“‘Over eredienst en eerbied’

Kerstmis is hier natuurlijk geen religieus feest, maar Cambodjanen houden wel van de glitter, de ballen in boom, de slingers, de flikkerende lichtjes en de kitsch.

© Kris Janssens

Ik herinner mij m’n eerste kerstavond in Zuidoost-Azië. Ik ben toen met een Cambodjaanse vriend streetfood gaan eten, aan de avondmarkt in Phnom Penh. Het voelde een beetje vreemd aan. En toch heb ik geen moment de foie gras of de kroketten gemist.

Altijd een leuke sfeer op de avondmarkt, we hadden die vierentwintigste december zeeschelpen en gegrilde inktvisjes met pepersaus en een bord rijst, natuurlijk. Zoals elke avond was er live muziek, terwijl er links en rechts van ons vrolijk handtassen en T-shirts verkocht werden.

Cambodja is een boeddhistisch land, maar het geloof is breder dan alleen het verhaal over Boeddha.

Kerstmis is hier natuurlijk geen religieus feest, maar Cambodjanen houden wel van de glitter, de ballen in boom, de slingers, de flikkerende lichtjes en de kitsch. Die past hier het hele jaar door bij het decor.

Cambodja is een boeddhistisch land, maar het geloof is breder dan alleen het verhaal over Boeddha. Er is bijvoorbeeld ook een belangrijke rol weggelegd voor geesten. Bij ons zijn die vaak negatief, ze komen spoken in je dromen of je belt de ghostbusters om ze weg te jagen. Maar het kan ook de geest van je overleden grootvader zijn, die nog in je huis rondwaart en je kan helpen als dat nodig is. Er bestaan wel veel rituelen, die volgens de traditie en precies op de juiste dag moeten uitgevoerd worden, volgens de maankalender.

Maar de meest opvallende religieuze vertegenwoordigers zijn natuurlijk de boeddhistische monniken, die overal doorheen lopen op blote voeten en met knaloranje gewaden. Wie een gebed wil, doet ook zijn schoenen uit en betaalt een halve dollar. Daarvoor krijg je een kort gemompel, ik kan het met alle respect niet beter omschrijven, in een taal waarvan ik pas later heb begrepen dat het geen Cambodjaans is, maar Balai, een oude taal die ook verwant is aan het Sanskriet. Zeg maar het Latijn van Zuidoost-Azië.

De monniken wonen in één van de vele kloosters, ommuurde dorpen in de stad waarvan de poorten overdag gewoon openstaan. Binnen de muren wonen ook familieleden van de monniken, je vindt er straatverkopers en je ziet er soms pijnlijk ogende zuiveringsrituelen met kaarsen of oosterse massages met van die potjes die rode cirkels op de huid achterlaten.

Zoals de glasramen van onze kerken, worden ook hier de muren van de tempels gebruikt om belangrijke verhalen te vertellen met grote tekeningen

Veel gezinnen sturen minstens één zoon naar het klooster, zoals in het Vlaanderen van de jaren 50. De leerling-monniken gaan in de tempel naar school én ze krijgen er te eten. Dat is voor veel ouders met grote gezinnen een doorslaggevend argument. Wie wil, kan trouwens na de opleiding het klooster ook makkelijk weer verlaten. Het is geen definitieve keuze.

Zoals de glasramen van onze kerken, worden ook hier de muren van de tempels gebruikt om belangrijke verhalen te vertellen met grote tekeningen, als een levensgroot stripverhaal over het leven van Boeddha. En over figuren uit het hindoeïsme, want die twee religies hebben met elkaar te maken.

Kort gezegd lijkt het leven van Boeddha in veel opzichten op dat van Jezus. De biografen moeten van elkaar hebben afgekeken, want er zijn te veel gelijkenissen om toevallig te zijn. Ze hebben allebei tot hun dertigste gewacht om de blijde boodschap te verkondigen, hebben allebei duivelse beproevingen weerstaan en hielpen ook anderen om “het licht te zien”.

De goden uit het hindoeïsme dan weer zijn echte superhelden. Vliegen, in de tijd reizen, een andere gedaante of avatar aannemen: ze kunnen het allemaal. Dat zorgt voor spectaculaire verhalen die dus ook het pad van de vrome, maar ietwat saaie Boeddha doorkruisen. Een beetje zoals het verschil tussen ons Oude Testament, waarin af en toe nog eens iemand ouderwets van zijn paard gebliksemd werd en de boeken over het leven van Jezus, waarin hooguit nog over water gelopen wordt.

Er is nog iets waar de Cambodjanen veel ontzag voor hebben: de monarchie. Niet toevallig, want het woord voor ‘koning’ en het woord voor ‘god’ is hetzelfde. Je ziet overal drie portretten aan de muren hangen: dat van de overleden koning Norodom Sihanouk, van zijn weduwe én van zijn zoon, de huidige koning.

Vader Sihanouk is koning geworden op zijn negentiende. Toen waren de Fransen hier nog de baas. Zij dachten ‘laat die snotneus maar op de troon zitten en de gouden kroon op zijn hoofd zetten, maar wij hebben de werkelijke macht in handen.’ Maar dat was buiten Sihanouk gerekend. Hij is heel lang koning gebleven, was tussendoor ook politicus, en heeft alle grote geschiedenismomenten van zijn land meegemaakt: onder meer het vertrek van de Fransen, maar ook de Rode Khmer en de burgeroorlog.

Hij is bijna tien jaar geleden overleden, maar hij wordt nog altijd “de vader van de natie” genoemd. En hij was ook filmregisseur. Vaak acteerde hij ook in zijn eigen films en hij speelde het liefst de rol van…de koning.

Zijn zoon, Sihamoni, heeft die liefde voor kunst geërfd. De huidige koning is ooit balletdanser geweest in Parijs en staat bekend als homo. Dat is een publiek geheim, iedereen weet het, maar de Cambodjanen praten er niet echt over. Zijn vader heeft ooit gezegd “hij houdt van vrouwen zoals van zussen”. Het is een opmerking die ik voor mezelf ook al wel eens gepikt heb.

Sihamoni heeft weinig effectieve macht, hij zit op zijn troon en ziet dat het goed is. En hij verdwijnt opvallend vaak naar het buitenland, meestal naar China, voor wat hij noemt “een medische check-up”. De man is 68 en heeft geen kinderen, dus het is niet helemaal duidelijk wie hem zou opvolgen. Er bestaat in Cambodja een kroonraad die beslist aan wie de troon wordt doorgegeven. Soms wordt er wel eens van koninklijke familie gewisseld. Is misschien een ideetje voor bij ons: we houden de monarchie, maar we kiezen af en toe eens een nieuwe familie.

Deze blog werd eerder gepubliceerd op kris-janssens.com