Brengen verkiezingen meer democratie in Congo?

Op 28 november 2011 waren er voor de tweede maal in meer dan veertig jaar presidents- en parlementsverkiezingen in de Democratische Republiek Congo. Het feit dat de zittende president Joseph Kabila de verkiezingen wilde organiseren vóór het einde van zijn ambtstermijn, op 6 december 2011, en het feit dat Congo dit proces ook grotendeels zelf zou financieren en organiseren, werden als een stap vooruit gezien. Aanvankelijk kwamen er dan ook opgetogen reacties van de internationale gemeenschap, die de historische verkiezingen van 2006 massaal had gesteund. Maar in de loop van het verkiezingsproces werd al snel duidelijk dat deze verkiezingen weinig geloofwaardig zouden zijn. Dat zette een domper op het enthousiasme van veel nationale en internationale spelers.

De voorbije jaren zijn verkiezingsprocessen op het Afrikaanse continent vaak problematisch verlopen. Recente verkiezingen in Centraal-Afrika (Rwanda, Burundi, Oeganda) of in landen als Ivoorkust, Zimbabwe en Kenia illustreren dit. In die staten dienden verkiezingen niet om een machtswissel mogelijk te maken, maar waren ze veeleer een middel dat het heersende regime gebruikte om zijn macht te legitimeren. Het recente verkiezingsproces in de DR Congo vormt geen uitzondering op die regel.

Die vaststelling leidt tot fundamentele vragen. Is onze invulling van democratie, namelijk een meerpartijensysteem met op regelmatige tijdstippen vrije en eerlijke verkiezingen, een model dat te verzoenen valt met de Afrikaanse geschiedenis, tradities en samenlevingen? Is het geen artificieel westers concept dat is opgedrongen aan de Afrikaanse staten? Halen Afrikaanse staten niet meer voordeel uit een bestuursvorm die meer ingebed zit in het idee van consensus? Het zijn pertinente vragen, die zeker verder onderzoek verdienen. Maar toch gaan we daar in deze paper niet op in. We vinden dat fundamentele discussies daarover pas geloofwaardig kunnen zijn, als Afrikaanse beleidsmakers, academici en vertegenwoordigers van het middenveld dat doen.

Wel trachten we een antwoord te bieden op de volgende vragen: wat verstaan we onder ‘democratie’? Hebben de recente Congolese verkiezingen geleid tot meer democratie in het land? Welk engagement namen internationale partners als België daarbij? En wat moeten de Congolese en de internationale gemeenschap doen opdat verkiezingen in de Democratische Republiek Congo duurzaam zouden bijdragen tot het democratiseringsproces?

Vanuit de veronderstelling dat een ‘representatieve meerpartijendemocratie’ kan werken in Afrika, maken we eerst een korte theoretische analyse van het concept ‘democratie’. Vervolgens overlopen we het recente Congolese verkiezingsproces en lichten daarna de rol van de internationale gemeenschap, met name België, toe. Ten slotte passen we het theoretisch kader toe op de Congolese verkiezingen om te concluderen of die al dan niet hebben bijgedragen tot het democratiseringproces.

Over de auteurs

Mieke Berghmans is bij Broederlijk Delen programmaverantwoordelijke voor Congo.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Congo bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen.

Over de MO*papers

MO*papers is een serie analyses die uitgegeven wordt door Wereldmediahuis vzw. Elke paper brengt fundamentele informatie over een tendens die de globaliserende wereld bepaalt. MO*papers worden toegankelijk en diepgaand uitgewerkt. MO*papers worden niet in gedrukte vorm verspreid. Ze zijn gratis downloadbaar op www.mo.be. Bij het verschijnen van een nieuwe paper wordt een korte aankondiging gestuurd naar iedereen die zijn of haar e-mailadres bezorgt aan mopaper@mo.be (onderwerp: alert).