Journalistiek in de frontlinie tegen terreur, leugens en onderdrukking

© All Governments Lie (2016)​

City of Ghosts, geregisseerd door Matthew Heineman en door de jury van Docville verkozen tot beste film binnen de categorie Weten en Geweten, is een documentaire over RBSS, een groep burgerjournalisten afkomstig uit de Syrische stad Raqqa. RBSS staat voor ‘Raqqa is being slaughtered silently’, en ontstond als reactie op de overname van de stad door terreurgroep IS in 2014. De leden zijn allemaal jonge mannen, zonder journalistieke ervaring of opleiding, die samen de propaganda van IS proberen te ontmaskeren.

Voor de bevolking van Raqqa, die sinds de komst van IS volledig geïsoleerd is geraakt van de buitenwereld, zijn ze een van de weinige stemmen die ingaan tegen het discours van haat en extremisme.

Net als de meeste regimes, heeft IS snel de impact van de media ontdekt. In professioneel ontworpen recruteringsfilmpjes vol special effects, worden onbevreesde en triomfantelijke IS-strijders opgevoerd, die heroïsche gevechten leveren. De terreurgroep probeert ook op allerlei manieren de indruk te wekken dat binnen het kalifaat welvaart heerst en voedsel overvloedig aanwezig is.

Met de propaganda wil IS de bevolking indoctrineren en nieuwe leden aanwerven. Het extreem gewelddadig beeldmateriaal en de belofte van een luxueus bestaan oefenen een grote aantrekkingskracht uit op de plaatselijke jeugd, die in totale armoede en angst opgroeit. Steeds meer kinderen worden op die manier door IS gerecruteerd en gebruikt als kanonnenvlees of omgevormd tot moordenaars.

De prijs die de leden van RBSS betalen voor hun journalistiek werk is immens.

RBSS probeert dit alles een halt toe te roepen en verzet zich tegen de verspreiding van foute informatie door de gruweldaden en leugens van de terreurgroep aan het licht te brengen. Het richt zich daarmee zowel op de bevolking van Raqqa als op de buitenwereld.

De prijs die de leden van RBSS betalen voor hun journalistiek werk is immens. Verschillende van hun vrienden en medewerkers werden opgepakt en genadeloos doodgeschoten. Om een gelijkaardig lot te ontlopen zijn de initiatiefnemers eerst naar Turkije en later naar Duitsland gevlucht. Sindsdien werken ze in twee groepen. Undercoverinformanten ter plaatse spelen het nieuws via hun telefoon door naar de beheerders van de website. Elke overdracht van informatie en bewijsmateriaal moet vliegensvlug gaan en alle sporen moeten worden uitgewist zodat IS de informanten niet kan traceren.

© City of Ghosts (2017)​

Maar zelfs in Europa zijn de journalisten van RBSS niet veilig. Voortdurend worden ze opgejaagd en met de dood bedreigd. Van zodra hun identiteit bekend is, is bovendien ook hun familie in gevaar. Eén journalist kreeg een video toegestuurd waarop de executie van zijn vader te zien was.

Ode aan de journalist

Toch weigert RBSS zich gewonnen te geven. Gedreven door de hoop dat mensen in Syrië op een dag opnieuw vredevol kunnen samenleven en een toekomst kunnen uitbouwen, blijven ze strijd voeren tegen de propaganda die onophoudelijk op de bevolking van Raqqa wordt losgelaten.

In City of Ghosts volgt regisseur Heineman een aantal journalisten van RBSS en verschaft zo een blik op hun professioneel en persoonlijk leven. Daarmee krijgt de kijker in de eerste plaats een aangrijpende documentairefilm te zien die de enorme verdienste heeft een menselijk gezicht te geven aan de slachtoffers van het geweld in Syrië en aan het vluchtelingenbestaan. Zeker de scène waarin de journalisten van RBSS, naar Duitsland gevlucht voor de kogels van IS, getuige zijn van een extreemrechtse betoging is in dat opzicht confronterend.

De waarheid aan het licht brengen, ongeacht de gevaren: wat RBSS doet, is journalistiek in haar zuiverste vorm.

Daarnaast is City of Ghosts, misschien onbewust maar ontegensprekelijk, een ode aan de journalist. De waarheid aan het licht brengen en objectieve informatie verschaffen aan de bevolking, ongeacht de gevaren of de druk die wordt uitgeoefend vanuit de heersende macht: wat RBSS doet, is journalistiek in haar zuiverste vorm.

Op zich is het feit dat er mensen, met gevaar voor eigen leven, durven ingaan tegen de propaganda van IS al bewonderenswaardig. Wat echter vooral inspireert, is dat de protagonisten van City of Ghosts gewone jonge mannen zijn, doodsbang voor hun eigen leven en dat van hun familie. Ze tonen hun emoties en zoeken troost bij elkaar. Net zoals wij koesteren ze toekomstdromen en zijn ze blij met de aandacht voor en erkenning van hun werk.

Het is een bemoedigende boodschap dat deze mensen, ondanks alle tegenslagen en onnoemelijk leed, de kracht vinden om te blijven vechten voor wat ze belangrijk vinden.

Big business

In schril contrast met de moed van de burgerjournalisten van RBSS staat het beeld dat in All Governments Lie wordt geschetst van de Amerikaanse mainstreammedia. In de Verenigde Staten is objectieve en neutrale informatie praktisch totaal afwezig. Nieuwsdiensten vormen spreekbuizen voor politici of bedrijven, sturen vertekende of sensationele informatie de wereld in en verzaken aan hun taak om uitspraken of documenten aan kritisch onderzoek te onderwerpen. Fox News, CNN, NBC, ABC en CBS, allemaal passeren ze in de documentaire van regisseur Fred Peabody de revue.

Afhankelijk van de politieke voorkeur of de geldschieters van de nieuwszenders, bekritiseren ze enkel de uitspraken of verwezenlijkingen van republikeinse of democratische politici. Voor het overige wordt de Amerikaanse kijker overspoeld en verdoofd met banaliteiten en fait divers, die de aandacht moeten afleiden van complexere en maatschappelijk relevante thema’s of wantoestanden. Journalistiek is in de Verenigde Staten big business en nieuws is entertainment.

De titel van de film, All Governments Lie, is een verwijzing naar een uitspraak van I.F. Stone, een legendarische Amerikaanse onderzoeksjournalist die tussen 1953 en 1971 de onafhankelijke nieuwsbrief ‘I.F. Stone’s Weekly’ publiceerde. Het uitgangspunt van het werk van Stone was dat alle regeringen liegen en hun fouten proberen te verbergen. Het is volgens hem de taak van journalisten om hier onpartijdig onderzoek naar te doen en de mensen die aan de macht zijn aan controle te onderwerpen.

Doorheen zijn carrière zette Stone zijn credo om in de praktijk, met kritiek op onder meer de houding van de Verenigde Staten in de Koude Oorlog en de oorlog in Vietnam. Stone, zelf een jood, bekritiseerde eveneens de onrechtvaardige onderdrukking van de Palestijnen en de steun die Israël daarbij kreeg vanuit Amerika.

Omwille van zijn kritische stijl en zijn onwil om zich door politici te laten beteugelen, was Stone na verloop van tijd niet langer welkom op de persconferenties van het Witte Huis. Hij werd er zelfs van beschuldigd voor de Sovjet-Unie te werken. Net zoals City of Ghosts, toont All Governments Lie aan dat er voor onderzoeksjournalisten geen grotere erkenning van hun werk bestaat dan een poging van de machthebbers om hen monddood te maken.

Zogenaamde waarheden in vraag stellen en ingaan tegen heersende dogma’s is niet evident en vergt moed, zowel van journalisten als van burgers in het algemeen.

Gelukkig is diepgravende onderzoeksjournalistiek niet gestorven met I.F. Stone. Initiatieven zoals Democracy Now! en The Intercept zetten zijn werk voort en komen uitgebreid aan bod in de documentaire. Met daarnaast ook getuigenissen van onder meer Carl Bernstein, een van de reporters die het Watergate-schandaal aan het licht bracht, en Glenn Greenwald, die de onthullingen van Snowden publiceerde, is All Governments Lie een uiterst inspirerende en prikkelende film, die ook de Europese kijker aan het denken zet.

Zowel City of Ghosts als All Governments Lie tonen het belang van onderzoeksjournalistiek in de strijd tegen geweld, leugens en onderdrukking. Zogenaamde waarheden in vraag stellen en ingaan tegen heersende dogma’s is evenwel niet evident en vergt moed, zowel van journalisten als van burgers in het algemeen.

Toch zijn er mensen die het ons hebben voorgedaan: laten we hun voorbeeld volgen.