Op de MO*lezing van 22 februari spraken twee internationaal gerenommeerde experts over de relatie tussen wapenhandel en corruptie. De video’s van de twee lezingen en het gesprek achteraf zijn nu beschikbaar.
© Brecht Goris
Samuel Perlo-Freeman: ‘Wapenhandel is uitermate kwetsbaar voor corruptie’
Samuel Perlo-Freeman is medewerker van de World Peace Foundation. Hij is er verantwoordelijk voor onderzoek naar wereldwijde wapenhandel en corruptie. Voordien werkte hij voor het gerenommeerde Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) en deed hij van 2007 tot 2016 onderzoek naar militaire uitgaven, wapenindustrie en wapenhandel.
Hij schrijft regelmatig bijdragen in het Jaarboek van SIPRI en in andere toonaangevende publicaties en wordt wereldwijd gevraagd om lezingen en workshops te geven over wapenhandel en militaire uitgaven. Hij doceerde ook economie aan University of the West of England, waar hij zich specialiseerde in defensie en vredeseconomie. Op dit moment concentreert zijn onderzoek zich op de link tussen wapenhandel en corruptie.
‘Sipri heeft net de jongste cijfers over de internationale wapenhandel gepubliceerd, en daaruit blijkt dat de internationale handel in conventionele wapens de voorbije vijf jaar op het hoogste niveau zit sinds het einde van de Koude Oorlog. Maar het is erg moeilijk om die handel in exacte financiële waarden om te zetten, aangezien de echte prijzen vaak niet bekend gemaakt worden.’
‘De internationale handel in conventionele wapens zit de voorbije vijf jaar op het hoogste niveau sinds het einde van de Koude Oorlog.’
‘100 miljard dollar per jaar, dat zal er niet zo veel naast zijn. Dat is veel minder dan het totaal aan defensie-uitgaven, zo’n 1,7 biljoen dollar per jaar, waarvan een kwart naar wapenaankopen gaat en de rest naar “werkingskosten”, zoals lonen, pensioenen, catering en brandstof.’
‘Van de wapenaankopen is maar een deel internationaal, aangezien de grote landen zoals de VS het overgrote deel van hun wapens aankopen bij producenten uit eigen land. Grote internationale aankopers: India en Saoedi-Arabië. China importeert ook nog veel, maar ontwikkelt veel meer een eigen wapenindustrie. De grootste wapenexporteur is de VS.’
Samuel Perlo-Freeman
© Brecht Goris
‘Zowel de nationale wapenhandel als de internationale wapenhandel heeft heel sterk af te rekenen met corruptie. De meeste regeringen verantwoorden hun aankopen met externe bedreigingen, of met het algemene “moderniseringen”. Maar meestal blijven overheden heel erg ondoorzichtig over de redenen waarom ze een bepaalde aankoop doen of hoe ze de ene tegen de andere optie afwegen.’
‘Wat nog het minst besproken wordt, is het feit dat wapenaankopen vaak ook politieke relaties moeten smeren. Wie zijn wapens in de VS aankoopt, hoopt meestal ook een goede relatie met en dus bescherming door de VS te kopen. Dat lijkt ook de belangrijkste reden waarom België de F35 aankoopt, het duurste gevechtsvliegtuig ooit dat nog altijd niet werkt.’
‘Het gebrek aan transparantie én de enorme bedragen die bij één aankoop betrokken zijn, verklaart ook waarom wapenhandel zo kwetsbaar is voor corruptie. In Nigeria heeft een generaal onder de vorige president Goodluck Jonathan wellicht 15 miljard dollar uit het defensiebudget gestolen voor zichzelf en zijn kring.’
‘It takes two to tango. Westerse wapenbedrijven zijn heel graag bereid om overheden om te kopen.’
‘Maar it takes two to tango. Westerse wapenbedrijven zijn heel graag bereid om overheden om te kopen, en daarbij worden ze soms actief geholpen door hun eigen overheden. De reden is dat de meeste bedrijven –behalve die in de VS- veel meer produceren dan hun nationale overheden kunnen aankopen. Daarom moet de export ten alle prijze gestimuleerd worden, ook als een land als het Verenigd Koninkrjik zijn reputatie als een voortrekker tegen corruptie moet opgeven om de wapenhandel met Saoedi-Arabië te laten doorgaan.’
‘De steun die de wapenindustrie krijgt van westerse overheden staat ook totaal niet in verhouding tot haar gewicht in de economie of tewerkstelling. De internationale wapenhandel is misschien maar 0,5 procent van de totale wereldhandel. Die realiteit wordt versluierd door het feit dat één wapendeal een hoge impact kan hebben op tewerkstelling, maar onderwijs of andere industrieën stellen véél meer mensen tewerk. Het is een ideologische keuze: veiligheid heeft behoefte aan nationale wapenproductie. Of dat waar is, is maar de vraag.’
Andrew Feinstein: ‘Wapenhandel maakt de wereld minder democratisch, corrupter, én minder veilig’
Andrew Feinstein is journalist en oud-parlementslid voor het ANC. Hij publiceerde onder meer in The New York Times, The Guardian, The Daily Telegraph en Der Spiegel en geeft geregeld commentaar op CNN, BBC en Al Jazeera. In zijn boek The Shadow World, dat onlangs verfilmd werd door documentairemaker Johan Grimonprez, licht hij een tipje van de sluier op van de schimmige wereld van de internationale wapenhandel.
Een handel die naar de mening van Feinstein berust op stilzwijgende overeenkomsten tussen wereldleiders, inlichtingendiensten, technologisch zeer geavanceerde bedrijven, financiers en banken, vervoerders, onduidelijke tussenpersonen, geldwitwassers en gewone criminelen. Een veelal gesloten wereld van geheime transacties, geld, corruptie, bedrog en dood.
‘Van de 22 gevechtsvliegtuigen die we aankochten, zijn er 12 nog nooit opgestegen.’
Feinstein bekijkt het onderwerp vanuit de kant van een regering in de Global South dat grote wapenaankopen doet. Feinstein maakte deel uit van de regering in de jaren na de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika. ‘De uitdagingen op sociaal en economisch vlak waren enorm, en toch besliste de regering onder Thabo Mbeki om voor 10 miljard dollar wapens aan te kopen, ook al waren en zijn er geen externe vijanden. Bovendien was het materiaal overbodig. ‘Van de 22 gevechtsvliegtuigen die we aankochten, zijn er 12 nog nooit opgestegen.’
‘Al tijdens de onderhandelingen over het einde van de Apartheid waren topmensen van grote internationale wapenbedrijven aanwezig om te zien wie de sleutelfiguren binnen het ANC zouden zijn en wie zij dus moesten beginnen bewerken. De argumenten waren: met grote wapenaankopen hou je het – door blanken geleide – leger aan je kant, ze creëren veel banen, én je kan er je eigen partij mee financieren. In totaal werd er voor 300 miljoen dollar aan smeergeld betaald voor deze grote wapenaankoop. Vooral het Verenigd Koninkrijk en Duitsland waren daarbij hoofdrolspelers, maar ook Frankrijk, Italië en Zweden waren betrokken.’
Andrew Feinstein
© Brecht Goris
‘De strijdkrachten gaven publiek aan dat ze een Italiaans gevechtsvliegtuig verkozen dat 2,5 keer goedkoper was dan het voorstel van BAE en Saab. Toch koos de regering voor BAE en Saab. Daarvoor werd niet minder dan 115 miljoen dollar aan smeergeld betaald. Tegelijk stelde president Mbeki dat de Zuid-Afrikaanse regering de financiële middelen niet had voor antiretrovirale geneesmiddelen voor de 6 miljoen Zuid-Afrikanen met hiv of aids.De bedrijven beloofden 64.000 nieuwe banen, maar het werden er nooit 5000.’
‘Volgens een Harvard-studie zorgde die beleidskeuze er over de volgende vijf jaar voor dat meer dan 365.000 mensen stierven terwijl hun dood voorkomen had kunnen worden. De bedrijven beloofden 64.000 nieuwe banen, maar het werden er nooit 5000.’
‘De bedrijven beloofden 64.000 nieuwe banen, maar het werden er nooit 5000.’
‘Deze wapendeal was de doodsteek voor de geloofwaardigheid van het ANC en voor de democratie in Zuid-Afrika. Huidig president Jacob Zuma had niet minder dan 783 zaken tegen hem lopen voor corruptie en afpersing in verband met deze zaak. Ze werden geschorst drie weken voordat hij tot president verkozen werd.’
‘Een onderzoeker becijferde dat de wapenhandel verantwoordelijk is voor zowat 40 procent van alle corruptie in de wereldhandel. En het gaat niet om een paar rotte appels, het is structureel, het maakt deel uit van het dna van de bedrijfstak. De wapenhandel lijkt zich af te spelen in een parallel juridisch universum, waarin straffeloosheid de regel is.’
‘Bij de grote wapendeal tussen het VK en Saoedi-Arabië werd, volgens schattingen van de London Metropolitan Police, niet minder dan 6 miljard pond aan “commissies” uitbetaald –en het overgrote deel daarvan is te omschrijven als smeergeld. Een deel van dat geld kwam uiteindelijk terecht bij twee van de kapers van 9/11.’
‘Het feit dat deze corruptie zo structureel is, heeft ook te maken met de enorme verwevenheid met het staatsapparaat en met politieke partijen. Toen onlangs bleek dat Rolls Royce smeergeld betaald had bij verkopen die 2,5 tot 3 miljard pond winst opleverden, werd de zaak buiten de rechtbank geregeld – na een bezoek aan 10 Downing Street – voor een bedrag van 200 miljoen pond.’
‘In de Britse dienst voor export werkt twee derde van alle ambtenaren exclusief op het stimuleren van de Britse defensie-export, ook al maakt die sector maar 1 procent van het Britse bnp uit.’
‘Het VK heeft voor niet minder dan 3,3 miljard pond wapens verkocht aan Saoedi-Arabië en dat sinds 15 maart 2015, en die zijn gebruikt bij het bombarderen van Jemen. Het drama van Jemen, waarbij al meer dan 10.000 doden vielen en waarbij in 30 procent van de gevallen burgerdoelwitten geviseerd worden, toont dat een ongehinderde wapenhandel de wereld minder democratisch, corrupter, én minder veilig maakt.’
Gesprek met Andrew Feinstein en Samuel Perlo-Freeman: ‘2 procent van het bnp voor defensie ondermijnt investeringen in duurzame veiligheid’
Wat weten we eigenlijk over de wapenhandel die het verwoestende conflict in Syrië draaiende houdt?
Samuel Perlo-Freeman: De kant van de regering wordt vooral bevoorraad door Rusland: vliegtuigen, bommen, geweren, munitie… De verzetsgroepen en IS halen hun wapens eerder uit de vage, onwettige wapenhandel. Turkije heeft zeker bepaalde groepen bewapend, net als de Verenigde Staten. Saoedi-Arabië financiert de wapenaankopen van groepen die van daaruit gesteund worden. De rebellengroepen hebben ook veel wapens buitgemaakt op het leger, maar verder is het redelijk onduidelijk waar de rebellenwapens oorspronkelijk vandaan komen.
Maar het transport van al die hardware is toch te groot om onopgemerkt te blijven?
‘Het vreemde is dat alle politieke leiders in de wereld lijken te denken dat de oplossing voor het conflict ligt in een nog grotere toevoer van wapens naar de regio.’
Andrew Feinstein: We weten met grote zekerheid dat veel van die wapens verscheept worden via de Verenigde Arabische Emiraten. Maar een belangrijke rol is weggelegd voor de makelaars –en de meesten opereren zowel in de “wettelijke” als in de “illegale” wapenhandel. Het vreemde is dat alle politieke leiders in de wereld lijken te denken dat de oplossing voor het conflict ligt in een nog grotere toevoer van wapens naar de regio, terwijl ik denk dat we beter zoveel mogelijk wapens uit de regio zouden weghalen.
De wapenindustrie is in elk geval altijd heel overtuigend, blijkbaar. Zelfs een Belgische regering die op alles bespaart, vindt moeiteloos miljarden om nieuwe gevechtsvliegtuigen aan te kopen.
Samue Perlo-Freemanl: Het komt altijd opnieuw neer op de overtuiging dat wapens voor veiligheid zorgen. Je hoeft Belgische politici dus niet eens om te kopen, ze willen gewoon betrouwbare bondgenoten binnen de NAVO zijn.
Lees ook Trump dwingt Europa tot “grootste militaire opbouw ooit”
Andrew Feinstein: De voorzitter van de commissie om de NAVO verder naar het oosten uit breiden, was een voormalig ondervoorzitter van Lockheed-Martin. Dat leverde Lockheed-Martin in Polen al 18 miljard dollar op. De wapenindustrie profiteert enorm van de “corporate welfare state”. In het Verenigd Koninkrijk ging op twee jaar tijd 1 miljard pond naar de wapenindustrie, terwijl de uitgaven voor gezondheidszorg en onderwijs moeten besparen.
© Brecht Goris
In Frankrijk zijn L’Humanité en Le Figaro in handen van wapenmagnaten. Is dat een uitzondering of zie je dat ook in de rest van de wereld?
Andrew Feinstein: Het is geen uitzondering. Sommigen spreken over het Militair Industrieel Entertainment complex. Zo speelt Hollywood –waar sommige productiehuizen deel uitmaken van een holding die ook in de militaire industrie zit- een belangrijke rol in het verspreiden en vestigen van het discours over dreiging en veiligheid. Je zou het ook de angstindustrie kunnen noemen. En die overtuigingen zijn zo breed verspreid, dat media niet eens in handen moeten zijn van de wapenindustrie om haar legitimiteit te geven.
De VS voeren de druk op om 2 procent van het bnp te besteden aan defensie. Hoe moet dat verder?
‘Groeit de economie, dan stijgt blijkbaar de bedreiging. Krimpt ze, dan vermindert de bedreiging. Dat is redelijk absurd.’
Samuel Perlo-Freeman: Die 2 procent gaat al lang mee als een streefdoel, maar het is eigenlijk een zeer arbitraire ambitie, want ze veronderstelt dat de behoefte aan beveiliging van een land recht evenredig evolueert met zijn bnp. Groeit de economie, dan stijgt blijkbaar de bedreiging. Krimpt ze, dan vermindert de bedreiging. Dat is redelijk absurd. Maar na de Russische tussenkomst in Oekraïne werd de druk om die norm ook echt te halen, opgevoerd.
En nu laten de VS weten dat ze haar defensieparaplu niet langer zal openzetten voor landen die de 2 procent niet halen. Angela Merkel verzet zich daar terecht tegen. Zeker een plotse toename van de defensie-uitgaven zal eerder tot corruptie en onzinnige aankopen leiden dan tot meer veiligheid. Toch zullen we de komende jaren een verdere stijging van de defensie-uitgaven zien.
Andrew Feinstein: En dat neemt middelen weg van investeringen in echt duurzame veiligheid. Je houdt minder over om klimaatverandering, ongelijkheid en sociale uitsluiting tegen te gaan.
Wat kunnen wij daaraan doen?
Andrew Feinstein: We moeten actieve burgers zijn die medezeggenschap opeisen. Want deze wapenhandel gebeurt vaak in onze naam en met ons belastinggeld. Meer mensen moeten politici ter verantwoording roepen. Mensen die het oneens zijn met de manier waarop de industrie en de staat werken, moeten hun stem laten horen. Engageer je organisaties zoals Vredesactie.
Als ik in België zou wonen, zou mijn engagement zich op twee zaken richten: 1. Overheden en bedrijven aanspreken op de verkoop van technologie die op dit moment in Jemen en Syrië gebruikt; 2. de aankoop van F35 gevechtsvliegtuigen met belastinggeld. In de VS gaat er van elke dollar belastingen 30 cent naar de militaire industrie. Daarom besloot een aantal veteranen om dertig procent van hun belastingen niet langer te betalen.
© Brecht Goris
Waarom houden politici zich zo actief bezig met wat uiteindelijk maar 0,5 of 1 procent van de wereldhandel bedraagt. Er gaat toch veel meer geld om in de rest van de wereldhandel.
Samuel Perlo-Freeman: De wapenhandel is klein in vergelijking met andere sectoren, maar het gaat om publieke aankopen en het gaat om aankopen die telkens om heel grote bedragen gaan. Hetzelfde geldt vaak voor energiebedrijven of infrastructuurwerken.
Andrew Feinstein: Een recent voorbeeld: Tony Blair heeft wellicht ergens tussen 25 en 100 miljoen dollar verdiend aan contracten die rechtstreeks te maken met de Britse beslissing om deel te nemen aan de invasie van Irak. JP Morgan mocht de nationale bank opnieuw opbouwen in Irak.
Sinds Blair niet langer in de politiek zit, betaalt JP Morgan hem jaarlijks 5 miljoen dollar, blijkbaar voor een jaarlijkse lezing. Ook een kleine Zuid-Koreaanse oliefirma betaalt Blair tussen 3 en 5 miljoen dollar per jaar, maar het is niet duidelijk waarom. Is het toeval dat net die firma het contract kreeg om een goed deel van de olie-infrastructuur in het door Britten gecontroleerde Basra opnieuw op te bouwen.
Deze MO*lezing was een gezamenlijk initiatief van MO* en het Vlaams-Nederlands Huis deBuren, in samenwerking met Vredesactie en de Beursschouwburg.