Verkiezing Nkosazana Dlamini-Zuma tot voorzitster Afrikaanse Commissie
Zuid-Afrika krijgt meer greep op Afrikaanse Unie
17 juli 2012
De Commissie voor de Afrikaanse Unie (AUC), een supranationaal overlegcomité tussen 54 Afrikaanse staten, heeft sinds dit weekend een nieuw gezicht. De kersverse voorzitter is een vrouw: de Zuid-Afrikaans minister van Binnenlandse Zaken Nkosazana Dlamini-Zuma, een ex-vrouw van president Jacob Zuma. Een verrassende uitkomst van een politiek steekspel dat de Pan-Afrikaanse organisatie al maanden dreigt te verscheuren.
De stemming in de Ethiopische hoofdstad Addis Ababa, hoofdzetel van de Commissie, verliep bijzonder moeizaam. Drie rondes duurde het tot de Unie het eens raakte over wie de volgende voorzitter moest worden. De eerste ronde in januari mondde uit in een politieke draaikolk die diplomatiek Afrika meer dan een half jaar in de ban hield. In de race naar het voorzitterschap nam Dlamini-Zuma het op tegen de Gambonees Jean Ping, huidig voorzitter sinds 2008. Het kwam tot een tweede ronde omdat geen van beiden de meerderheid behaalde. Tijdens de tweede ronde dit weekend eindigde Dlamini-Zuma met een voorsprong die na de laatste controlestemming bevestigd werd met 60 procent van de stemmen.
Ieder voor zich
Opgericht in 2002 als opvolger van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid (OAU) is de Unie bedoeld om democratie, mensenrechten en ontwikkeling in de regio te promoten. ‘Laat ons allen verenigd samenleven en vieren’, klinkt het volkslied van de Unie. Tien jaar later staat het adagio in schril contrast met de realiteit. ‘Eenheid is de basisfilosofie van de Unie maar in praktijk willen landen, vooral Zuid-Afrika, hun invloedssfeer uitbreiden,’ zegt Jean Christophe Hoste, Afrika expert binnen de onafhankelijke denktank Egmont Instituut.
Al bijna een halve eeuw gaat elk streven naar eenheid in de regio gebukt onder tegenstrijdige belangen. De strijd tussen Franstalige en Engelstalige landen in de recente verkiezingen dreigde de Unie zelfs te verscheuren. Hoste: ‘Zuid-Afrika’s gooi naar het voorzitterschap was niet naar de zin van kleine Franstalige staten, Jean Pings grootste supportersgroep. Zuma’s deelname aan de verkiezingen is volgens hen in strijd met een ongeschreven diplomatieke regel die zegt dat enkel kleine staten zich kandidaat mogen stellen, om het machtsevenwicht te bewaren.’
Haantjesgedrag
Critici vrezen dat de verkiezing van mevrouw Zuma de polarisering binnen de Unie nog meer zal aanwakkeren. ‘Niet alleen de Nigerianen zijn furieus. Zuid-Afrika heeft haar prestige in Afrika ernstig beschadigd’, zegt Jakkie Cilliers, directeur van het Instituut voor Veiligheidsstudies (ISS) in Addis Ababa, aan de Zuid-Afrikaanse krant Daily Maverick. ‘Met de overwinning van Dlamlini-Zuma demonstreert Zuid-Afrika opnieuw zijn honger naar macht. President Jacob Zuma is alleen geïnteresseerd in prestige, hij geeft niet om de Afrikaanse agenda. Via een pion in de Commissie probeert hij zijn kansen op een permanente vertegenwoordiging in de VN Veiligheidsraad te vergroten.’
‘Verdeeldheid is een oud zeer’, meent Hoste. ‘Kleine Afrikaanse landen binnen de groep doen weinig financiële inbreng maar hebben wel hoge eisen. Als het hen uitkomt, werken ze elke beslissing tegen. De Unie is als een blanco canvas waarin vooral grote landen de kleur bepalen. Nationale belangen zijn cruciaal, daarin verschilt deze Unie niet van de Europese.’
‘Daarnaast is er, vooral in Niger dat door zijn olie-export een belangrijke economische rol speelt in de regio, een algemene afgunst voelbaar tegenover Zuid-Afrika’, legt Hoste uit. ‘Dat is niet onterecht. De kandidatuur van Zuma is alweer een bewijs dat Zuid-Afrika zijn economisch succes op internationaal vlak wil manifesteren. Naast de G20 en lidmaatschap van de BRICS-groep hebben ze met de Commissie ook binnen de regio een belangrijk politiek baken in handen.’
Hervorming
Tijd om te vieren heeft Dlamini-Zuma niet. De verwachtingen zijn hooggespannen. Zal zij als Zuid-Afrikaanse de Unie kunnen hervormen tot een efficiënter politiek instrument en de diplomatieke breuklijnen binnen de organisatie kunnen overbruggen? ‘Ik wil echt iets betekenen voor de Unie, maar ik moet de situatie eerst analyseren. Net als een dokter moet je eerst een diagnose stellen om te weten welke behandeling nodig is,’ stelde de doktor van opleiding zelf in AllAfrica. Tijdens een persconferentie zondag benadrukte ze het belang van eenheid op het continent: ‘Eenheid en verandering in Afrika is waar ik voor wil vechten. Daarom zit ik op deze stoel.’
Geconfronteerd met aanzwellende veiligheidsproblemen, vooral in Noord-Afrika en de Sahel regio, klinkt de roep naar meer eenheid en samenwerking binnen de Unie nochtans luider dan ooit. ‘Afrikanen moeten meer dan ooit spreken met één stem’, zei voormalig Nigeriaans president Olusegun Obasanjo tijdens een recente Afrikaanse topmeeting over veiligheid in de regio.
Hoste: ‘De functie van Commissievoorzitter is louter symbolisch, maar toch kan Dlamini-Zuma als Zuid-Afrikaanse de Unie meer slagkracht geven. Als ze meent wat ze zegt, kan ze veel in beweging zetten. Het zou een goede zaak zijn voor Afrika dat iemand de Unie opnieuw op de rails zet en de brokken lijmt. Maar om daarin te slagen mag ze geen stokken in de wielen krijgen. En dat is onvoorspelbaar.’