Staatssecretaris van Asiel en Migratie Maggie De Block ontpopte zich in Vlaanderen van Dokter Nitwit tot de populairste politica. Ze slaagde erin om de voorbije 2,5 jaar rust te brengen in het Belgische asiel- en migratiebeheer. Een verdienste, bevestigt het middenveld. Gevolgd door een grote “maar”: ‘de slinger van ons opvangbeleid slaat door naar de verkeerde kant, van te grillig naar absoluut onwillig’.
Liefst 69 procent van de Vlamingen verkiest Maggie De Block als beste politicus. Haar aanpak wordt steevast beschreven met adjectieven die degelijkheid onderstrepen: ‘streng maar rechtvaardig’, ‘consequent’, ‘flinks’ ook. Onder de vleugels van Kordate Maggie kwamen minder asielzoekers België binnen en gingen er meer en sneller weer naar buiten.
Het middenveld, kritische belangenbehartigers van de asielzoekers, gaf haar aanvankelijk het voordeel van de twijfel. Ze had tenslotte, als nieuwkomer, de opvangcrisis bedwongen.
Hoe kijkt dat middenveld nu, aan de vooravond van de verkiezingen, terug op haar korte maar opgemerkte doortocht? We vroegen het aan Els Keytsman van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Piet Willems en Jozef Hertsens van VLOS (Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas) en de Antwerpse advocate Kati Verstrepen.
Maggie De Block.
© Reporters/Jimmy Kets
Toen Maggie De Block in december 2011 aan de slag ging, stapte ze meteen binnen in een volle opvangcrisis, al bezig sinds 2008. Januari 2012, nauwelijks twee maanden na De Blocks start, kondigde zich al het einde aan van de opvangcrisis. Kordaat beleid in galop, zo lijkt. Al deed ze het niet alleen, want ook de opvangpartners, zoals het Rode Kruis, draaiden volle toeren om extra opvangplaatsen te voorzien.
Een jaar na haar aantreden kon iedere asielzoeker naar een opvangcentrum. Er kwam een einde aan de dwangsommen voor Fedasil, opgelegd door de rechtbanken. Na december 2012 zaten geen asielzoekers meer op hotel.
Onder De Block slaagden de administraties erin om de asielprocedures te verkorten. De achterstand voor het afwerken van de dossiers daalde na één jaar voor het eerst sinds 2008.
Waar in 2009 de totale bezettingsgraad van het opvangnetwerk nog 106 procent bedroeg, was dat einde 2013 nog slechts 70 procent, aldus cijfers van Fedasil, het federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers. Ter info: vanaf 94 procent spreekt men van een crisissituatie.
Minder opvang
Els Keytsman van Vluchtelingenwerk Vlaanderen maakt een aantal kanttekeningen bij die laatste cijfers. ‘Steeds meer asielzoekers worden uitgesloten van het recht op opvang. Mensen die een tweede asielaanvraag indienen, verliezen vaak hun recht op opvang.’
Ook de nazorg moet beter, vindt Jozef Hertsens van VLOS. ‘Zodra asielzoekers erkend worden, stopt de opvang. De omkadering ontbreekt echter om hen te begeleiden naar degelijke huisvesting. Je kan je afvragen hoe lang een staat moet investeren in asielzoekers. Maar wat willen we: dat een gezin, afkomstig uit Irak, met zes kinderen, op de deur van het VLOS klopt, wanhopig op zoek naar betere huisvesting? Of een stabiele omgeving, op leefbare maat, voor die kinderen, zodat ze aan een normale schoolcarrière en toekomst kunnen werken?’
Afghaanse asielzoekers in kerkbezetting dienden nieuwe asielaanvraag in
© Sander de Wilde
Opvangkwaliteit moet beter
We doen het ook niet slecht in vergelijking met andere lidstaten.
België komt zeker tegemoet aan de Europese minimumnormen voor de opvang van asielzoekers. We doen het ook niet slecht in vergelijking met andere lidstaten.
‘Klopt, we doen het beter, zeker in vergelijking met Europese grenslanden als Griekenland, Bulgarije, Italië’, beaamt Keytsman. ‘We werken aan de verbetering van de opvang maar daarom hebben we het eindpunt niet bereikt. Integendeel, er zijn echt te weinig stappen gezet, en opvang op maat van het individu blijft ontbreken.’
Eén van de pijnpunten is dat mensen te vaak moeten verhuizen binnen het opvangcircuit. ‘Het kan triviaal klinken dat mensen moeten verhuizen – “ze hèbben toch opvang?” – maar beeld je in dat je dat zelf meemaakt als kind, afkomstig uit een conflictregio, in een omgeving die je niet goed kent, in een taal die je niet machtig bent.’
Betwiste lijst veilige landen
Begin 2012 voerde de ministerraad, op voorstel van Maggie De Block, de lijst van veilige landen in. Voortaan gold een versnelde asielprocedure voor asielzoekers uit Albanië, Bosnië-Herzegovina, Macedonië, Kosovo, Montenegro, Servië en India. Sinds die lijst in voege trad, daalde het aantal asielaanvragen uit de zeven landen met 57 procent, communiceerde de staatssecretaris. En, voegde ze eraan toe: de beschermingsgraad bleef gelijk.
‘Met één cijfer communiceert men dat die lijst dus werkt en dat de echte vluchtelingen beschermd worden. Maar de gevolgen van zo’n lijst zijn zwaar voor asielzoekers. De procedure moet op 15 dagen afgehandeld zijn, de bewijslast wordt zwaarder voor hen, het recht om in beroep te gaan is beperkt’, reageert Keytsman. ‘Er is op Europees niveau best wel discussie over het gebruik van deze lijsten. Lang niet alle lidstaten hanteren zo’n lijst, en de lijsten verschillen onderling: wat het ene land veilig acht, acht een ander land misschien onveilig.’
Niet onbelangrijk: ook het Belgisch Grondwettelijk Hof oordeelde dit jaar, op basis van eerdere arresten van het Europees Hof van de Mensenrechten, dat de bestaande beroepsprocedure voor asielzoekers uit veilige landen onvoldoende garantie biedt op een eerlijke asielprocedure, omwille van te weinig beroepsmogelijkheden.
Gevolg: nog deze week verschijnt een wetswijziging in het Belgisch staatsblad, die asielzoekers uit “veilige” herkomstlanden voortaan de mogelijkheid biedt om wel een volwaardig beroep in te dienen.
Medische regularisatie is verziekt
Je moet al halfdood zijn voor je aanvraag wordt goedgekeurd
De Block verstrengde de toegang tot asiel. Gezinshereniging werd moeilijker gemaakt. Begin 2012 voerde de regering een filter in om misbruik van medische regularisatie tegen te gaan. Vluchtelingenorganisaties, advocaten en dokters trokken daarna aan de alarmbel. ‘Je moet al halfdood zijn voor je aanvraag wordt goedgekeurd’, klonk het.
‘Er waren, voor de verstrenging van de criteria, zeker misbruiken’, zegt dokter Piet Willems van VLOS. ‘Nu worden controleartsen ingeschakeld om dossiers te beoordelen. Alleen behandelen ze papier, de cliënt krijgen niet te zien. Hoe kan je dan een ernstig oordeel geven?’
Willems vindt de procedures en de bewijslast te streng voor de aanvragers en ziet met lede ogen aan dat psychische stoornissen zoals een posstraumatisch stressyndroom zeer snel onder de mat worden geveegd als “niet ernstig genoeg”.
De slinger is doorgeslagen naar de andere kant, vindt Willems. ‘We zien schrijnende, onmenselijke toestanden. Een meisje met een hersentumor zag haar aanvraag afgekeurd omdat ze terminaal was. “Er was toch geen verdere behandeling mogelijk”, was de conclusie. Een patiënt met een hartafwijking werd na de operatie afgekeurd, “hij was geopereerd, dus genezen”, klonk het. Die man is met een ziek hart de illegaliteit ingedoken.
‘Dat een huisarts aan het roer staat van zo’n asociaal beleid, vind ik moeilijk om te aanvaarden’, gaat Willems verder. ‘Haar motto is: dura lex sed lex. Maar wetten moeten wel ten dienste staan van het welzijn van mensen, niet omgekeerd. Migratiebeheer wordt vandaag bekeken vanuit winstbejag: wie kan bijdragen tot onze samenleving mag blijven. De rest wordt afgeschreven. Dat stuit tegen mijn christelijk geïnspireerde sociale waarden en normen.’
Terugkeer: onterecht speerpunt
De overheid voerde in 2012, in navolging van De Blocks voorganger Wathelet, een terugkeertraject in voor afgewezen asielzoekers en mensen zonder verblijfspapieren. Bedoeling is hen te overtuigen om vrijwillig terug te keren. ‘Vrijwillige terugkeer moet het slotstuk van een migratiebeleid zijn. Doe je dat niet, en laat je alles blauw blauw, dan voer je een hypocriet beleid. In die zin vind ik het zeker moedig dat de staatssecretaris daarop heeft ingezet’, zegt advocate Kati Verstrepen.
Over het welslagen van het terugkeerbeleid, door De Block zelf als een hoeksteen van haar beleid naar voor geschoven, kreeg de publieke opinie de nodige cijfertwisten over zich heen. NV-A betreurde, bij monde van kamerlid Theo Francken, dat de regering wel mooie cijfers de wereld instuurde, maar te weinig werk maakte van gedwongen terugkeer. ’95 procent van zij die moeten terugkeren, blijven de facto hier’, aldus Francken.
Na een sterk 2012 bleek dat de terugkeercijfers in 2013 met een zesde gedaald waren.
De Block reageerde door te zeggen dat gedwongen terugkeer, net als vrijwillige terugkeer, wel degelijk was gestegen. Na 2012, een sterk terugkeerjaar waarin vrijwillige terugkeer met de helft steeg, bleek dat de terugkeercijfers in 2013 met een zesde gedaald waren, van 5656 tot nog 4707. ‘Een logisch en normaal gevolg van een lagere instroom van asielaanvragers’, verklaarde de staatssectetaris.
In haar verkiezingsmemorandum schrijft Vluchtelingenwerk dat de cijfers alvast één realiteit verbergen. Tot juni 2013 belandden 83 procent van de afgewezen asielzoekers die werden toegewezen aan de terugkeerplaatsen in de illegaliteit, aldus de organisatie.
‘Natuurlijk is de inzet op vrijwillige terugkeer een goede zaak’, reageert Els Keytsman. ‘Zolang die toevoeging ‘vrijwillig’ gegarandeerd is, en niet wordt afgedwongen. We zijn ook zeker niet altijd even gelukkig met de procedure van terugkeer. Terugkeerders moeten alweer naar een andere omgeving, krijgen een nieuw team voor zich. De procedures zijn ook zeer kort, er zijn veel deadlines. Dat zet druk op zowel de asielzoekers als op de begeleiders. Het is toch kwestie om mensen en hun verhaal en een duurzame terugkeer centraal te stellen, en niet de procedure van een zo snel mogelijke terugkeer.’
Veel vrijwillige terugkeerders verdwijnen in de illegaliteit
© Rafael Tovar
Pontius Pilatus
‘Ik ben geen Romeinse keizerin die willekeurig oordeelt’, reageerde Maggie De Block naar aanleiding van de gedwongen repatriëring van de Afghaanse Navid Sharifi.
Humanitaire regularisatie is nauwelijks nog van toepassing. Dat leidt tot menselijke drama’s.
Daar wringt nu net het schoentje, zegt Kati Verstrepen, die het dossier verdedigde van een andere uitgewezen Afghaanse jongen, Parweis Sangari. ‘De Block weigert om haar discretionaire bevoegdheid te gebruiken. Humanitaire regularisatie, via 9bis, is nauwelijks nog van toepassing. Dat leidt tot menselijke drama’s. Ik begrijp dat ze willekeur wil vermijden maar de wet zegt nu eenmaal dat ze mensen in buitengewone omstandigheden moet toelaten tot ons land. Hoe lastig ook, dit hoort nu eenmaal bij de opdracht die ze aanvaardde.’
Ook VLOS vindt het een zware fout van de staatssecretaris, die zich al te gemakkelijk verschuilt achter de beslissingen van haar administraties, klinkt het bij het middenveld. ‘Ze noemt zichzelf geen Romeinse keizerin maar gedraagt zich wel als Pontius Pilatus die de handen in onschuld wast.’
Gesloten kabinetsdeur
Het gebrek aan transparantie blijft net zoals bij De Blocks voorgangers een teer punt voor het middenveld en de media. Ten eerste bleef, anders dan bij haar voorgangers, de deur gesloten van het kabinet van De Block. ‘Dialoog is onmogelijk’, klinkt het.
De Block communiceert de cijfers die ze zelf kiest. Anders dan bij de noorderburen ook, weet de Belg bovendien niets over de inhoud van terugnameakkoorden met derde landen of over de Belgische voorstellen aangaande asiel en migratie op Europees niveau.
Ook de gesloten centra blijven nog steeds gesloten voor pottenkijkers. ‘Openheid zou nochtans helpen om met de juiste argumenten te kunnen dialogeren’, zegt Keytsman.
‘De Block communiceert slim,’ voegt Keytsman toe, ‘ze past haar communicatie aan de verzuchtingen van de publieke opinie aan. Ze legt het succes van haar beleid uit door te wijzen op dalende asielcijfers en stijgende terugkeercijfers.’
Dat is een cynische retoriek, zegt Keytsman: ‘De Syriëoorlog brengt een enorme vluchtelingenstroom op gang en wereldwijd blijft het aantal vluchtelingen stijgen. En België is trots om de deuren gesloten te houden voor mensen op de vlucht.’
‘België blijft bovendien op de vingers getikt worden door het Europees Hof van de Mensenrechten. Dat is een indicator dat de kwaliteit van het gevoerde asielbeleid botst met de richtlijnen mensenrechten die Europa zo hoog in het vaandel draagt. Ondanks die veroordelingen blijft België zich vasthouden aan een restrictief migratiebeleid.’