“‘Butembo: Congo in het klein’

Vandaag zou een grote dag worden voor onze boekhoudster Cécile Sikuhimbire. De twee voorbije jaren vroeg en kreeg ze van haar werkgever Vredeseilanden de ruimte om een universitair diploma te behalen in het Institut Supérieur du Commerce van Butembo. Uit dankbaarheid koos ze een eindwerk waar we zelf ook meteen belang bij hebben: Analyse van het autonomiseringsproces van de Coöperatie Kawa Kabuya. Dankzij haar onderzoek weten we nu dat de leefbaarheidsdrempel van de jonge coöperatie op minstens 5 containers uitgevoerde koffie per jaar ligt. Volgens haar berekeningen zou dat ten laatste tegen 2019 moeten een feit zijn. Met de positieve evolutie sedert ze haar onderzoek afsloot voor ogen, geloven we zelfs dat dit al in 2018 zou kunnen het geval zijn!

Omdat het ISC zelf niet over voldoende zalen beschikt, hadden ze het café-restaurant Village Royal afgehuurd voor de gelegenheid. In 5 parallelsessies zouden in totaal een zestigtal studenten hun eindwerk publiek verdedigen. Het gebeuren zou beginnen om 9 uur stipt op deze zondagochtend.

Op zijn Congolees

Toen het halftien werd zonder dat er schot kwam in de zaak, maakten we ons nog geen zorgen. “L’heure congolaise”, daar zijn we intussen wel aan gewoon geraakt. Anders was dat toen om kwart over tien de juryvoorzitter de muziek liet uitzetten en de studenten opriep om plaats te nemen in de respectievelijke ruimtes. Geen van hen kwam opdagen. De muziek werd opnieuw aangezet.

Om elf uur was het stilaan duidelijk dat er iets fundamenteel fout zat. De studentes hadden afgesproken om allemaal hetzelfde stofje te kiezen voor de gelegenheid, en het blauw-gele patroontje had hen wel heel herkenbaar gemaakt. Hoe hard ik ook rondkeek, ik kon geen van hen nog terugvinden in de massa volk, die talrijk was opgekomen om hun familielid of vriend/in te komen aanmoedigen. Ik trok op onderzoek uit.

Ik trof één van de juryleden met de handen in de zakken en een ongelukkige uitdrukking op zijn gezicht aan op de parking voor het restaurant. Hij deed me verontschuldigend het hele verhaal.

Omkoperij

Omdat heel wat studenten hun studies beëindigen na de eerste cyclus hadden ze afgesproken met diegenen die wel voor een licentie zouden gaan, om eens lekker uit de bol te gaan vooraleer iedereen zijnsweegs zou gaan. Ze waren zo voorkomend geweest om daarbij ook hun leerkrachten en zelfs de directeur uit te nodigen. Wanneer de directeur die uitnodiging kreeg was hij kwaad geworden. De lesgevers zouden deelnemen aan de jury’s in de publieke verdediging van de eindwerken, en dus beschouwde hij deze uitnodiging als een poging tot omkoperij. Hij verbood hen om deel te nemen. Maar de uitnodiging was al wijdverspreid, en het feestje is donderdag gewoon doorgegaan.

Zaterdag heeft hij daarop de deelnemende leerkrachten geschorst en alle betrokken studenten het recht ontzegd om hun eindwerk te verdedigen. Hij had zich daarbij zo kwaad gemaakt dat de politie was moeten tussenbeide komen. Uiteindelijk had hij gisteravond ingebonden en groen licht gegeven voor vandaag. Maar deze ochtend had hij afgekondigd dat hij als vergelding toch de twee “chefs de promotion”, dat zijn de studenten die door hun studiegenoten in het begin van het jaar als woordvoerder werden verkozen, zou schorsen.

Mutisme

Prompt gingen alle andere studenten in staking. “Ofwel doen we allemaal onze publieke verdediging, ofwel niemand”, was hun duidelijke standpunt. Ze waren met zijn allen naar het administratieve centrum van hun instituut getrokken om er de binnenkoer te bezetten. Intussen sloten de leerkrachten zich op in crisisberaad. De directeur had alle verdere dialoog onmogelijk gemaakt door weg te gaan uit de school en zich thuis in mutisme te hullen, zoals zijn grote voorbeeld president Kabila himself de gewoonte heeft van te doen in zijn boerderij in Kingakati als het in Kinshasa politiek te heet wordt onder zijn voeten.

We weten waar dat kan toe leiden. Gefrustreerde jongeren naar wie niet wordt geluisterd en aan wie wordt ontzegd waar ze recht op hebben (een correcte afronding van hun studies) zouden weleens uit hun dak kunnen gaan, met welke gevolgen?

Het jurylid maakte van mijn aandachtig luisteren gebruik om zijn gal uit te spuwen. “Onze directeur is een absolute despoot. Hij beslist over alles alleen, gunt niemand inspraak. Hij heeft verhoudingen met verschillende van zijn studentes die ongetwijfeld slagen omdat ze hem gewillig zijn in bed. Als er leerkrachten worden aangeworven zijn het zo goed als allemaal familieleden van de grote baas”. Zijn blik stond op onweer. En ondertussen stonden wij daar onder een alsmaar dikker wordend wolkendek.

Geroezemoes

Om halftwaalf was ik de patstelling meer dan beu. Ik zocht onze communicatieman op, die ook freelancer is bij Radio Soleil, een lokale radio in Butembo, en vroeg hem om ostentatief op journalistiek onderzoek uit te trekken. Hem bezig zien met interviews voor de radio, dat zou alvast indruk maken, als ze zich ook maar iets aantrekken van de reputatie van hun instituut.

Ik stelde aan de directeur van de unie van coöperaties COOCENKI, die ik had uitgenodigd voor de verdediging van Cécile, voor om samen met mij naar de onderhandelingsplaats te gaan en ons aan te bieden als neutrale bemiddelaars uit het maatschappelijk middenveld. Hij ging er meteen op in.

Communicatieman/journalist Merveille en COOCENKI-directeur Baylon Katsongo, mijn geestesgenoten, proeven van de koffie en van de doorbraak

© Ivan Godfroid

Amper 100 meter scheiden het restaurant van het administratief centrum van het instituut, dus het duurde niet lang eer we er aankwamen. Wanneer we de binnenkoer binnenstapten waar alle studenten post hadden gevat, ging er een geroezemoes door de massa. Iemand had, niet zonder humor, toen hij me zag, gezegd dat de Europese Unie zich er kwam mee moeien en dat werd gretig doorgezegd.

Ongewisse

Aan de deur van het lokaal waar het crisisberaad plaatsvond stond een delegatie van de ouders die al geruime tijd vruchteloos had geprobeerd binnen te geraken. Ze wilden gaan uitleggen hoe alle families veel geld hadden uitgegeven om een feestmaal te bereiden en dat de verdediging van de eindwerken absoluut moest doorgaan, maar ze kregen geen gehoor.

Mijn verschijning baarde opzien binnenin de vergaderzaal. Als enige niet-Congolees tussen de massa kon dat ook niet anders. Er kwam een leerkracht naar buiten. Vriendelijk maar op besliste toon legde ik hem uit dat dit echt niet kon: 500 mensen urenlang in het ongewisse laten, terwijl iedereen zo hard heeft uitgekeken naar deze dag. Ik zei hem dat ik niet begreep waarom hier nu zo lang moet worden over onderhandeld zonder uitkomst. Het leken wel de politici van Kinshasa die over het uitstellen van de al uitgestelde verkiezingen beraadslaagden. Voor mij was het duidelijk, er zijn slechts twee scenario’s mogelijk, en daar hoeven niet nog uren gepalaver aan gespendeerd worden.

Ik toonde hem mijn wijsvinger – één, ofwel wordt de verdediging afgelast en daar zal het hele land schande over spreken, ofwel – ik voegde er mijn middenvinger bij – beslissen jullie nu dat de verdediging meteen kan beginnen. Alle andere scenario’s moeten resoluut worden uitgesloten.

Hij ging terug naar binnen. Eén minuut later ging de deur weer open en riep hij een zeskoppige studentendelegatie naar binnen, die tot nu toe geen gehoor had gevonden. Nog één minuut later kwam een stralende, twee duimen opstekende studente terug naar buiten. De hele binnenplaats barstte in een luid applaus los.

Triomftocht terug naar het restaurant om de verdediging aan te vangen

© Ivan Godfroid

Tien minuten later, klokslag twaalf uur, begon de eerste student aan zijn verdediging. Om zeker te zijn dat ze zouden slagen, hadden de studenten geëist dat hun chefs de promotion als eersten aan de beurt zouden komen. En zo geschiedde. De rest van de dag is zonder incidenten verlopen.

Lessen

Solidariteit onder de massa, onwrikbaar vreedzaam verzet, druk van de media, van het middenveld en van de internationale gemeenschap hebben de patstelling in het ISC van Butembo kunnen doorbreken. Als het volk van Congo niet weet hoe ze de politieke patstelling op nationaal vlak moeten aanpakken opdat de verkiezingen er uiteindelijk toch zouden komen, dan kunnen ze hier beslist lessen uit trekken.