Victor Goemans
“‘Testament van de tango: Astor Piazzolla’
De FARC legt na een halve eeuw de wapens neer en ondertekent een vredesakkoord met Colombia. België stuurt F-16’s naar Syrië. De post-Brexit clusterfuck neemt proporties aan die nog moeilijk te overzien zijn. Over al die zaken heeft u de afgelopen dagen al ad nauseam nieuwsberichten en analyses kunnen lezen. Laat ons in de plaats daarvan, in deze turbulente tijden, een grote meneer uit de hedendaagse muziek in herinnering brengen.
Deze week, de week van 4 juli, is het dag op dag 24 jaar geleden dat Astor Piazzolla na een coma van bijna twee jaar het ondermaanse inruilde voor iets met meer perspectief. Op Independence Day in 1992 stierf in Buenos Aires een virtuoos accordeonist, de nuevo tango in persoon, en simpelweg een van ’s werelds grootste muzikanten aller tijden.
Om de universele aantrekkingskracht van Piazzolla’s muziek te doorgronden kunnen we niet anders dan kijken naar diens dubieuze relatie -om niet te zeggen, worsteling- met zijn roots in de Argentijnse traditionele muziek.
Stappen, praten, accordeon spelen
Piazzolla, geboren in Mar del Plata in de provincie Buenos Aires, leert eerst stappen, dan praten, en daarna accordeon spelen. Als kind speelt hij al in verschillende tango-orkesten, en hij is amper dertien jaar wanneer hij wordt opgemerkt door Carlos Gardel. Gardel, zowat de Argentijnse Frank Sinatra en waarschijnlijk de bekendste der klassieke tangueros, vraagt de jonge Astor mee op tour -maar “Nonino” Piazzolla, zijn vader, vindt hem te jong. Astors frustratie wordt even later opluchting, wanneer Gardel en al zijn muzikanten op tournee omkomen bij een vliegtuigcrash.
Maar al op jonge leeftijd krijgt Piazzolla ook een klassieke opleiding. Zo volgt hij als kind les bij de Hongaarse klassieke pianist Bela Wilda -een student van Rachmaninov-, die hem Bach leert spelen op accordeon. Als hij twintig jaar oud is verdient hij genoeg als accordeonist in verschillende tango-orkesten om muzieklessen te betalen bij Alberto Ginastera, een eminent Argentijns componist bij wie hij Stravinsky, Bartók en Ravel bestudeert.
Astor Piazzolla
© Alicia D’Amico
Controverse
Naarmate Piazzolla’s muzikaal succes groeit, zo ook zijn controverse. In 1946 richt hij zijn eigen Orquesta Típica op, waar hij zijn eigen ideeën over orkestratie begint toe te passen op diverse tango’s. Piazzolla, die met zijn ouders tien jaar in New York heeft gewoond, incorporeert naast klassieke elementen ook jazz in zijn instrumentale stukken. Die zijn te experimenteel om op te dansen -en derhalve ongeschikt voor het commerciële circuit-, en breken zodanig met de heersende conventies dat de oude garde van tango-puristen misnoegd op zijn werk neerkijken.
Meer en meer dreigt hij tussen twee boten te vallen, want in de wereld van de klassieke muziek wordt tango dan weer gezien als sympathiek en volks maar allesbehalve serieus.
Meer en meer dreigt hij tussen twee boten te vallen, want in de wereld van de klassieke muziek wordt tango dan weer gezien als sympathiek en volks maar allesbehalve serieus. Het culminatiepunt van die controverse vindt plaats tijdens een klassieke compositiewedstrijd waar Piazzolla aan deelneemt. Tijdens de opvoering van zijn stuk door de Sinfonía de Buenos Aires breekt een ware fistfight uit tussen leden van het publiek, waarvan sommigen geschoffeerd zijn door de aanwezigheid van een accordeon in een symfonieorkest.
Desondanks wint Piazzolla, en hij wint meer bepaald een beurs om in Parijs te gaan studeren bij de vermaarde Nadia Boulanger. Piazzolla, ongetwijfeld vermoeid door de kleingeestigheid van zijn omgeving, aanvaardt dit dankbaar. Hij zou voortaan geen accordeon meer spelen, en zich toeleggen op zijn werk als componist van “gesofistikeerde” -klassieke- muziek.
De ontmoeting met Boulanger zou er een blijken te zijn van onschatbare historische impact. Terwijl Piazzolla aanvankelijk zijn achtergrond als accordeonist en tanguero verborgen houdt bij zijn lerares en voor zichzelf een toekomst zag weggelegd in de klassieke muziek, speelt hij uiteindelijk zijn tango ‘Triunfal’ voor haar. Tot bewondering en applaus van Boulanger, die hem doet inzien dat zijn hart dáár ligt, en niet in de klassieke muziek.
Terugkeer naar Buenos Aires
De rest is geschiedenis. Eind jaren ’50 keert Piazzolla terug naar Buenos Aires, voor het begin van een carrière volgestouwd met hoogtepunten. De verzamelterm die gebruikt wordt voor zijn honderden composities, dozijnen studioalbums en evenveel live-opnames is ‘nuevo tango’: tango op zijn meest enigmatische, gesofistikeerde, anarchistische manier. Piazzolla is anti-tango, even revolutionair als de Sex Pistols, met de duizelingwekkende complexiteit van Chopin en de emotionele oerkracht van Beethoven.
‘Adiós Nonino’ -een van de prachtigste stukken muziek ooit- componeert Piazzolla op een uur tijd
‘Libertango’ is hét contrapunt van de moderne Latijnse muziek, tegelijk opzwepend, mysterieus en oorlogszuchtig. ‘Adiós Nonino’ -een van de prachtigste stukken muziek ooit- componeert Piazzolla op een uur tijd, nadat hij op een hotelkamer in New York telefonisch het overlijden van zijn vader verneemt. In ‘Milonga del Ángel’ (vooral dan de sublieme versie op Tango: Zero Hour) gaat, onder de melodiestructuur die elders in de Westerse muziek nergens te vinden is, een onaardse tristesse schuil.
En dat is nog maar het topje van de ijsberg. Beluister het hartverscheurend mooie ‘Soledad’, de bekende flamenco-ballade ‘Oblivion’, het ‘Concierto Para Quinteto’ dat eveneens op Tango: Zero Hour voor het eerst opduikt. En daarna al de rest natuurlijk -even heterogeen als rebels, tegelijk passioneel Argentijns en radicaal anders.
Maar vooral: beluister de talloze live-opnames. Want wat vaak gezegd wordt, klopt: Piazzolla’s muziek bestaat niet tenzij hij ze zelf speelt. Zijn manier van spelen is het testament voor een stijl; de esthetica van muziek als manier van leven.