“‘Je bent jong en je wil goed bestuur’
Auto-prise en charge par la population congolaise. Hoe doe je dat, als burgers het heft in eigen handen nemen ? Ik vroeg het aan een ervaringsdeskundige.
Butembo heeft ruim zijn deel van de ellende in Oost-Congo gehad. Als de bevolking sinds het begin van deze eeuw is aangegroeid van 400.000 inwoners tot dicht tegen het miljoen, heeft dat alles te maken met de chronische onveiligheid in het omringende platteland. Rond de eeuwwisseling steeg de aangroei boven de 10% op jaarbasis. Dat was kort nadat de AFDL-rebellen van vader Kabila lelijk huis gehouden hadden in de stad als vergelding voor een aanval van de maï maï. Ouders hadden hun kinderen met opzet naar de milities gestuurd en moesten er dan maar mee voor boeten, vonden de toenmalige rebellen. Tot de dag van vandaag is het door de overheid verboden om de massagraven uit die tijd te eren.
Gepokt en gemazeld door decennia van overheidsfalen, moet je de jongeren van Butembo geen sprookjes over democratie op de mouw spelden. “We kunnen toch niet lijdzaam toezien hoe onze samenleving dreigt verscheurd te raken door het ontbreken van een kordaat beleid? Het is onze verdomde plicht de handen zelf uit de mouwen te steken, anders gaan we allemaal onderuit!”.
Dat soort van uitspraken van Tembos Yotama is bij de overheid in het verkeerde keelgat geschoten. Er loopt een aanhoudingsbevel tegen hem, maar hij was tijdig op de hoogte gebracht om te kunnen onderduiken. Tijd voor een gesprek met hem vanuit zijn schuilplaats.
Tembos Yotama, jullie organisatie heet ‘Veranda Mutsanga’, jullie facebookpagina ‘Veranda Mutsanga en révolution’. Wie zijn jullie?
Wij zijn een structuur van jonge, geëngageerde burgers die opkomen voor fundamentele veranderingen in onze stad. Jarenlang hebben onze families geleden onder aanhoudend geweld van criminelen waar onze overheid beweerde machteloos tegenover te staan. Inbraak met diefstal, roofmoord, verkrachting, slachtpartijen, we hebben ze allemaal gekend, we konden niet langer lijdzaam blijven toezien. We weten dat die schurken zich tussen de mensen verbergen of er zelfs handlangers hebben. Dat is onze eerste beweegreden geweest: dat geboefte identificeren en neutraliseren. Vandaar onze leuze “Surveillance, Vigilence et Dénonciation populaire” (Toezicht, Waakzaamheid en Volksaanklacht). In onze FB pagina bedoelen we met ‘revolutie’ duurzame verandering, verbetering. Meer dan 40.000 leden wisselen er informatie en ideeën uit. De naam ‘veranda’ slaat op de overdekte ruimte die elk dorp van de Wanande heeft voor beraadslaging over belangrijke thema’s. Mutsanga is de naam van ons deel van Butembo.
“Verandering”, dat woord nemen nogal wat mensen in de mond. Mensenrechtenverdedigers, NGOs, sommige religies, vakbonden, boerenorganisaties, vrouwenbewegingen, jongeren (zoals LuCha en Filimbi), zelfs politieke partijen van meerderheid en oppositie. Wat onderscheidt jullie van hen ?
Wij willen niet alleen verandering, zoals alle anderen, wij nemen ook zelf het voortouw om die te bewerkstelligen. De tekortkomingen, schendingen en ontsporingen van onze overheden zullen wij aanklagen, maar we moeten tegelijk het goede voorbeeld geven. De grootste veranderingen zullen van de burger komen. De overheid loopt altijd achter. Wij tonen hen hoe het moet, en roepen hen dan op ook hun verantwoordelijkheden te nemen. Als in de wijk ’s nachts een huis wordt belegerd door bandieten worden wij opgetrommeld, want op de politie moet je niet rekenen. Wij verjagen die boeven dan, of beter nog, we overmeesteren hen en leveren hen dan uit aan de overheid voor gerechtelijke vervolging. De bevolking vertrouwt ons meer dan de overheid. Ze leggen hun problemen aan ons voor, wij helpen hen oplossingen te vinden, en we zullen zeker niet nalaten de overheid te wijzen op haar tekortkomingen en acties eisen.
Hoe lang bestaat de Veranda Mutsanga al?
In november bestaan we 4 jaar. We hebben 6 wijken onder onze hoede genomen. De criminaliteit lag er veel hoger dan elders, honderden mensen werden er vermoord tussen 2006 en 2015. Daar wilden wij een einde aan maken. Maar we doen ook meer dan onveiligheid bestrijden. We ondernemen ook werken van publiek belang. We richten antennes op in andere stadsdelen die onder de indruk zijn van onze impact en ons vragen hen te helpen zich ook te organiseren. Zo breiden we ons netwerk uit. Mét resultaat. We werken nu aan onze eerste antenne in Beni, de stad die regelmatig wordt belaagd door een bende massamoordenaars.
Hoe zit jullie organisatie precies in elkaar?
Elke laatste zondag van de maand komen alle leden van alle antennes samen om uit te wisselen wat ze hebben gedaan de voorbije maand en te leren van elkaars ervaringen. Een soort van algemene vergadering. Elke eerste zondag van de maand komen we samen met de leiders van alle antennes om de komende maand te plannen. Dan hebben we een afdeling ‘ontwikkeling en financies’ die ons patrimonium beheert en ‘mobilisatie en communicatie’. Die zijn ook verantwoordelijk voor de inplantingsstrategie van onze nieuwe antennes. Het ‘protocol en secretariaat’ staat in voor onze archieven en folders. Recentelijk hebben we ook een discipline-brigade opgericht om onze betogingen ordelijk te laten verlopen. En het geheel wordt overkoepeld door een college van leiders. We noemen hen de “babu”, de wijzen. Iedereen werkt onbezoldigd.
© VM
Nog jong en toch al babu
Wat moet je doen om lid te worden?
Gewoon je kandidatuur stellen, uiting geven aan een vaderlandslievende geest, team spirit, je ertoe verbinden naar de vergaderingen te komen en je bijdragen te leveren. Militairen of leden van gewapende groepen zijn onontvankelijk. Ook politieke profielen worden geweerd. We willen onafhankelijk blijven. We krijgen heel veel aanvragen. Toch zullen we de kandidaten eerst een tijdje in het oog houden, of ze wel echt zuiver op de graat zijn. Zonder dat ze het weten zullen we hen eerst enige tijd observeren. Je weet maar nooit dat er infiltranten tussen zitten. Maar daar zijn we dus goed in: de indringers identificeren. We verwittigen kandidaten trouwens dat mocht blijken dat ze komen met een verborgen agenda, we die onmiddellijk zullen ontmaskeren. Om dievenbendes te ontmantelen hebben wij ons zelf immers gespecialiseerd in infiltratie, dus ons moeten ze niet leren hoe dat gaat!
Waaruit bestaan jullie activiteiten dan?
Elke avond en soms ook ’s ochtends komen de leden samen in hun respectievelijke antennes om te bespreken wat er het voorbije etmaal is gebeurd. Niet alleen in de wijk, maar ook nationaal en internationaal. Die besprekingen zijn in zekere zin een vorming, niet klassikaal, maar vanuit de realiteit van alle dag. Zo versterken we hun burgerzin en patriottisme.
Alle leden zijn op elk moment van de dag en de nacht alert om dieven, oplichters, kidnappers en ander gespuis te ontmaskeren, onderscheppen of te neutraliseren en hebben daarom hun oproepnummers breed verspreid onder de bevolking. Soms gaan ook we betogen, zoals vorige maand tegen de slachtpartijen van onschuldige burgers in Beni. Of we herstellen brugjes, onderhouden wegen. En we communiceren veel via internet om ons netwerk uit te breiden. Hadden we maar meer middelen, dan zouden we nogal eens het verschil kunnen maken!
Veranda Mutsanga is geen officieel erkende organisatie en toch zijn jullie actief op het publieke terrein. Hoe loopt dat?
Vroeger riepen we voortdurend de hulp in van de overheid als er ergens een probleem was. Daar zijn we mee gestopt. Dat diende nergens toe. Ze kwamen te laat, of helemaal niet. Nu bezorgen we hen zelf de misdadigers en hun wapens op een schaaltje zodat ze wel verplicht zijn er iets mee te doen. De bevolking looft ons om onze daden, en dat maakt de overheid natuurlijk jaloers. Maar de ordediensten begrijpen best wel dat we hen een dienst bewijzen en achter de coulissen zullen ze niet nalaten ons dat ook te zeggen. Zij beschikken immers niet over de middelen om de hele stad te bewaken. En wij houden niet op hen te zeggen dat het niet onze bedoeling is hen te vervangen, wel integendeel, we willen hen ondersteunen en hen beter in staat stellen hun rol te vervullen. Maar het blijft een haat-liefde verhouding. Als er in hun rangen verkeerde dingen gebeuren zullen we dat ook aanklagen. Als ze misbruik maken van hun positie bijvoorbeeld, dat kunnen wij onmogelijk pikken. Brengen we hun belangen in hun gevaar, dan zijn wij natuurlijk meteen weer de slechteriken en moeten we onderduiken.
Zoals nu dus. Er is een aanhoudingsmandaat uitgevaardigd tegen u. Wat wordt u aangewreven?
Het is nu al bijna 2 jaar dat in Beni haast elke week onschuldige burgers worden vermoord, zonder dat overheid, leger, politie en MONUSCO in staat blijken te zijn daar iets tegen te beginnen. Wraakroepend is dat! Daartegen wilden wij luidkeels betogen. Wij zijn het hartsgrondig beu! Wij zijn geen slachtvee! We willen dat de hele wereld ons lijden hoort in de hoop dat er eindelijk toch eens iemand iets onderneemt. Midden de maand augustus was president Kabila in Beni om daar aan iedereen te verkondigen dat hij vrede kwam brengen. Hij had zijn rug nog niet gekeerd of er vielen alweer nieuwe slachtoffers. We hebben toen met heel onze veranda, tijdens een nationale rouw van drie dagen, een marche op Beni georganiseerd (52 km). Enkele dagen daarop kondigde de overheid een avondklok af van 7 uur ’s avonds tot 6 uur ’s ochtends. Hoe kwamen ze erbij? Alle geboefte is hyperactief tussen 7 en 10 ’s avonds, door die avondklok kregen ze gewoon vrij spel! Terwijl de politie haar tijd verdeed met boetes te innen van brave burgers die niet tijdig thuis geraakten: 100$ per persoon en nog eens evenveel per wagen. Schandalig! Wij zijn dan een boycot begonnen tegen die avondklok door massaal buiten te blijven waken bij nachtelijke vuren. Sommigen beweerden zelfs dat de overheid die nachtklok heeft ingesteld om zelf dingen te gaan doen die het daglicht niet mogen zijn. Vreemd genoeg werden de dag erop vreemdelingen gesignaleerd in Butembo, op doortocht naar het Noorden, naar het gebied waar de zogezegde ADF-NALU de bevolking hebben verjaagd door hun slachtpartijen. Om daar grond te gaan zoeken! Natuurlijk werd de bevolking woest en zagen ze daarin een complot. De politie werd erbij geroepen. De gemoederen verhitten al snel. Een brommertaxi werd doodgeschoten door een politieman en alles liep uit de hand. Drie mensen werden door de razende menigte omgebracht, twee vrouwen uit Ituri en een jongeman uit Goma. Wij veroordelen dergelijke daden van volksrecht met klem.
© VM
Tembos Yotama: communicatie is essentieel
Door onze mobilisatiekracht is de overheid nu bang van ons. Ze beschuldigen ons van volksopruiing en aanzet tot haat, omdat onze acties steevast uitlopen op anti-regeringskreten. De mensen zijn het huidige bestuur wel heel erg grondig beu, moet je weten. En toch zoeken die nu hun greep op de macht nog te versterken, volledig in strijd met onze grondwet! De burgemeester wil natuurlijk liever niet dat ons protest Kabila ter ore komt en wil daarom alle opinieleiders zoals wij de mond snoeren tot na 19 december, dag dat in principe de nieuwe president moet worden ingezworen. Maar hoe kortzichtig kan je zijn? Door hun gratuite beschuldigingen aan ons adres, goedbedoelende en door onze medeburgers algemeen gekende en erg gewaardeerde inwoners, verdiepen ze alleen nog maar de kloof tussen hen en de bevolking, en isoleren ze zichzelf alsmaar meer. Die avondklok heeft overigens alleen maar het aantal inbraken doen toenemen. Zoiets vergeet een burger niet.
Zit er dan echt geen verborgen politieke agenda achter jullie daden?
Als we kritiek geven op de overheid worden we beschuldigd van oppositietaal. Ondersteunen we de overheid, dan zegt de oppositie dat we worden gemanipuleerd. Wij weten maar één ding: wij kiezen de kant van het volk. Natuurlijk is dat gestoeld op een politieke visie over de toekomst van ons land. Maar we zullen geen politieke partij de kans geven ons te gebruiken, nooit! Om het even wie die onze mooie grondwet met voeten zou treden, zou ons op zijn weg vinden. De president heeft trouw gezworen aan de grondwet, daar zijn we allemaal ooggetuige van geweest. Wel dan, dat hij woord houdt! Wij zullen dat blijven eisen. Hij zou zelfs beter de eer aan zichzelf houden en ontslag nemen wegens zijn onvermogen om de verkiezingen binnen de grondwettelijke termijn te organiseren.
Wat zou volgens u de bedoeling zijn van de slachters van Beni?
Die aanslagen werden nooit opgeëist. Nooit. De regering is er als de kippen bij om er moslimfundamentalisme in te zien. Maar daar is geen enkele aanwijzing voor. Hun bedoeling, volgens ons, is om aan de bevolking op zeer overtuigende wijze te demonstreren dat niemand nog wat van Kinshasa moet verwachten, dat ze beter hun lot in eigen handen nemen, zonder Kinshasa, zich afscheuren. Dat maakt ook de controle over de natuurlijke rijkdommen een pak makkelijker. Balkanisering van Oost-Congo, dát zit er achter.
Voor de gouverneur van Noord-Kivu is het niet uitvoeren van de doodstraf de grootste oorzaak van criminaliteit
Provinciegouverneur Julien Kahongya deed onlangs een oproep om voor minstens twee jaar het moratorium op het uitvoeren van de doodstraf op te heffen, want voor hem is dat moratorium een essentiële factor in de toename van de criminaliteit. Wat vindt uw veranda daarvan?
Niet akkoord! Het menselijk leven is heilig! Hij zou beter de veiligheidsdiensten en de rechtspraak versterken. Het moratorium opheffen zou het te makkelijk maken voor de regerende elite om zij die hen in de weg zitten legaal uit de weg te ruimen. Iemand die een misstap heeft begaan kan toch berouw tonen en misschien zelfs nog het land dienen! God weet, moesten we eens goed nagaan wat onze overheden zelf allemaal op hun kerfstok hebben, de gouverneur inbegrepen, zouden ze misschien zelf wel eens kunnen in aanmerking komen voor dergelijke strafmaat…
© VM
Verontwaardiging uiten: ja, geweld gebruiken, neen.
Tembos, ongetwijfeld heb je nog enkele dringende aanbevelingen voor de volgende mensen:
de burgemeester van Butembo: u bent verantwoording schuldig aan de burgers van onze stad. Niemand kan een stad besturen zonder de steun van zijn burgers.
de kolonel van de politie van Butembo: ga zo verder met samenwerken met verschillende lagen van de bevolking en vermijd de vele vallen van politici van alle slag.
de gouverneur van Noord-Kivu: het is niet omdat we op sommige punten van mening verschillen dat we vijanden moeten zijn. Het is niet omdat we van dezelfde Nande-gemeenschap zijn dat we noodgedwongen al uw standpunten moeten overnemen. NEEN!
de regering: neem asjeblief uw verantwoordelijkheden voor de natie op. Het ontbreekt ons niet aan goede wetten, het is de politieke wil die ontbreekt! Het ontbreekt ons aan beleidsmensen die goed doordachte beleidsdaden kunnen en willen stellen!
de president van de Republiek: grijp deze kans op een gouden plaats in de geschiedenis door de grondwet te respecteren. President willen blijven voor het leven kan u nooit zoveel eer bezorgen!
de internationale gemeenschap: hou asjeblief ermee op alleen maar jullie materiële belangen te zien. “Ze houden van onze rijkdommen, maar ze houden niet van ons, Congolezen”, is de overwegende indruk onder de mensen hier. Een beetje meer menselijkheid tegenover ons, graag.
de Bubolezen: Butembo is de wereld niet. We leven tegenwoordig in één planetair dorp. Geen enkel volk kan nog leven in autarchie en pretenderen dat wie niet van Butembo zelf is, geen recht heeft om hier te leven.
Kort na ons interview gebeurde er vanalles
Op 19 september werden tientallen mensen in Kinshasa door ordetroepen doodgeschoten tijdens een betoging tegen het uitstellen van de verkiezingen. Diezelfde dag was er ook in Butembo een geweldloze betoging. Geen veranda te bespeuren. “Het waren de politici van de oppositie die opgeroepen hadden voor de betoging, dus vonden wij dat het dan maar de vertegenwoordigers van de oppositiepartijen moesten zijn die meestappen”, zei Tembos me de dag erop.
In Beni zijn er deze week nog maar eens twee aanvallen geweest op burgers. De bevelvoerder van de militaire operatie Sokola 1 tegen de onbekende aanvallers riep de bevolking van Beni en omgeving op om nauw samen te werken met het stadsbestuur om een alarmsysteem in te stellen. De woordvoerder van Sokola 1, luitenant Mak Hazukay, onderlijnde dat dit aan het leger moet toelaten om veel sneller opgeroepen te worden en in te grijpen.
Een kolf naar de hand van Tembos
Op zijn FB-pagina schreef hij gisteren:
“Veranda Mutsanga gaat in op de oproep van de FARDC (het leger). We gaan de commandant ontmoeten om hem ons VM model voor te stellen. We hebben immers geen geheimen. Het is niet onze bedoeling zelf een militie te worden, zoals sommige mensen met slechte bedoelingen beweren. Wij willen een oprecht en verantwoordelijk partnership tussen bevolking en leger. Het is niet omdat er bij hen enkele rotte appels in de mand liggen dat we iedereen over dezelfde kam moeten scheren. Die moeten eruit, dat spreekt vanzelf, maar we hebben maar één leger en daar moeten we mee samenwerken. Enkel een hechte samenwerking tussen FARDC, PNC, ANR en burgers kan een definitief einde toeroepen aan dat fenomeen van de mensenslachters.”
Oproep van Veranda Mutsanga tot voedselinzameling voor het leger
Drie dagen eerder had hij vanuit zijn schuilplaats al een merkwaardige actie aangekondigd:
“Naar aanleiding van zijn vierde verjaardag organiseert Veranda Mutsanga een grote steunactie voor onze militairen die zich met lichaam en ziel inzetten om de inwoners van Beni te beschermen tegen de slachters.“ Hij maakte de vergelijking met een voetbalploeg die zonder supporters onmogelijk kan scoren. “Laat ons onze spelers op de frontlinie met vuur aanmoedigen”.
Hij liet een officiële brief bezorgen aan alle stedelijke overheden om de campagne aan te kondigen, en publiceerde die uitvoerig op internet. Rijst, bonen, mineraal water, alle onbederfbare eetwaren zijn welkom.
Congo blijft verrassen. Een man, gezocht door het gerecht voor misdaden die hij niet heeft begaan, organiseert een solidariteitsactie met het leger dat verondersteld is hem bij de eerste de beste gelegenheid in de boeien te slaan. Tegelijk toont hij een impliciete opgestoken middelvinger naar de overheid (als jullie onze jongens niet deftig kunnen voeden, dan doen wij burgers dat wel). Surrealistischer kan amper. Benieuwd hoe hij dat allemaal gaat georganiseerd krijgen, vanuit zijn onderduikadres. Maar één ding is zeker: niemand zal Tembos ooit nog kunnen verwijten geen patriot te zijn!
© VM
Betoging in Butembo: rouw om de onschuldige slachtoffers