Patrick Karegeya: dood van een opposant

Voormalig sleutelfiguur van het regime

Patrick Karegeya leefde al jaren in ballingschap in Zuid-Afrika. In de aanloop van de presidentsverkiezingen van 2010 ging hij opeens deel uitmaken van een bredere groep sterkhouders van het regime die zich tegen Kagame keerden. Eind februari 2010 verliet generaal Faustin Kayumba Nyamwasa Rwanda en vervoegde Karegeya in zijn ballingsoord. Kayumba was onder meer opperbevelhebber van het Rwandees leger geweest. Karegeya had niet alleen de inlichtingendienst geleid, hij had zowat eigenhandig de Congo Desk uitgebouwd, de plek van waaruit de systematische plundering van Congo’s natuurlijke rijkdommen werd georganiseerd tijdens de oorlog.

Anderen volgden het voorbeeld van Kayumba, invloedrijke mensen met belangrijke openbare functies, zoals Theodore Rudasingwa (Kagame’s vroegere kabinetschef), Gerald Gahima (voormalige Procureur-Generaal en vice-voorzitter van het opperste gerechtshof) en Kagame’s privé-secretaris David Himbara. Plotseling worstelde Kagame niet meer met zijn traditionele tegenstanders maar met zijn gefrustreerde strijdmakkers. De inner circle van de macht leek zijn coherentie te verliezen, moest vechten tegen zijn eigen desintegratie.

Nieuwe verzetsbeweging?

Die coalitie van voormalige topfiguren van de Rwandese elite tegen Kagame hertekende de politieke en militaire kaart grondig en werd door de overheid als bijzonder bedreigend ervaren. Gevreesd werd dat Kayumba en Karegeya zouden proberen om met Oegandese steun vanop Congolese bodem een overkoepelende verzetsbeweging tot stand te brengen, door groepen van heel verschillende achtergrond samen te brengen. Er waren effectief ook contacten met een deel vanhet  CNDP, bepaalde Mai Mai groepen, een aantal Congolese legerleiders, en zelfs met mensen binnen het FDLR. Al die groepen hadden hun eigen redenen om Kagame weg te willen en de ambitie was om ze allen onder te brengen in een ad hoc verzetsbeweging tegen het regime in Kigali. Om dat te doen moesten ze water en vuur verenigen. Ze hebben dat ook geprobeerd, maar dat is om verschillende redenen niet gelukt.

Nieuwe oppositiepartij

Eind 2010 was het duidelijk dat ze internationaal en op het terrein geen enkele steun zouden vinden voor een gewapend initiatief. Vermoedelijk de belangrijkste reden was dat Kayumba Nyamwasa nu eenmaal niet het profiel had om water en vuur te verenigen. Hij werd altijd beschouwd als één van de hardliners van het regime, en één van de redenen van zijn conflict met Kagame draaide rond diens pogingen om de parallelle economische structuur te ontmantelen die Kayumba en Karegeya hadden opgeworpen rond de plunderingen van de Congolese mineralen.

Om diezelfde redenen is ook de politieke partij die Karegeya in 2011 met Kayumba, Gahima en Rudasingwa heeft opgericht niet is uitgegroeid tot geloofwaardig alternatief voor Kagame’s RPF. De leiders hadden niet onmiddellijk de street credibility om een geloofwaardig democratisch alternatief te incarneren. Het Rwanda National Congress (RNC) blijft actief maar dan vooral in het buitenland. Eind 2013 schoot er niet veel over van de onmiddellijke dreiging die uitging van de tandem Kayumba Nyamwasa – Patrick Karegeya, ook al bleef het regime zich zorgen maken over de potentiële aanhang die beide ex-militairen nog hebben binnen het leger dat ze zolang geleid hebben. In maart 2012 publiceerde Mo een uniek interview met hen.

Vermoord of natuurlijke dood?

Sinds gisterenavond weten we dat Karegeya dood is. Mensen die hem de laatste dagen nog spraken vinden het bijzonder onwaarschijnlijk dat hij zou gestorven zijn aan aids. Daarvoor klonk hij tot het laatst te actief en levendig.

Het platform van de oppositiepartijen RNC, FDU-Inkingi en Amahoro People’s Congress vinden het in elk geval duidelijk. Voor hen kan het niet anders of de Rwandese autoriteiten hebben er de hand in. Ze verwijzen naar de eerdere mislukte aanslagen in Zuid-Afrika tegen Kayumba Nyambasa en  naar de repressie tegen Rwandese dissidenten in Kampala, die inderdaad tot vandaag verder gaat.

Ik vind het zelf een stuk minder eenduidig. De moordpogingen op Kayumba in 2010 hebben de relaties met Zuid-Afrika grondig verstoord. Het laatste anderhalf jaar heeft Rwanda zware kritiek te verduren gekregen voor zijn rol in het M23-verhaal in Congo, zelfs van zijn meest loyale bondgenoten. Er werden sancties getroffen die diep in het vlees hebben gesneden, en Rwanda voelde zich meer dan ooit tevoren op de vingers gekeken. Het lijkt niet erg waarschijnlijk dat Rwanda zich aan bakken nieuwe kritiek wil blootstellen door een moord te plegen waarvan ze weten dat ze erg veel aandacht zal krijgen en dat een groot deel van de internationale publieke opinie er quasi-automatisch van zal uitgaan dat Rwanda het gedaan heeft. Zeker niet op iemand waarvan niet zoveel dreiging meer uitging.

Het blijft dus wachten op het gerechtelijk onderzoek. Zonder daarop vooruit te lopen beweer ik toch dat op dit ogenblik de piste van een gewelddadige dood erg waarschijnlijk lijkt. Maar er zijn wel meer spanningsvelden te bedenken waarbinnen de moord op Karegeya zou kunnen gepleegd zijn. Op dit ogenblik kunnen we niets uitsluiten.

Dit artikel werd mee mogelijk gemaakt door een werkbeurs van het Fonds Pascal Decroos.