het is ook een containerbegrip. Ik pleit niet voor een balanstheorie, maar een pyramidetheorie: je bouwt veiligheid op de basis van vrijheid.’
‘Wel kan men privacy en andere rechten afwegen tegen concrete rechten zoals het recht op leven, en het recht op fysieke integriteit. Dat is wel een afweging die je kan maken. Ieder zal aanvaarden dat er in de luchthaven van Zaventem strengere veiligheidsmaatregelen zijn dan in de stad Mechelen. Die stad volhangen met camera’s, dat is buiten proportie, als je de privacy afweegt tegen het gevaar voor het leven van de burgers. Problemen van straatcriminaliteit rechtvaardigen niet dat een hele stad door camera’s in de gaten gehouden wordt.’
‘De stress neemt toe’
Stephan Galon, directeur van het departement internationaal van de vakbond ABVV, ging in op een aantal recente privacy-ontwikkelingen op de werkvloer. Eén daarvan is de opkomst van het zogenaamde “track and trace”-systeem. Galon: ‘Het gaat om een applicatie die gps en gsm combineert. De werkgever plaatst een doosje in de camionettes van zijn werknemers, zodat hij op elk moment van de dag kan zien waar bedrijfsvoertuigen zich bevinden. De gevolgen zijn duidelijk: de stress neemt toe, er ontstaan misverstanden. Personeelsleden werd verweten dat ze niet de kortste weg naar hun werkplek namen. En dan is er nog de menselijke factor: constant het gevoel dat je in de gaten gehouden wordt.’
Privédetectives
Galon waarschuwde ook voor de manier waarop privédetectives worden ingezet ‘om werknemers en vakbondsafgevaardigden in de gaten te houden. We hebben dossiers van délégés die 24 uur per dag geschaduwd zijn door privédetectives. Nochtans is het volgens de wet op de privédetectives verboden om informatie in te winnen over het lidmaatschap van een vakbond. En dan zijn er nog de verzekeringsmaatschappijen. Bij de ABVV hadden we recent twee dossiers waarbij we konden aantonen dat onze leden werden geschaduwd door verzekeringsmaatschappijen om te zien of ze arbeidsongeschikt waren.’
Camera’s op de werkvloer
Wat het gebruik van camera’s op de werkplaats betreft, toonde Galon zich vooral bezorgd over kmo’s. ‘De grote firma’s in ons land respecteren de bestaande spelregels inzake camera’s, er zijn tenslotte vakbonden aanwezig. Er zijn echter veel voorbeelden van kmo’s waar vakbonden geen slagkracht hebben, en waar camera’s worden geïnstalleerd maar mensen niet durven reageren.’
‘Al die controlesystemen leiden zonder twijfel tot een toename van stress op de werkvloer’, besloot Galon. ‘De samenwerking tussen juristen en vakbondsmensen op het terrein moet dan ook versterkt worden, zodat we kunnen reageren op een aantal nefaste tendensen.’