Een vlot op het dak

Balseros is een film over de iconische Cubaanse migratiegolf in de jaren negentig. De film portretteert de complexiteit van een migratieproces: familie, vermoeidheid, politiek, hoop en wanhoop, droom en realiteit. Vandaag is de prent volgens columnist Orlando Verde jammer genoeg nog altijd relevant.

  • © Brecht Goris © Brecht Goris

Tussen de zomer van 1994 en mei 1995 verlieten duizenden Cubanen op eigen houtje het Caraïbische eiland met de hoop 145 km later aan te meren op Amerikaanse bodem.

Balseros volgt zeven jaar lang de migratie van zeven vluchtelingen en registreert hoe gezinnen uit elkaar vielen, hoe werkverwachtingen niet werden gerealiseerd, en hoe sommigen toch de Amerikaanse droom konden beleven.

Ook zien we hoe een fanatieke vorm van religie een antwoord bood aan wie van niemand anders gehoor krijgt, en hoe zelfs de meest oppervlakkige noden toch zo menselijk zijn en meebepalen of een migratieproces slaagt of faalt.

Bekijk hier de film Balseros!

Vijf jaar na de val van de Muur in Europa begonnen de beperkingen van een geïsoleerd land zwaarder te wegen. Een groep Cubanen stal een transportschip om naar de Amerikaanse kust te varen, maar de onervaren schippers zagen hun brandstof slinken en zijn onderweg blijven drijven.

Ze wisten dat de overtocht gevaarlijk was, dom waren ze niet.

De manier waarop deze situatie aangepakt werd, leidde tot ongeziene protesten op het eiland, waardoor de beslissing werd genomen om Cubaanse bootvluchtelingen te laten vertrekken. Toen ontstond de beruchte massale migratiegolf.

Zowel prostituees als kunstenaars hebben toen het eiland verlaten, avonturiers en politieke vluchtelingen, jonge koppels en eenzame vaders die vrouw en kind verlieten met de hoop snel geld te beginnen sturen. Realisten en naïvelingen ook. Vermoeidheid discrimineert niet.

Één ding hadden ze gemeen: ze wisten dat de overtocht gevaarlijk was, dom waren ze niet. Ze wisten dat ze op zee konden sterven en toch is het incorrect hun motivatie te vergelijken met die van de zelfmoordenaar: de balseros wilden niet blijven leven zoals ze toen moesten leven, maar sterven wilden ze niet.

Gezegende vlotten

Hoewel het grootste deel van de film over de moeizame zoektocht naar een eigen plaats in een andere context gaat, blijft het meest eigenaardige aan Balseros de manier waarop de mensen het land moesten verlaten.

Omdat ze niet konden vliegen – omwille van bureaucratische beperkingen van zowel Amerikaanse als Cubaanse bestuurders – en omdat ze geen eigen boot hadden om de overtocht te maken, beslisten sommige migranten zelf een vlot te bouwen, meestal op hun dak of in de tuin. Soms zelfs op straat, voor hun huis.

Onderweg kwamen ze vaak lege vlotten tegen. Drijvende lichamen.

Met wat hout, autobanden, touwen, lege plastic flessen. Smokkelaars waren er ook, zeker, maar de aanwezigheid van de camera beperkt ons vaak tot het leven van de minst discreten.

De meest pittoreske van hen, bouwde zijn vlot in zijn eigen huis, met materialen die hij uit de muren haalde, uit het plafond. Hij brak zijn huis af om een boot te bouwen. Zo bijbels kan een verhaal worden.

Mensen paradeerden op straat richting zee met hun zelfgemaakte vlotten tot jolijt van de buren en spijt van de achterblijvers. Het waren net helden: de vlotten werden gezegend door de santeros; liedjes werden gezongen voor Yemayá, godin van de zee; standbeeldjes van de maagd van La Caridad del Cobre versierden en beschermden de gammele bootjes.

Onderweg kwamen ze vaak lege vlotten tegen. Drijvende lichamen. Ze hoorden niet zelden wanhoopskreten in de nacht. Was Cuba niet leefbaar? Voor velen wel, maar wie daar niet kon blijven – en hun redenen waren even legitiem – had geen optie.

De schaduwen van Europa

Deze realiteit is twintig jaar later nog altijd geldig. Het kapseizen van meerdere boten in de Middellandse Zee heeft de discussie rond de irreguliere maritieme migratie naar Europa – zoals elk jaar – aangewakkerd.

En door de discussie werd een reportage van VICE ondertussen meer dan honderdduizend keer online bekeken. De reportage begint met een waarschuwing – ‘This  video contains graphic content’ – en dan toont die de gruwel van de misgelopen overtocht.

Bekijk hier de reportage van VICE.

Libische woordvoerders brengen schrijnende cijfers en verhalen. De beelden van drijvende en aangespoelde lichamen hebben de voorbije weken iedereen geshoqueerd. Niet alleen het lot, maar ook de beweegredenen van de migranten zijn ons dankzij zulke reportages bekend. We begrijpen die ook: we zouden onder dezelfde omstandigheden ook vluchten. Sommigen onder hen proberen het zelfs meerdere keren.

Dit jaar staat de onconventionele Those who feel the fire burning (Morgan Knibbe, 2014) op het programma van filmfestival MOOOV. De prent begint met een aangrijpende enscenering van zo’n boottocht.

Vervolgens toont de gestileerde film de onzichtbare wereld van de illegale migranten in Europa vanuit het perspectief van een soort geest, van iemand die de overtocht niet overleefde misschien.

We krijgen te zien – te voelen, bijna – hoe onmenselijk het bestaan is voor mensen die in onze straten rondlopen. Die samengeperst worden in onbewoonbare krotten. De balseros hadden het al moeilijk als erkende vluchtelingen in de VS, maar de illegalen leven in ‘the shadows’ van Europa, om Obama te parafraseren.

Bekijk hier de trailer van Those Who Feel the Fire Burning!

Ook voor hen, hier, speelt religie een belangrijke rol in de verwerking van hun miserie. Ook voor hen (net zoals voor ons) gaat het soms over noden die oppervlakkig klinken. Ook voor hen is nostalgie een pijnlijke ziekte.

We moeten beseffen dat we niet genoeg doen.

In een van de meest confronterende momenten klinken in de achtergrond de vette beats van een feestje, terwijl een dakloze zijn “bed” opzet. Een audiovisuele samenvatting van de Europese ongelijkheid: niet iedereen is uitgenodigd op het feest.

Moeten we ons schuldig voelen? Helemaal niet. Maar we moeten wel beseffen dat we niet genoeg doen.

We doen vaak niet eens wat we afgesproken hadden te doen, of zijn we al vergeten dat de populaire Maggie De Block 90 miljoen teruggaf uit haar budget in 2013 en dat Fedasil zijn opvangcapaciteit niet zo lang geleden heeft afgebouwd? Alsof er plots minder mensen in de wereld waren die asiel nodig hadden.

Those who feel the fire burning registreert de dodelijke slachtoffers van de overtocht en de schreeuwen van overlevende familieleden in Lampedusa. De taal laat me in de steek als ik deze pijnlijke beelden probeer te beschrijven.

Nóg dodelijker

Ergens willen deze films – terwijl ze ook een breed publiek willen sensibiliseren over de harde realiteit van vele migranten – ontmoedigend werken. Maar voor vele migranten is de realiteit al zo schrijnend dat er geen andere optie is.

Migratie is voor Europa een kwestie van veiligheid, niet van mensenrechten.

We spreken over mensen die zichzelf liever in brand steken dan teruggestuurd worden. We spreken over mensen die in hongerstaking gaan om aandacht op te eisen voor hun realiteit. In zulke gevallen van wanhoop is een overtocht alleen maar een stap vooruit.

Migratie is voor Europa een kwestie van veiligheid, niet van mensenrechten, dus we willen hen enkel ontmoedigen.

Dit doen we door hen te ontmenselijken en weg te pesten als ze hier ‘wonen’, door hun de meest elementaire rechten te ontzeggen, door hun parcours zo dodelijk mogelijk te maken. En toch gaan ze verder.

Bootjes vernietigen, zeggen ze nu, alsof ze net een grote ontdekking hebben gedaan. Terwijl het enige dat de vernietiging van bootjes teweeg zal brengen is dat mensen een vlot op hun dak zullen bouwen. Het sluiten van een gevaarlijke route zal enkel een nog dodelijkere route openen. Willen we écht wachten tot vlotten de Middellandse Zee doorkruisen?

We weten al decennia alles wat me moeten weten over migratie. Maar misschien is het geen kwestie van kennis, ervaring of intelligentie. Als we een oplossing wilden zoeken, hadden we al lang iets gevonden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Stafmedewerker KifKif

    Orlando Verde is stafmedewerker bij KifKif. Zijn teksten werden gepubliceerd in onder andere Kif Kif, Rekto:Verso en MO* en onlangs gebundeld in het e-book

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.