Jan Jařab
“‘Mensenrechten: 365 dagen per jaar én voor iedereen’
In 1989 trokken burgers van verschillende Europese landen de straat op om te protesteren tegen de onderdrukkende regimes die hen bestuurde. Ze droegen verschillende banners met zich mee, maar er was één simpele boodschap die zich in elk land herhaalde: “Mensenrechten”. Vandaag zijn 13 van deze landen lid van de Europese Unie, een organisatie die mensenrechten als een kernwaarde in het vaandel draagt en het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie opstelde. Op een breder regionaal niveau, dat van het Europees continent, brachten de afgelopen 25 jaar een merkbare vooruitgang in de mensenrechtensituatie met zich mee, vaak door middel van de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en andere organen van de Raad van Europa. Dit alles is zonder twijfel goed nieuws.
In de vroege jaren 1980 werd de Directeur van de Divisie Mensenrechten van de VN, Theo van Boven, “beloond” met een ontslag, voor zijn moed en inzet bij het veroordelen van de schending van de rechten van gevangenen door Latijns-Amerikaanse regimes. Vandaag zouden weinigen ontkennen dat het de rol is van de VN Hoge Commissaris voor de Mensenrechten en zijn of haar medewerkers om het op te nemen voor slachoffers van mensenrechtenschendingen. Het is een kerntaak geworden van onze verantwoordelijkheden. Ook dat is een teken van vooruitgang.
Elke dag zou een Dag van de Mensenrechten moeten zijn.
Elk jaar vieren we de Dag van de Mensenrechten op 10 december, de verjaardag van de aanname van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit jaar staat alles in het teken van het thema “Mensenrechten 365”. Elke dag zou een Dag van de Mensenrechten moeten zijn – het kunnen genieten van mensenrechten moet voor iedereen deel uit maken van zijn of haar dagelijkse werkelijkheid. In het Europa van vandaag lijkt dit misschien vanzelfsprekend omdat de meesten onder ons grotendeels kunnen genieten van deze rechten.
Zelfs degenen die vroeger onder onderdrukkende regimes leefden vergeten steeds gemakkelijker hoe kostbaar (en onbereikbaar) deze rechten voor hen leken in het verleden. De pijn van anderen - van degenen in andere delen van de wereld die nog steeds het risico lopen om willekeurig gevangen gezet te worden of die geen toegang hebben tot zuiver water- is niet altijd in de gedachten van zij die mensenrechten voor lief nemen.
In Europa, 25 jaar na de val van de Berlijnse Muur en 66 jaar na de aanname van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, blijft het emanciperend verhaal van mensenrechten onafgewerkt. Sommige mensen kunnen nog steeds niet genieten van het hele spectrum aan mensenrechten omdat ze gemarginaliseerd of zelfs vergeten worden door de beleidsmakers.
In sommige lidstaten van de Europese Unie worden nog te veel kinderen gescheiden van hun gezin en in ouderwetse zorginstellingen opgevangen –hetzelfde geldt voor personen met een lichamelijke, intellectuele of psychosociale beperkingen, ouderen of daklozen. Velen onder hen zijn de “vergeten Europeanen” van vandaag. In sommige lidstaten is er grote vooruitgang geboekt op het vlak van inclusie van deze personen in de gemeenschap. Maar in andere landen is dit nog steeds niet het geval. In sommige staten hebben besparingsmaatregelen geleid tot het beperken van sociale diensten, wat een groot risico inhoudt voor de gemaakte vooruitgang en zelfs met acheruitgang als gevolg.
Er zijn nog te veel meldingen van straffeloosheid wanneer het gaat om schendingen van mensenrechten begaan door politieagenten.
Op het vlak van LGBTI-rechten zijn er grote stappen gezet in vele lidstaten van de Europese Unie, maar de vooruitgang is niet evenredig gebeurd in alle staten en grote verschillen tussen landen blijven bestaan.
Het openlijk uiten van racisme is minder aanvaardbaar geworden in Europese samenlevingen, maar vele migranten, vluchtelingen en mensen behorende tot een religieuze of ethnische minderheid lijden nog steeds onder vooroordelen, discriminatie en sociale uitsluiting. Het harde optreden van de politie tegen migranten en minderheden, waaronder Roma, is een terugkerend probleem in sommige staten en er zijn te veel meldingen van straffeloosheid wanneer het gaat om schendingen van mensenrechten begaan door politieagenten.
Sommige van de oude uitdagingen maken momenteel een gevaarlijke comeback. In een EU-lidstaat -zijn we zelf getuige van pogingen tot intimidatie en het in diskrediet brengen van middenveldorganisaties die zich inzetten voor mensenrechten. Nieuwe uitdagingen blijven eveneens opduiken.
Om “Mensenrechten 365” voor iedereen werkelijk te maken, ook buiten de Europese Unie, zal er sterke betrokkenheid nodig zijn bij de beginselen van gelijkheid en waardigheid voor allen door staten, de VN, het maatschappelijk middenveld en burgers. Zoals Theo van Boven stelde “werken voor mensenrechten is niet makkelijk; het is een lange en moeizame strijd”.
Jan Jařab, Regionaal Vertegenwoordiger voor Europa - Kantoor van de VN-Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR) in Brussel.