De bommen en granaten van de groeilanden

De groeicijfers van de defensiebudgetten in de opkomende machten tonen een duidelijke trend. Wel zijn er grote verschillen tussen de landen onderling. ‘De groei van China, dat jaarlijks meer dan 84 miljard euro uitgeeft aan defensie, is veel relevanter dan de 6,3 miljard euro van Indonesië’ , zegt Samuel Perlo-Freeman, projectleider van het programma over militaire uitgaven aan het Instituut voor Internationaal Vredesonderzoek in Stockholm (SIPRI).

Vergelijkingen tussen de negen MINT- en BRICS-landen (Mexico, Indonesië, Nigeria, Turkije, Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) zijn dus niet evident. ‘De militaire capaciteit van de BRIC, zonder Zuid-Afrika, is namelijk van een andere grootteorde dan de MINT-landen’, zegt ook Pieter Wezeman, onderzoeker aan SIPRI. Toch springen, naast de duidelijke toename in defensiebudgetten, enkele andere overeenkomsten in het oog.

Relatief gezien blijven defensie-uitgaven stabiel

Eerst en vooral blijkt dat het aandeel van defensie in het bruto binnenlands product (BBP) in de bovenvermelde periode stabiel blijft, en vaak zelfs licht is gedaald. Enkel in Rusland (van 3,5 naar 4,1 procent) en Nigeria (van 0,5 naar 1 procent) is een toename zichtbaar.

Rusland moderniseert zijn krijgsmacht.

‘Deze landen hebben duidelijke inspanningen geleverd om hun militaire capaciteit uit te breiden’, zegt Freeman. ‘Maar hun economische groei was sterk genoeg om die te leveren en tegelijkertijd ook aan andere sociale en economische noden te voldoen.’

Rusland heeft evenwel onder president Vladimir Poetin beslist om zijn krijgsmacht te moderniseren, omdat ze nog grotendeels stamde uit de Koude Oorlog. Dit streven heeft de behoefte aan investeringen verhoogd en verklaart het grotere aandeel in het BBP.

Nigeria daarentegen is een arm land met een beperkt uitgewerkt belastingsysteem. Niet alle economische groei komt de staat dus ten goede. Militaire investeringen zijn echter broodnodig, onder meer omdat het land zich geconfronteerd ziet met rebellengroepen zoals Boko Haram.

© Ministry of Defense India

Minder soldaten, meer hardware

Een blik op de omvang van de troepenmacht in de groeilanden levert een gevarieerd beeld op. Het aantal Chinese soldaten is bijvoorbeeld met meer dan een miljoen gedaald tot 3,5 miljoen. Het Russische leger telt zelfs achttien miljoen soldaten minder dan zeven jaar geleden.

‘Soldaten in hoge paraatheid kosten handenvol geld.’

Waaraan wordt al dat geld dan uitgegeven? ‘Elke defensiebudget bestaat uit verschillende onderdelen’, zegt professor Alexander Mattelaer, verbonden aan het Instituut voor Europese Studies (IES) van de Vrije Universiteit Brussel. ‘We spreken van personeelsaankopen, werkingsmiddelen en investeringsbudgetten.’

Het is die afweging die Rusland tot het verkleinen van de troepenmacht dwingt. ‘Soldaten in hoge paraatheid kosten handenvol geld, terwijl die werkingskost niet samendrukbaar is’, zegt Mattelaer. ‘Rusland kiest voor een kwalitatief beter uitgerust maar kleiner leger.’

De cijfers over het aantal beschikbare tanks, onderzeeërs, vliegtuigen, boten en helikopters in groeilanden tekenen wel een duidelijke trend af. Op Rusland na, dat veel verouderd materiaal afdankt, hebben de meeste hun aantal legervoertuigen en wapenarsenaal opgekrikt.

Slechts hier en daar zijn tegenstrijdige veranderingen vast te stellen, maar vaak heeft dat te maken met interne herstructureringen. Zo dankte Indonesië tussen 2006 en 2013 maar liefst 2198 helikopters af.

Het meest opvallende in de cijfers over militaire hardware is de toename in het aantal satellieten.

Het meest opvallende in de cijfers over militaire hardware is de toename in het aantal satellieten. Op Zuid-Afrika, Indonesië en Nigeria na hebben alle groeilanden minstens één actieve satelliet in een baan rond de aarde. Pas in 2013 duiken zij op in de cijfers, wat wijst op het toenemende militaire belang ervan.

‘Satellieten worden gebruikt voor communicatie, maar ook inlichtingendiensten maken er gebruik van’, zegt Freeman. ‘Moderne wapens werken met precisieaanvallen. Daarvoor heb je goede communicatielijnen nodig.’

© Ministry of Defense of the Russian Federation

De symboolwaarde van vliegdekschepen

Wezeman wijst ook op het verschil tussen militaire uitgaven en militaire capaciteit. ‘Als een land veel uitgeeft, maar dat op een inefficiënte manier doet, leidt dat niet vanzelf tot een grotere militaire slagkracht’, zegt hij. ‘Veel hangt ook af van wat deel uitmaakt van het budget: worden bijvoorbeeld de pensioenen meegerekend of niet?’

Nigeria geeft dan wel bijna driemaal meer uit aan defensie dan acht jaar geleden, het doet dat niet alleen omwille van de rebellengroeperingen in het land. ‘Nigeria wil ook een grootmacht zijn in de regio en is militair actief in conflicten in West-Afrika’, zegt Wezeman. Samen met de welig tierende corruptie leidt dit tot militaire uitgaven die niet altijd complementair lijken.

‘Je toont aan je eigen bevolking dat je een militaire grootmacht bent.’

Ook opmerkelijk: de aankoop van een vliegdekschip door Brazilië . ‘Vliegdekschepen zijn erg duur en vormen een doelwit op zich’, zegt Freeman. ‘Bovendien heeft Brazilië geen vijanden. In dit geval is het vooral een prestigieus symbool en een diplomatiek middel. Je toont aan je eigen bevolking en aan de wereld dat je een militaire grootmacht bent.’

© Ministry of Defense India

Economisch belang

Een ander belangrijk aspect bij de militarisering van de groeilanden is de ontwikkeling van een eigen wapenindustrie. ‘Een aantal van deze landen wil onafhankelijk worden van de klassieke leveranciers in Europa en de Verenigde Staten’, zegt Wezeman. ‘Een snelle economische groei laat toe om ook te investeren in eigen wapenproductie. Dat is wat Turkije, China, India en Rusland doen.’ Zuid-Afrika produceert en exporteert vooral klein wapentuig.

En dan is er nog het aspect werkgelegenheid. ‘In India wordt veel geïnvesteerd in scheepsbouwwerven’, zegt Mattelaer. ‘Als het economisch even niet goed gaat, kan je de werven aan het werk houden door militaire schepen te laten bouwen. Militaire uitgaven kunnen ook een economische stimulans zijn.’

Interne veiligheidsfunctie

Ook al zijn de cijfers niet altijd eenduidig, vast staat dat alle groeilanden hun leger moderniseren en uitbreiden en zo hun militaire slagkracht vergroten. Moeten we ons daarover zorgen maken?

Niet noodzakelijk. ‘Een defensieapparaat kan verschillende functies vervullen’, zegt Mattelaer. ‘Er is de externe veiligheid, de verdediging tegen andere staten. Maar in verschillende landen heeft het militaire apparaat ook een interne veiligheidsfunctie.’

Indonesië heeft interne veiligheidsproblemen

© ccdoh1 (cc BY-NC-ND 2.0)

Brazilië en Mexico hebben bijvoorbeeld geen vijanden, maar moeten wel afrekenen met interne onrust. Sinds de gemilitariseerde oorlog tegen drugskartels krijgt Mexico eindelijk meer vat op het veiligheidsprobleem. Indonesië breidt zijn leger uit om de onnoemelijk grote archipel van eilanden te beschermen, maar ook om bijstand te verlenen bij natuurrampen.

Turkije, lid van de NAVO, heeft dan weer verplichtingen tegenover de andere lidstaten en moet in functie van een coherent beleid investeringen doen.

Rusland, China en India bewapenen zich omwille van enkele regionale conflicten, die sterk gemilitariseerd zijn en dus wel de aandacht van de wereld vereisen.

De investeringen van Nigeria en Zuid-Afrika, ten slotte, zijn voornamelijk bedoeld om hun regionale macht te vergroten, en kunnen elkaar daarover mogelijk in de toekomst beconcurreren.