"Klimaatwijziging heeft gevolgen voor tropische ziektes"

Het is niet gewaagd om te stellen dat de klimaatwijziging “onvermijdelijk gevolgen heeft voor de tropische ziektes”, zegt Carlos Henrique Costa Nery, voorzitter van de Braziliaanse Vereniging voor Tropische Geneeskunde (SBMT).

Tropische ziektes zoals malaria, de ziekte van Chagas en dengue (knokkelkoorts) komen in 49 landen voor en treffen daar ongeveer 1 miljard mensen, vooral in tropische streken, waar de meest kwetsbare bevolkingsgroepen van de ontwikkelingslanden leven.

Subtropisch wordt tropisch

Maar de kaart van de tropische ziektes begint te veranderen. Door de opwarming van de aarde krijgen subtropische regio’s steeds meer een tropisch karakter, zegt Nery. De temperatuurstijging kan leiden tot een “explosie van parasieten en insecten richting Noord-Amerika, Zuidelijk Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.”

Een bewijs daarvan is de aanwezigheid van berglepra (leishmaniasis) in Europa. Die ziekte vind je nu in het zuiden van het continent maar kan naar het noorden optrekken als de temperatuur blijft stijgen, zegt Nery.

Tegelijk veroorzaakt de klimaatverandering in de tropische streken zelf meer overstromingen en droogteperiodes, “wat de dynamiek in de overbrenging van de ziektes kan veranderen.”

Malaria

Overstromingen bijvoorbeeld kunnen gevolgen hebben voor ziektes die door insecten worden overgebracht, zoals malaria, dengue en gele koorts. Droogte kan het hongerprobleem verscherpen: een verzwakte bevolking is vatbaarder voor infectieziektes zoals tuberculose, aldus Nery.

In Latijns-Amerika en Afrika trekken bevolkingsgroepen weg uit streken die door droogte getroffen zijn, wat een kettingreactie op gang brengt. De migranten komen in sloppenwijken terecht, zoals de Braziliaanse favela’s, die door de ophoping van afval en de slechte sanitaire voorzieningen een broeihaard voor ziektes kunnen zijn.

Simplificaties

Sommige van deze problemen zijn nog “speculatief”, zegt Nery, maar andere, zoals de opmars van berglepra, zijn al gedocumenteerd.
De impact van de klimaatwijziging op de menselijke gezondheid was het voorwerp van hevige discussies op het Wereldcongres voor Tropische Geneeskunde en Malaria, dat gisteren (donderdag) in Rio de Janeiro is geëindigd.
Onderzoeker Ulisses Confalonieri van de Braziliaanse stichting Fiocruz ziet veel “journalistieke simplificaties.” De laatste decennia zijn veel tropische ziektes zich anders gaan gedragen, geeft ook hij toe. Berglepra vond je vroeger alleen op het platteland, nu ook in de steden. De ziekte van Chagas werd vooral verspreid via wantsen, nu ook via besmette voedingsmiddelen.

Geïsoleerd onderzoek

Maar volgens Confalonieri is het totaalbeeld “complexer dan het lijkt.” Het klimaat speelt een rol, zegt hij, maar je moet ook andere factoren bekijken, zoals ontbossing, afvalverwerking, migraties, veranderingen in de landbouwproductie en voedingsgewoontes.

De uitdaging is net om na te gaan of de huidige klimatologische veranderingen daadwerkelijk een impact hebben op de gezondheid, zegt Confalonieri. De onderzoeken tot dusver zijn “geïsoleerd” en schaars, zegt de Braziliaan.
Hijzelf vertrekt binnenkort met een team wetenschappers uit Peru, Ecuador en de Verenigde Staten naar het Amazonegebied om er het verband te onderzoeken tussen de verspreiding van malaria en menselijke ingrepen zoals en de aanleg van wegen en het grondgebruik.