Wit-Rusland witgewassen?
Roosmarijn Nelen
25 juli 2013
Maandag 22 juli bracht de Wit-Russische minister van Buitenlandse Zaken, Vladimir Makei, een bezoek aan de EU in Brussel. Het is het eerste bezoek sinds 2010, toen de presidentiële verkiezingen in zijn land gecontesteerd werden en zijn regering de daaropvolgende protesten hardhandig onderdrukte. Op de agenda stonden gesprekken over het Oostelijke Partnerschapsinitiatief, al zien mensenrechtenorganisaties liever een Europese focus op de politieke situatie in Wit-Rusland.
De EU ontving maandag 22 juli regeringsleden van de zes landen die deel uitmaken van haar Oostelijke Partnerschapsinitiatief. Ook de Wit-Russische minister van Buitenlandse Zaken, Vladimir Makei, kreeg een uitnodiging. Sinds 2010 werd het hem verboden naar de EU te reizen omdat hij op de zwarte lijst stond met Wit-Russische regeringsleden die volgens de EU ‘verantwoordelijk waren voor de electorale fraude in 2008 en 2010.’
In december 2010 werd Alexander Lukashenko herkozen als president. Die avond protesteerden dertigduizend mensen in de hoofdstad tegen stembusfraude. Honderden oppositieactivisten werden toen gearresteerd: zeven presidentskandidaten, mensenrechtenactivisten, onafhankelijke journalisten, intellectuelen enzovoort. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) noemde, een dag later in een voorlopig rapport, de verkiezingen oneerlijk
Partners in het Oosten
Het Oostelijk Partnerschapsinitiatief moet de handelsrelaties met zes voormalige Sovjetstaten aansterken. Dit zijn Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland. Centraal staat het promoten van mensenrechten, democratie, duurzame ontwikkeling en ook de markteconomie. Het feit dat Wit-Rusland deel uitmaakt van het multilaterale traject in het initiatief, doet sommigen afvragen of het geopolitieke belang van de regio primeert. Makei’s bezoek wordt gezien als een positieve ontwikkeling, maar de Unie geeft zelf toe dat Lukashenko voorlopig weinig verwezenlijkt heeft om tot het initiatief te horen. Het EU-voorzitterschap, Litouwen, organiseert in november een Europese top in Vilnius, waarop de EU hoopt enkele concrete overeenkomsten te tekenen. Wit-Rusland zelf staat sceptisch tegenover het initiatief. ‘Het is moeilijk ambitieuze doelen te stellen. De laatste twintig jaar probeerden we verschillende tactieken. Geen ervan ontwikkelde een constructieve relatie met Wit-Rusland’, zegt een EU diplomaat.
De site van de meest gelezen krant in Wit-Rusland, Sovetskaya Belorussie, bericht niet over het EU bezoek. Respublika, de officiële krant van de overheid, schrijft er wel over. ‘In zijn toespraak benadrukte Makei vooral de noodzaak van meer samenwerking met de EU, met het oog op de praktische invulling van het initiatief’, valt er op de site te lezen. De bilaterale gesprekken tussen Makei en onder andere de Commissie en andere ministers van Buitenlandse Zaken gingen over handel, transport, energie en douane-infrastructuur. De krant rept geen woord over het Europese sanctiebeleid of waar het Partnerschap echt om draait: het promoten van de democratie en mensenrechten.
Kritiek
Human Rights Watch (HRW) en de Internationale Federatie voor Mensenrechten keuren het bezoek af. ‘Als de EU toenadering wil zoeken tot Wit-Russische regeringsleden zou zo’n bezoek moeten gaan over politieke gevangenen of de onderdrukking van de burgermaatschappij’, stelt HRW. De Wit-Russische mensenrechtenorganisatie Viasna ziet de EU beslissing de sanctie tegen Markei te verminderen als een deuk in haar sterke positie. ‘Het opheffen van de sanctie is slechts een technische beslissing, er is niets aan het EU beleid veranderd’, staat op de officiële EU site, ‘Dit Europees beleid tegenover Wit-Rusland wordt nog steeds gekenmerkt door een ‘kritisch engagement.’
In mei dit jaar schreef Europarlementariër Justas Paleckis in een voorlopig rapport dat de mensenrechtensituatie in Wit-Rusland verbeterd was. Daarom zou de EU haar sancties tegen enkele sleutelpersonen in de regering kunnen opheffen. Hierop ontstond hevige kritiek van actiegroepen. In dezelfde periode publiceerde de Speciale Rapporteur van de VN, Miklos Haraszti, een rapport over de grote schendingen van de mensenrechten in het land. Doordat er geen scheiding is der machten staan wetten van de hand van Lukashenko hoger dan die van de wetgevende macht. De vrijheid van meningsuiting wordt geschonden, er zijn nog steeds gedwongen verdwijningen en Wit-Russen hebben geen recht op een eerlijk proces. Viasna, een Wit-Russische mensenrechtenorganisatie, publiceert maandelijks een overzicht van de mensenrechtenovertredingen in het land. Ales Bialiatski, het hoofd van Viasna en genomineerd voor de Nobelprijs Vrede, is niet toevallig een van de politieke gevangenen.
Vicieuze cirkel
Het EU bezoek maandag toont een terugkerend patroon waarbij een hardhandig optreden door de Wit-Russische overheid tegenover zijn burgers door de EU afgekeurd wordt en hierop sancties volgen. Hierna worden een aantal politieke gevangenen vrijgelaten als teken van welwillendheid. Dit weekend werd bijvoorbeeld het huisarrest van de journaliste Irina Kahlip opgeheven. Haar man, Andrei Sannikov, was een presidentskandidaat in 2010. Een bron van EU Observer voorspelt dat Wit-Rusland nog een aantal politieke gevangenen zal vrijlaten. Vervolgens vermindert de EU enkele van haar sancties. ‘Hierna valt te verwachten dat Litouwen aankondigt dat het werkt aan stelselmatige contacten met de Wit-Russische autoriteiten’, vertelt de bron.