Syrische vluchtelingen in de kou in Bulgarije

De veelal gepensioneerde inwoners van het grensdorp Goliam Dervent zijn in rep en roer. In het doodstille Bulgaarse gehucht gebeurt anders nooit wat. Maar sinds een aantal maanden zien ze er iedere dag Syrische vluchtelingen door het dorp lopen. Goliam Dervent, wat ‘de lange mars’ betekent, is de eerste Bulgaarse plaats die vluchtelingen tegenkomen na hun lange vlucht. De eigenaar van het dorpscafé staat in de vroege ochtend met zijn verrekijker op de hoofdweg. Aan de andere kant van de vallei ligt Turkije, slechts een paar honderd meter verderop. ‘We tellen ze’, zegt hij. ‘En dan bellen we de politie.’

Gemiddeld steken honderd vluchtelingen per dag de Turks-Bulgaarse grens over, het merendeel Syriërs die vluchtten voor de aanhoudende burgeroorlog. Maar Bulgarije heeft de grootste moeite om degelijke opvang te bieden. Het voormalig communistische land ontvangt meer dan duizend asielzoekers per maand. Autoriteiten spreken van een crisissituatie.

Het detentiecentrum van de grenspolitie in de zuidelijke stad Elhovo, een betonnen gebouwtje met niet meer dan honderd bedden, is overvol. Personeel is er te weinig, en het lukt de politie niet om de vluchtelingen te registreren binnen de 24 uur die voorzien zijn. Sommige vluchtelingen getuigen dat ze al een aantal dagen in de cel zitten met voedselvoorziening voor maar één dag.

Dat is nog maar het begin van het drama. Wegens het gebrek aan capaciteit in bestaande opvangcentra, stoppen de Bulgaren vluchtelingen in geïmproviseerde kampen zonder basisvoorzieningen.

Het beruchtste vluchtelingenkamp ligt in Harmanli, niet ver van Elhovo. De ingang wordt met militaire hand bewaakt. Er staan een paar vervallen legerbarakken op een dorre vlakte ter grootte van een voetbalveld. Een maand geleden zette het leger er tachtig containers neer, maar binnen twee weken verdubbelde het aantal vluchtelingen. Volgens de regering ontbreekt het budget om meer containers te plaatsen, en dus zet het leger steeds meer tenten bij. Meer dan de helft van de nu ruim 1900 Syriërs in Harmanli slaapt in lekkende legertenten zonder degelijke vloerbedekking.

Volgens de Bulgaarse krant Dnevnik zijn meer dan 100 vluchtelingen in Harmanli in hongerstaking gegaan om te protesteren tegen de slechte condities in het kamp.

Winter voor de deur

Dishad Xalil zit met zijn vrouw en drie kinderen voor de tent die ze delen met nog een Syrische familie. Hij heeft wat hout bij elkaar gesprokkeld om een vuurtje te maken. Het is half november, het begint kouder te worden. ‘We hebben een paar dekens gekregen’, zegt hij. ‘Maar niet genoeg voor iedereen.’ In de katoenen legertent is het vochtig. Het heeft geregend, de tent is niet waterdicht.

Sanitaire voorzieningen ontbreken, in het betonnen gebouwtje bij de ingang zitten twee permanent verstopte toiletten. Er komt een straal koud water uit een buis in het plafond. Atala Kabil (17), student uit Aleppo, zit al twee weken in Harmanli. ‘Er is niks veranderd sinds de eerste dag dat ik hier aankwam’, vertelt Atala. ‘Er zijn vrouwen, kinderen en kleine baby’s. Dit kan toch niet?’ Omdat hij goed Engels spreekt, helpt hij zijn landgenoten als ze met de kampbewakers moeten spreken, want tolken ontbreken eveneens.

‘Er worden gewoon teveel mensen binnengebracht’, reageert Eheliy Ehelev, die twee kampen, in Harmanli en Pastrogor, onder zijn hoede heeft. De hele organisatie van de opvangcentra is in handen van het leger en de politie. Er zijn geen sociale assistenten, artsen of psychologen.

Ehelev erkent dat de omstandigheden allesbehalve ideaal zijn. Maar, zegt hij, de mensen moeten geduld hebben. ‘Ze begrijpen niet dat ze een procedure moeten volgen en niet meteen een verblijfsvergunning kunnen krijgen.’ Ehelev loopt strak tussen de tenten door. ‘Kijk, het grootste probleem hier zijn de mensen zelf. Ze maken alles kapot. Wanneer we hen bedden gaven, haalden ze de poten eronder vandaan. En ze maken open vuurtjes’, zegt hij verontwaardigd. ‘Het zal wel “iets cultureel” zijn, ik weet het niet.’

Harmanli is chaos. Een jonge man loopt rond met een verwijsbrief van de dokter. ‘Ze laten me niet naar het ziekenhuis gaan’, roept hij terwijl hij zijn shirt omhoog trekt om een opgezwollen litteken te laten zien. Hij deserteerde uit het leger van Assad nadat hij gewond raakte, maar na zijn vlucht door Turkije naar Bulgarije bleek bij de eerste medische check dat er nog een kogel door zijn lichaam zwerft. ‘Die dokter zei dat ik snel geopereerd moet worden, maar de kampcommandant laat me niet gaan.’

Het kamp wordt bewaakt door politie, vluchtelingen mogen er niet uit. De staat is van plan meer van dit soort kampen te openen. Volgens een conventie van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR mogen vluchtelingen niet meer gedetineerd worden, zodra ze een asielaanvraag hebben ingediend. Dat Bulgarije dit toch doet is een kwalijke zaak, zegt de woordvoerder voor UNHCR in Sofia Boris Chershikov. ‘Die mensen vluchten voor verschrikkelijk geweld, hebben familieleden voor hun ogen vermoord zien worden’, zegt hij. ‘Detentie in een kamp is opnieuw een traumatische ervaring.’

De pas aangestelde baas van het Staatsagentschap voor Vluchtelingen (SAR), Nikolay Chirpanliev, zit met de handen in het haar. ‘Harmanli is een noodoplossing’, benadrukt hij. ‘We hopen daar snel een oplossing voor te vinden.’

De teller staat dit jaar al op ruim 9000 vluchtelingen, en dat aantal loopt snel op tot naar schatting 15.000 aan het eind van het jaar. Bulgarije heeft Brussel dringend om financiële hulp gevraagd. ‘Dit is niet alleen ons probleem’, stelt Chirpanliev. ‘Ook dat van de Europese Unie’.

Corruptie

Corruptie is een bijkomend probleem. Vluchtelingen vertellen dat ze voor alles moeten betalen. Een jonge Syriër brak door een val zijn arm op drie plaatsen. Toen hij naar een nabijgelegen ziekenhuis gebracht werd, moest hij naar eigen zeggen 250 euro betalen voor de behandeling.

Verhalen doen de ronde dat vluchtelingen 50 euro moeten betalen voor het afnemen van vingerafdrukken, wat nochtans een standaardonderdeel van de asielregistratie is. De kampleiding en autoriteiten ontkennen dat zulke taferelen zich voordoen.

Onmenselijke omstandigheden

Toen Borislav Dimitrov, van de humanitaire groep ‘vrienden van de vluchtelingen’, het kamp in Harmanli bezocht, was hij in shock. De groep zamelt kleding, dekens en voedsel in om de tekortkomingen van de regering zo goed en zo kwaad als het kan op te vangen. ‘Het is wachten tot een epidemie uitbreekt’, zegt hij. Moeders met jonge kinderen doen hun beklag dat er geen medicijnen zijn, veel kinderen zijn al ziek door de kou en gebrek aan hygiëne op het kamp.

Dimitrov, die asielzoekers ook vrijwillig juridische hulp geeft, vindt dat de regering ernstig faalt. ‘Ze hadden voorbereid moeten zijn op deze instroom’, zegt hij ferm. ‘De oorlog in Syrië is al een paar jaar aan de gang en Bulgarije is niet zo ver weg.’

Voorheen was vooral Griekenland de toegangspoort tot Europa, maar die grens zit nu potdicht, en ook de grenzen van Italië en Spanje worden steeds hermetischer afgesloten. Bulgarije is de nieuwe poort tot fort Europa.

De 24-jarige studente Jazia Saif liet zich samen met een paar families die ze onderweg tegen kwam, via Turkije naar Bulgarije smokkelen. Kosten: driehonderd dollar per persoon. ‘Ze wijzen je de weg door het bos, de rest moet je zelf lopen’, vertelt ze. De mensensmokkelaars vragen tussen de tweehonderd en duizend dollar voor hun diensten. Saif zit nu een week in Harmanli, wachtend op haar asielregistratie. Een keer om de paar dagen krijgen ze een zak aardappelen, soms is er wat brood. Verder is ze aangewezen op voedselpakketten van niet-gouvernementele hulporganisaties, als die al toestemming krijgen het kamp te bezoeken.

Haar vriend Guhdrz Musa (29) warmt zijn handen aan het kampvuur. ‘Noemen ze dit Europa?’ vraagt hij. ‘Het lijkt meer op Somalië.’

Bulgarije is niet West-Europa

Voor de meeste vluchtelingen is Bulgarije niet de eindbestemming, velen zoeken hun heil in West-Europa. Dat geldt ook voor Xalil en zijn gezin. ‘Duitsland of Zweden’, zegt hij. ‘Dat zijn de beste landen, zeggen ze.’

Maar eenmaal in Bulgarije komen veel Syriërs bedrogen uit. Bulgarije is dan wel lid van de Europese Unie, maar valt nog buiten de Schengenzone. Bovendien bepaalt de Dublin-richtlijn dat het eerste land waar iemand asiel aanvraagt, verantwoordelijk blijft. Een vluchteling die via Bulgarije binnenkomt, kan dus worden teruggestuurd naar Bulgarije.

Abood Aldoks (37) vluchtte na acht dagen met zijn 8-jarige zoontje weg uit het kamp in Harmanli nadat hij een advocaat en een politieagent omkocht. Hij huurde een kamer in een pensionnetje in Sofia. Het cashgeld dat hij meenam uit Syrië is inmiddels bijna op. Zijn situatie is uitzichtloos.

‘Ik wil niet in Bulgarije blijven’, zegt hij. ‘Maar we kunnen nergens anders naartoe.’ Aldoks runde een autogarage in Damascus, de wijk waar hij woonde is totaal verwoest en van een deel van zijn familie weet hij niet of ze nog leven. ‘Overal waar we komen, worden we weggestuurd of als beesten behandeld’, verzucht hij.

Geweld en xenofobie

Vorige week werd een 17-jarige Syrische jongen door skinheads neergestoken in Sofia, nabij het opvangcentrum waar hij verblijft. Het is slechts één trieste gebeurtenis in een reeks incidenten, aangewakkerd door groeiende xenofobie in een arme samenleving door de komst van meer vluchtelingen en immigranten naar Bulgarije. Extreem-rechtse politieke partijen en bewegingen organiseren protestacties tegen ‘vreemdelingen’. Veel asielzoekers voelen zich onveilig op straat, sommigen wordt geadviseerd in het openbaar geen Arabisch te speken.

De regering heeft intussen aangekondigd de asielprocedure te willen versnellen tot maximaal 21 dagen. Maar de kans dat dit lukt is klein, met het huidige bestuur en procedures die nu vaak langer dan een jaar duren.

Vandaag gaat de beleidsprioriteit naar een grenshek van dertig kilometer dat Bulgarije “grensvast” moet maken. Ruim duizend extra politieagenten werden intussen in het grensgebied geïnstalleerd.

Volgens Amnesty International doet de Bulgaarse regering te weinig. ‘In plaats van actie ondernemen om vluchtelingen tegen te houden bij de grens, zou Bulgarije ervoor moeten zorgen dat asielzoekers en vluchtelingen zich veilig voelen’, luidt een statement van de mensenrechtenorganisatie. ‘Migranten en vluchtelingen bevinden zich in Bulgarije in een klimaat van angst een geweld tegen kwetsbare groepen.’