Poetin zit niet langer op rozen

Het rapport van Amnesty International loog er niet om. Tijdens het eerste jaar van Poetins derde ambtstermijn als president van Rusland werden het recht op vrije meningsuiting en het recht op vrijheid van vergadering en vereniging consequent met de voeten getreden. Ruslandwatcher Geert Groot Koerkamp stelde vast dat het rapport in Rusland zelf nauwelijks ophef veroorzaakte. “De overgrote meerderheid van de Russen, die voor hun nieuwsvoorziening vooral van de federale televisiezenders afhankelijk zijn, zal er geen weet van hebben.”

Afhankelijke media

Net daar wringt het schoentje. Sébastian Menninga schrijft een thesis over de rol van sociale media bij de Russische protestbeweging. Hij besluit dat de meest bekeken televisiekanalen en radiostations in handen van de staat zijn.

“Ook de geschreven pers is een spreekbuis van de overheid. Officieel zijn de meeste kranten onpartijdig, maar ze worden wel door bedrijven of rijke Russen met een sterke band met het Kremlin gerund.” Het bereik van echt onafhankelijke media is beperkt. “Daarom is het internet van groot belang voor de Russische oppositie. Dat is het enige medium waar de autoriteiten geen vat op hebben. Ze hebben namelijk de ontwikkeling van het internet aan individuen en westerse bedrijven overgelaten. Ondertussen proberen ze de macht van het internet via allerhande wetgeving aan banden te leggen, maar de verworven vrijheid lijken ze niet te kunnen indijken.”

Middenklasse als draaischijf

Via diverse sociale media als Facebook, Twitter en VKontakte probeert de protestbeweging zich te organiseren. “In de grote steden neemt het internetgebruik exponentieel toe. Toch zal het nog een tijdje duren vooraleer de modale Rus de ongekende informatiemogelijkheden van het medium leert kennen”, weet Meninga.

Ondanks het gebrek aan genuanceerde berichtgeving op het platteland staat de oppositie sterker dan twee jaar geleden. “De beweging is weliswaar minder zichtbaar, maar via kleinschaligere initiatieven – zoals hulp verlenen aan ouderen, graven in het corrupte verleden van sommige parlementsleden en mogelijk plagiaat bij dissertaties van overheidsfunctionarissen opsporen – winnen ze niet alleen aan sympathie, maar hebben ze er ook voor gezorgd dat enkele leden van Poetins partij Verenigd Rusland vrijwillig opgestapt zijn”, zegt VRT-correspondent Groot Koerkamp.

“Protestdemonstraties zijn er nog steeds. Die zijn echter iets minder grootschalig, want het mobiliserende effect van landelijke parlements- of presidentsverkiezingen is momenteel niet aanwezig”, aldus Groot Koerkamp. De oppositie wordt in de eerste plaats door de vergrote middenklasse gedragen. “De leden van de middenklasse zijn relatief jong, ze zijn met de democratische waarden van na de val van de Sovjet-Unie opgegroeid en ze zijn eensgezind afkeurend tegenover Poetin. Het grootste pijnpunt van de beweging blijft evenwel het ontbreken van een alternatief. Er is geen leider die de menigte op sleeptouw neemt”, vertelt Menninga.

Vertrouwen kalft af

Niettemin worden er voor het eerst sinds lang vraagtekens geplaatst bij een volgende herverkiezing van Poetin in 2018. Rusland begint immers nu pas de gevolgen van de economische recessie te voelen. Het vertrouwen in de president en zijn partij kalft daarom ook bij andere maatschappelijke klassen af. Omdat Poetin de steun van de kritische middenklasse volledig kwijt lijkt, hanteert hij steeds nadrukkelijker een nationalistisch discours, waarbij de Russisch-orthodoxe waarden centraal staan. Daarmee hoopt hij zijn trouwe aanhangers alsnog te behagen. “De kerk wordt daarenboven als instrument gebruikt om de angel uit het protest te halen. Op die manier tracht hij voor tweespalt onder de vaak diepgelovige demonstranten te zorgen”, weet Groot Koerkamp.

De opposanten maken zich in ieder geval op voor een lange strijd tegen het Poetinregime. Hun doelstelling is duidelijk: bij de eerstvolgende verkiezingen in 2017 Poetins partij Verenigd Rusland een zware tik toedienen. “Van de westerse staatshoofden zal het alvast niet komen. Bij officiële ontmoetingen wijzen ze eens met een bezwarende vinger, maar al snel is het business as usual. De economische belangen zijn te groot”, zegt Groot Koerkamp.

De president zit echter niet langer stevig in het zadel. De volhardende oppositie, de vaandelvlucht van partijgenoten en de eigen gezondheidstoestand baren Vladimir Poetin kopzorgen. De onbetwistbare leider verliest zoetjesaan van zijn pluimen.

© 2013 – C.H.I.P.S. StampMedia – Laurens Soenen