Hoe Brusselse stadsbendes werden ingeschakeld voor de protectie van Congolese vips

29 september 2007. President Kabila’s echtgenote Olive Sita di Lembe is op bezoek in de Brusselse Matongéwijk voor de officiële inhuldiging van het kunstwerk Au delà de l’espoir van kunstenaar Freddy Tsimba. De Congolese diaspora –met daarin heel wat aanhangers van oppositieleider Jean-Pierre Bemba– is massaal aanwezig langs de Waversesteenweg en de Rue de Longue Vie.

De Belgische politie en Staatsveiligheid houden een oogje in het zeil.

Maar ze zijn niet alleen: onaangekondigd duiken tussen het publiek twee groepen Afrikaanse bodyguards op, in het zwart gekleed en met zonnebril. Het ene groepje bestaat uit een tiental leden van een Brusselse stadsbende, het andere uit ex-leden van een andere stadsbende die actief zijn in het portiersmilieu. Met niet mis te verstane blik snoeren ze al te luidruchtige opposanten van president Kabila de mond.

Een goedgeïnformeerde bron: ‘Die gasten waren door de Congolese ambassade betaald om de orde te handhaven.’ Een paar dagen voordien, bij de aankomst van president Kabila op de luchthaven van Melsbroek, waren ook al in het zwart geklede bodyguards van Afrikaanse origine gesignaleerd. ‘Over hun aanwezigheid bestonden geen afspraken met de Belgische overheid.’

In het verleden zorgde het bezoek van Congolese vips al vaker voor controverse. In 1998 kon een groots opgezette ontmoeting tussen wijlen vader Kabila en de Congolese diaspora in Brussel niet doorgaan omwille van veiligheidsredenen. En het bezoek van zoon Kabila aan diamantstad Antwerpen in 2004 verliep zo chaotisch dat de Congolese ambassadeur Jean-Pierre Mutamba de laan dreigde uitgestuurd te worden.

Cordon van veiligheidsagenten

In de regel is het de Belgische Staatsveiligheid die de beveiliging van buitenlandse vips voor zijn rekening neemt. Dat gebeurt in opdracht van het Crisiscentrum van Binnenlandse Zaken en na een dreigingsevaluatie door het antiterreurorgaan OCAD. Zo verzorgde de Staatsveiligheid bijvoorbeeld de protectie tijdens de zeven officiële bezoeken van Congolese gedragsdragers in de afgelopen drie jaar.

Maar heel wat vips brengen ook informele bezoeken aan België, bijvoorbeeld omdat ze hier familiale of zakelijke relaties hebben. Zo was president Kabila’s echtgenote begin dit jaar nog in ons land omwille van privé-redenen. Ook tijdens dat soort informele bezoeken –waarbij de Staatsveiligheid doorgaans niet wordt ingeschakeld– komen soms een aantal individuen uit de stadsbendes in actie als bodyguards.

‘Ze duiken op als beveiliging tijdens manifestaties in Brussel. Ze worden betaald door de Congolese ambassade of inlichtingendienst.’

Een goedgeïnformeerde bron: ‘Ze vormen een schaduwcordon van veiligheidsagenten en treden op wanneer de Staatsveiligheid er niet is. Ze verzorgen bijvoorbeeld de veiligheid in de lobby van het hotel waar de vip verblijft.’

‘De criminele activiteiten van de stadsbendes zijn één kant van de medaille, het ordedienst-aspect de andere kant’, zegt een goedgeïnformeerde bron. ‘Die dubbele dimensie heb je trouwens ook in Congo: elke leider heeft een militie die ook legale activiteiten ontplooit. Een sociologisch element dat daarbij speelt, is het idee dat als ze in België misbruik maken van het systeem, ze minder streng gestraft worden dan in Congo.’

Scene uit “Black”, de nieuwe film van Adil El Arbi en Bilall Fallah

© Caviar

‘Ze duiken bijvoorbeeld ook op als beveiliging tijdens manifestaties in Brussel. Ze worden betaald door de Congolese ambassade of inlichtingendienst. Het fenomeen kende een sterke groei rond de Congolese presidentsverkiezingen in 2006, toen ook de oppositiebeweging Bana Congo zich in de straten van Matongé liet opmerken.’

‘De Congolese ambassade vond dat België voor protectie moet zorgen, ook tijdens informele bezoeken. Dat dat niet gebeurt, zien ze als een gebrek aan Belgische overheidscapaciteit. Ze redeneren: “We moeten wel een beroep doen op de stadsbendes, want België zorgt niet voor bescherming en het geld voor dure veiligheidsfirma’s hebben we niet.” Men valt daarom terug op bestaande structuren binnen de eigen gemeenschap.’

De vraag is dan ook of België wel voldoende capaciteit heeft om de veiligheid van bezoekende vips te verzekeren –zeker met het EU-voorzitterschap in het vooruitzicht. In 2008 zorgde de Staatsveiligheid voor de protectie van 169 vips, waaronder 30 staatshoofden, 46 eerste ministers en 7 ministers van Buitenlandse Zaken. In totaal werden 63.869 uur protectie voorzien.

Explosief concert

Brussel telt een omvangrijke Congolese gemeenschap. Volgens cijfers van de Dienst Vreemdelingenzaken gaat het om 20.791 legaal verblijvende Congolezen, 12.203 Belgen van Congolese afkomst, en daarnaast nog sans papiers en de kleinkinderen van de eerste generatie Congolezen die in België geboren zijn en dus automatisch Belg zijn.

‘Wat in Congo gebeurt, heeft zijn weerslag op het leven in Brussel’, klinkt het unisono in veiligheidskringen. ‘Zo heb je binnen de stadsbendes zowel voor- als tegenstanders van Kabila. De bendes kunnen door beide kanten ingeschakeld worden. Voor ons zijn het gangs, voor hun zijn het ordediensten.’

‘Een knokploegje van jongeren uit de bendes ging naar hem op zoek. Een hele nacht zijn ze in Brussel van het ene naar het andere dure hotel getrokken.’

Hoe explosief de gewelddimensie in de Congolese gemeenschap kan zijn, bleek toen de Congolese superster Werrason een paar jaar geleden een optreden gaf in Brussel. Een goedgeïnformeerde bron: ‘Omdat hij zich voor Kabila had uitgesproken en de Congolese diaspora in Brussel veel opposanten van Kabila telt, was de Brusselse politie op het ergste voorbereid. Toen de politie de concertgangers aan de ingang fouilleerde, werden maar liefst
honderd blanke wapens gevonden.’

Een ander voorbeeld is het bezoek van Olivier Kamitatu aan België, voormalig voorzitter van het Congolese parlement. ‘Toen Kamitatu een aantal jaar geleden in Brussel aankwam, had hij zich nog maar pas tot het kamp van Kabila bekeerd. Gevolg? Een knokploegje van jongeren uit de bendes ging naar hem “op zoek”. Een hele nacht zijn ze in Brussel van het ene naar het andere dure hotel getrokken –ze hebben hem uiteindelijk niet gevonden.’

Een aantal jongeren uit de stadsbendes wordt ook ingeschakeld om te spioneren binnen de Congolese diaspora. Een goedgeïnformeerde bron: ‘Het Agence Nationale de Renseignements (ANR), de Congolese geheime dienst, doet een beroep op hen. Ze vormen de ogen en oren op het terrein. Matongé is een afspiegeling van Congo. Vergeet niet: de brains van de politieke klasse en de liefjes van hooggeplaatsten zitten hier. Het is een vorm van sociale controle op de Congolese gemeenschap.’

En gezien grootmachten als China en de Verenigde Staten grote interesse tonen voor het grondstofrijke Congo, worden de ontwikkelingen in de Congolese diaspora in Brussel ook opgevolgd door de CIA en de Chinese geheime dienst. Ook de clandestiene activiteiten van de Brusselse stadsbendes wekken interesse op. Een goedgeïnformeerde bron, mysterieus: ‘Gezien het belang van Congo’s natuurlijke rijkdommen zou het een utopie zijn te denken dat dat fenomeen China en de Verenigde Staten niet raakt.’

Racketeering

Brussel telt een twintigtal gangs met in totaal zowat 400 bendeleden, sommigen amper twaalf jaar oud.

‘Het fenomeen van Afrikaanse stadsbendes die aan ordehandhaving doen, zie je ook in steden als Londen en Parijs. In België bestaat het intussen al een jaar of acht’, klinkt het in goedgeïnformeerde bronnen. ‘Het is begonnen in het muziekcircuit: wanneer Congolese supersterren in Brussel optraden, boden stadsbendes hun protectie aan. Ze speelden voor bodyguard bij het afhalen van de muzikanten in de luchthaven of de TGV-terminal in Brussel-Zuid. Tijdens het concert zelf waren ze buitenwippers.’

Al snel bleek dat het aanbod voor protectie niet zo vrijblijvend was –ging je er niet op in, bestond de kans dat de concertzaal kort en klein werd geslagen– en ontstond een systeem van racketeering. ‘En eens je daarop ingaat, is het hek helemaal van de dam. Af en toe kwam het tijdens concerten trouwens tot clashes tussen rivaliserende bendes.’

‘Tijdens een optreden van Koffi Olomide in het centrum van Brussel droeg de zanger een lied op aan een lid van één bende. Prompt wilde ook een andere aanwezige bende een dédicace. Even later werd er geschoten, er brak paniek uit, mensen probeerden buiten te geraken, werden beroofd, er vielen gewonden… Sinds dat concert mogen bendes tijdens optredens in 1000 Brussel geen ordehandhaving meer doen, maar elders in de hoofdstad en het land gebeurt het nog steeds. Je zal een paar buitenwippers van officiële firma’s zien maar daarnaast gaat het om bendeleden.’

Gaandeweg schakelden niet alleen Congolese zangers maar ook andere vips de stadsbendes in voor protectie. ‘Aanleiding was een informeel bezoek van de echtgenote van de president van de Centraal-Afrikaanse Republiek, in het begin van de jaren 2000 –de tijd dat de stadsbendes heer en meester waren.’

‘De presidentsvrouw, nochtans vergezeld van haar eigen bodyguards, werd voor de Matongé-gallerij in Elsene door een stadsbende omver gestampt en haar spullen werden gestolen. Haar bodyguards werden met een sabel aangevallen. Sinds die dag is het besef gegroeid: als we de stadsbendes zelf inschakelen, zullen we er geen last van hebben.’
De goedgeïnformeerde bron vermeldt er wel bij dat het fenomeen niet meer is vastgesteld sinds in juli vorig jaar Henri Mova Sakanyi als nieuwe Congolese ambassadeur is aangetreden. ‘In tegenstelling tot de vorige jaren, evolueert het nu in de goede zin.’

Diplomatiek gevoelig

Dat in dit artikel niemand on the record commentaar wil geven op de link tussen criminele structuren en de officiële vertegenwoordiging van Congo, heeft alles te maken met diplomatieke gevoeligheden –denk aan de recente rel tussen minister Steven Vanackere en Eurocommissaris De Gucht, de viering van vijftig jaar onafhankelijkheid van Congo in juni 2010 en het mogelijke bezoek van Koning Albert II aan de ex-kolonie.

Sommige officiële instanties zijn dan weer niet op de hoogte van het fenomeen. Jaak Raes, directeur-generaal van het Crisiscentrum van Binnenlandse Zaken, dat bevoegd is voor officiële bezoeken van vips: ‘Als uw informatie klopt, moeten we ons ongerust maken. Het gebeurt wel eens dat buitenlandse vips hun eigen bodyguards meebrengen –we leveren daarvoor maximum zes wapenvergunningen af. Normaalgezien moet de Congolese ambassade de bezoeken aanmelden. Maar het zou wel kunnen dat het tijdens informele bezoeken gebeurt.’

Scene uit de film “Black” van Adil El Arbi en Bilall Fallah

© Caviar

Ook het parket weet van niets. Substituut-procureur des Konings Paul De Gryse, binnen het Brussels parket gespecialiseerd in stadsbendes, heeft ‘niet het minste informatie wat dat betreft. Indien het zo is, dan zouden de mensen van de ambassade risico’s nemen. Ik val uit de lucht. Indien het klopt, gaan we ons werk doen en nakijken wat de gevolgen zijn.’

De gespecialiseerde sectie Stadsbendes van de Brusselse lokale politie verwijst door naar de Staatsveiligheid. Maar die is naar eigen zeggen niet op de hoogte van de ‘eventuele inschakeling van leden van Congolese stadsbendes’ voor de bescherming van vips. Wél volgen het OCAD en het Crisiscentrum de temperatuur binnen de Congolese diaspora nauwgezet op, zeker met de festiviteiten rond vijftig jaar Congolese onafhankelijkheid in het verschiet.

Jaak Raes: ‘Het Congo-jaar zal hier niet onopgemerkt voorbij gaan. Het woelige klimaat van Congo wordt in Brussel uitvergroot in de Matongé-wijk. De Congolese gemeenschap wordt snel bereid gevonden om feestjes te organiseren, die soms kunnen uitlopen op een handgemeen… We zullen rond de feestelijkheden van vijftig jaar Congo de nodige veiligheidsmaatregelen nemen.’

Een woordvoerder van de Congolese ambassade ontkent het hele verhaal. ‘We hebben een database met personen die de veiligheid van vips verzekeren, mét daarin hun cv en bewijs van goed gedrag en zeden. Het zijn geen bendeleden. Ambassadeur Mova is zeven maanden geleden naar België gekomen. Hoe de situatie daarvoor was, weet ik niet. Maar ik kan me niet voorstellen dat bendeleden toen als bodyguards ingeschakeld werden, zomaar naast de Belgische politie. Dan zou België wel hebben geprotesteerd.’

Stadsbendes: extreem gewelddadig

Brussel telt een twintigtal gangs met in totaal zowat 400 bendeleden, sommigen amper twaalf jaar oud. Vaakmaar zeker niet uitsluitend zijn ze van Centraal-Afrikaanse origine. Ze claimen hun eigen territoriumin de straten van de hoofdstad en zijn niet bedeesd daarbij blanke wapens (bijlen, hakmessen, honkbalknuppels, machetes) te hanteren. Een aantal bendeleden zijn extreemgewelddadig, wat leidt tot gewapende overvallen, regelrechte knokpartijen, moorden en in het verleden ook groepsverkrachtingen. Ook afpersing en drugshandel behoren tot de orde van de dag.

Sinds het fenomeen van de hiërarchisch gestructureerde, gewelddadige stadsbendes in de jaren negentig in Brussel de kop opstak, proberen politie, parket en preventieadviseurs de bendes zo goed mogelijk op te volgen. Volgens insiders verklaart de instroomvan honderden ex-kindsoldaten uit Centraal-Afrika overigens mee de geweldsdimensie van het fenomeen, al bestaat er discussie over het doorslaggevend belang van die factor.

Dit artikel werd gepubliceerd op 24 febrtuari 2010 en leidde tot parlementaire vragen, waarna de overheid het verhaal bevestigde.