Dit weekend gaat in Abu Dhabi de tweejaarlijkse IDEX-wapenbeurs van start. De komende week zullen ongeveer alle belangrijke defensiebedrijven ter wereld met een eigen stand aanwezig zijn op deze grootste wapenbeurs in het Midden-Oosten en trachten hun defensiematerieel te verkopen aan landen in de regio. Daarnaast zullen er ook live demonstraties gegeven worden waarbij de meest recente militaire voer-, vaar- en vliegtuigen zullen worden gedemonstreerd. Hoewel ter plekke ook een aantal grote defensiecontracten getekend zullen worden, participeren de meeste defensiebedrijven vooral om contacten te leggen en te onderhouden met potentiële kopers van hoogtechnologisch wapensystemen.
Op de openingsceremonie worden een 150-tal officiële delegaties uit de hele wereld verwacht. Netwerken staat dan ook centraal op de IDEX-beurs.
Niet enkel de grote defensiebedrijven zullen echter aanwezig zijn, ook voor kleinere bedrijven kan aanwezigheid op deze beurs erg belangrijk zijn.
Componentenleveranciers kunnen op wapenbeurzen zoals IDEX namelijk vrij makkelijk in contact komen met grotere defensiebedrijven met het oog op het verkopen van hun producten aan deze laatsten.
In totaal zullen een duizendtal defensiebedrijven uit tientallen landen participeren aan de beurs. Vrijwel iedereen die iets te betekenen heeft op de globale defensiemarkt zal aanwezig zijn.
Naast een groot aantal Amerikaanse en Europese bedrijven vinden we er ook een veertigtal Chinese bedrijven en een vijftigtal Russische bedrijven. Onder deze bedrijven bevindt zich ook Rosoboronexport, het officiële agentschap van de Russische staat dat de afgelopen jaren veel kritiek kreeg omwille van haar status als belangrijkste wapenleverancier van het Assad-regime in Syrië.
Een reclamefilmpje voor de IDEX-wapenbeurs. Voor sfeerbeelden van de vorige editie kan u hier en hier terecht.
Belgische aanwezigheid
Zes Belgische bedrijven hebben een aardige duit betaald voor een eigen standje.
De Belgische defensie-industrie ontbreekt niet in Abu Dhabi. Naast de Belgian Security & Defence Industry, de belangengroep van de Belgische defensie-industrie, hebben zes Belgische defensiebedrijven een aardige duit betaald om op de wapenbeurs een eigen standje hebben waar ze hun producten kunnen showen.
Tot deze bedrijven behoort uiteraard FN Herstal dat verschillende types van vuurwapens, munitie, vuurwapensystemen voor helikopters en geschutstorens voor militaire voer- en vaartuigen produceert.
FN Herstal is met een jaarlijkse omzet van ongeveer €250 miljoen al lange tijd het grootste Belgisch defensiebedrijf en een belangrijk deel van deze omzet wordt gerealiseerd door export naar het Midden-Oosten, in het bijzonder naar Saoedi-Arabië.
Pikant detail: FN Herstal is via haar moederbedrijf sinds 1997 volledig in handen van het Waals Gewest. Bovendien hebben de gewesten onderling afgesproken dat de munitie die wordt geproduceerd in FN fabriek in het Limburgse Zutendaal met Waalse wapenexportlicenties kan worden geëxporteerd in plaats van de doorgaans strengere Vlaamse vergunningsprocedure te moeten doorlopen.
Tot de aanwezige Belgische bedrijven behoort uiteraard FN Herstal dat verschillende types van vuurwapens, munitie, vuurwapensystemen voor helikopters en geschutstorens voor militaire voer- en vaartuigen produceert. Foto: FN SCAR geweer.
Brian.ch (CC BY 2.0)
Ook CMI Defence, een Luiks defensiebedrijf gespecialiseerd in de productie van geschutkoepels en de modernisering van militaire voertuigen, zal aanwezig zijn op IDEX. Dit is niet verwonderlijk aangezien het bedrijf onlangs een belangrijk langetermijn-contract afsloot met een groot Canadees defensiebedrijf voor de levering van geschutskoepels voor pantservoertuigen. Deze Belgische geschutskoepels zullen, net als in het verleden, uiteindelijk ook in belangrijke mate in het Midden-Oosten terechtkomen want een aanzienlijk deel van deze Canadese pantservoertuigen is reeds verkocht aan Saoedi-Arabië.
Verder zal ook Mecar, producent van verschillende types van zware munitie uit het Henegouwse Seneffe en dochteronderneming van het Franse Nexter Systems, een stand hebben op IDEX.
Opvallend is dat ook drie kleinere Vlaamse defensiebedrijven een stand huren.
Opvallend is dat ook drie kleinere Vlaamse defensiebedrijven een stand huren op IDEX: Xenics, Seyntex en TekMast. Het Leuvense Xenics produceert infrarood en warmtebeeldcamera’s en richt zich met een deel van haar producten ook op de veiligheidsmarkt bijvoorbeeld voor de bewaking van kritieke installaties, voor surveillance-doeleinden in het kader van ordehandhavingsopdrachten of voor het spotten van doelwitten.
Seyntex, gevestigd in Tielt, produceert textielproducten voor de defensiemarkt, zoals militaire uniformen, kogelvrije en fragementatievesten, rugzaksystemen, tenten en camouflagenetten.
Het Genkse TekMast produceert communicatiemasten voor militair gebruik. Ook het Amerikaanse Esterline, dat onlangs de defensie- en luchtvaartactiviteiten van het West-Vlaamse technologiebedrijf Barco overnam, zal trouwens aanwezig zijn op IDEX.
Naast deze producenten van defensieproducten zal ook de Antwerpse expediteur Red Star Forwarding & Logistics aanwezig zijn op de IDEX-beurs. Dit is een van de weinige Belgische bedrijven dat gespecialiseerd is in het vervoer door ons land van militaire goederen.
Onder de aanwezige bedrijven bevindt zich ook Rosoboronexport, het officiële agentschap van de Russische staat dat de afgelopen jaren veel kritiek kreeg omwille van haar status als belangrijkste wapenleverancier van het Assad-regime in Syrië.
Thierry Ehrmann (CC BY 2.0)
Militaire uitgaven in het Midden-Oosten
Gezien de huidige situatie van geweld in de regio is het onwaarschijnlijk dat de defensiebudgetten in de nabije toekomst zullen dalen.
De reden voor de grote interesse van Belgische en andere Europese defensiebedrijven voor de IDEX-beurs is snel gevonden. De afgelopen jaren is het Midden-Oosten, mede als gevolg van de economische crisis in Europa, steeds belangrijker geworden als afzetmarkt van Europese wapensystemen.
Voor de grote Europese defensiebedrijven waren de eigen Europese strijdkrachten lange tijd de belangrijkste afzetmarkt. Met de economische crisis en de daarmee gepaard gaande besparingen in het overheidsapparaat waaronder defensie hebben de Europese strijdkrachten minder middelen beschikbaar voor de aankoop van nieuwe, dure wapensystemen. De Europese defensiebedrijven zijn zich hierdoor steeds meer gaan richten op andere afzetmarkten, waaronder vooral het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Door de jarenlange regionale spanningen, interne conflicten en de naweeën van de Arabische Lente zijn de defensiebudgetten in de regio het afgelopen decennium ongeveer verdubbeld. Vrijwel alle landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben de afgelopen jaren hun defensiebudget sterk verhoogd. Gezien de huidige situatie van geweld in de regio is het onwaarschijnlijk dat de defensiebudgetten in de nabije toekomst zullen dalen.
Europese defensiebedrijven hebben de afgelopen jaren sterk ingezet op het binnenhalen van grote contracten met landen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Een blik op de Europese wapenexportcijfers doet vermoeden dat deze strategie haar vruchten heeft afgeworpen: tussen 2007 en 2012 steeg de waarde van de vergunde wapenexport naar deze regio’s van €4,6 miljard naar €10,7 miljard. De belangrijkste afnemers van Europese wapens zijn Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Oman, Algerije, Koeweit en Marokko.
Actief in de regio
België is de belangrijkste Europese exporteur van vuurwapens en munitie naar het Midden-Oosten.
De drie grootste Europese wapenleveranciers aan het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Van alle Europese landen stond België in 2012 op de zevende plek van belangrijkste leveranciers aan het Midden Oosten en Noord-Afrika. De afgelopen jaren schommelde de waarde van vergunde Belgische wapenexport naar deze regio’s tussen €300 en 400 miljoen. Het gaat daarbij voornamelijk om de export van vuurwapens, munitie en geschutkoepels voor militaire voertuigen.
Vooral Saoedi-Arabië is een belangrijk bestemmingsland: tussen 2006 en 2012 werden in België voor €1,3 miljard aan vergunningen goedgekeurd voor wapenexport naar Saoedi-Arabië. Enkel de Verenigde Staten zijn belangrijker als bestemmingsland van de Belgische wapenexport. Andere belangrijke afzetmarkten voor de Belgische defensie-industrie in de regio zijn de Verenigde Arabische Emiraten, Koeweit, Jordanië, Marokko en Bahrein.
Het zwaartepunt van de Belgische wapenexport naar het Midden-Oosten ligt met bedrijven als FN Herstal, CMI Defence en Mecar niet toevallig in het Waals Gewest. Rechtstreekse wapenexport van Vlaamse bedrijven naar bestemmelingen in de regio komen niet zo vaak voor.
Vlaamse bedrijven participeren echter wel in verschillende grotere defensieprojecten voor de productie van wapensystemen die daarna door een buitenlandse systeemintegrator ook verkocht zullen worden aan landen in het Midden-Oosten. Zo participeren er bijvoorbeeld Vlaamse bedrijven aan de productie van Typhoon-gevechtsvliegtuigen die onder andere bestemd zijn voor de luchtmacht van Saoedi-Arabië, leverde een Vlaams bedrijf radartechnologie voor de helikopters die verkocht werden aan het Iraaks leger en verkocht een Vlaams bedrijf beeldschermen voor de cockpit van trainingsgevechtsvliegtuigen bestemd voor de Verenigde Arabische Emiraten. Niet enkel Belgische bedrijven hebben de afgelopen jaren rechtstreeks of onrechtstreeks militair materieel verkocht aan landen in het Midden-Oosten. Zo verkocht ook het Belgisch leger een deel van haar overtollige F16 gevechtsvliegtuigen en militaire voertuigen aan Jordanië en werden pantservoertuigen verkocht aan Libanon en Bahrein.
Belangen afwegen
Wapensystemen zijn doorgaans duurzame producten die tientallen jaren gebruikt kunnen worden.
Europese bedrijven die militair materieel willen verkopen aan de landen in het Midden-Oosten hebben hiervoor exportvergunningen nodig. In België zijn het sinds 2003 de gewesten die deze vergunningen verlenen. Enkel voor de export door het Belgisch leger en de Federale politie is de Federale Regering nog bevoegd in ons land.
In de beoordeling van vergunningsdossiers staat het beoogde eindgebruik van de wapens centraal: Waar komen deze wapens terecht? Wie zal ze gebruiken? Waarvoor zullen ze gebruikt worden?
De beoordeling wordt vorm gegeven door een afweging tussen overwegingen inzake veiligheid en stabiliteit (zal de wapenexport de interne conflicten of regionale spanningen opdrijven?), ethische overwegingen (zullen de wapens bijdragen tot mensenrechtenschendingen in het land?) en de economische belangen van het exporterende land. Voor de grotere Europese landen spelen uiteraard doorgaans ook geostrategische overwegingen een belangrijke rol. De beoordeling van concrete vergunningsdossiers is bijgevolg vaak een moeilijke oefening. Bovendien bestaat er voor sommige landen een verhoogd risico dat de geëxporteerde wapens van de radar zullen verdwijnen eenmaal aangekomen in het land van bestemming.
Wapenexport naar regio’s zoals het Midden-Oosten en Noord-Afrika – die gekenmerkt wordt door weinig democratie, een geschiedenis van mensenrechtenschendingen en binnenlandse repressie, zware interne conflicten, toenemende regionale spanningen, een regionale bewapeningswedloop en sinds kort ook de dreiging van IS – is niet zonder gevaar. Wapensystemen zijn doorgaans duurzame producten die tientallen jaren gebruikt kunnen worden.
Eenmaal geleverd aan de klant is er bovendien nauwelijks nog controle mogelijk op hoe de klant deze wapens zal aanwenden. Meerdere Europese landen hebben tijdens de gebeurtenissen van de Arabische Lente kunnen vaststellen hoe recentelijk geëxporteerde wapensystemen door verschillende regimes in het Midden-Oosten werden in gezet om vreedzaam protest voor meer democratie hardhandig te bestrijden of hoe Europese vuurwapens in handen kwamen te vallen van gewapende Jihadi milities.
Een aantal Belgische bedrijven hebben dit de afgelopen jaren aan den lijve kunnen ondervinden. Denken we maar aan de geavanceerde vuurwapens die door FN Herstal naar het regime van Khadaffi werden geëxporteerd nauwelijks een jaar voor het uitbreken van de burgeroorlog in het land. Ondertussen zijn veel van deze vuurwapens in handen gevallen van allerhande milities in de regio en worden ze tot op de dag van vandaag gebruikt in gewelddadige strijd om macht.
Wapens geproduceerd door FN zijn momenteel in handen van allerlei milities in Libië.
Wapens geproduceerd door FN in gebruik in Libië.
Een ander gekend voorbeeld zijn de tientallen pantservoertuigen die in Vlaanderen werden geassembleerd in opdracht van een groot Brits defensiebedrijf en daarna geleverd aan de Nationale Garde van Saoedi-Arabië. Niet veel later doken deze pantservoertuigen op in de straten van Bahrein waar ze door Saoedi-Arabië werden ingezet om de veiligheidsdiensten van Bahrein te ondersteunen in hun geslaagde poging de vreedzame protesten te onderdrukken.
Vlaamse pantservoertuigen in bezit van de Nationale Garde van Saoedi-Arabië rijden Bahrein binnen.
Het wapenexportbeleid van de meeste EU-lidstaten ten aanzien van landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is niet of nauwelijks strenger geworden.
Onderzoek naar de impact van de Arabische Lente op het wapenexportbeleid van de EU-lidstaten toont aan dat er weinig lessen geleerd zijn uit deze gebeurtenissen. Het wapenexportbeleid van de meeste EU-lidstaten ten aanzien van landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is niet of nauwelijks strenger geworden. In sommige gevallen kunnen we zelfs een minder restrictief wapenexportbeleid vaststellen.
Uiteraard spelen veiligheidsoverwegingen hierin een rol: Europese landen hebben de afgelopen jaren hun banden met een aantal machthebbers in de regio versterkt in de hoop dat dit voor de nodige stabiliteit zou zorgen. Gelet op de huidige veiligheidssituatie in de regio lijkt deze aanpak voorlopig weinig succes te hebben.
Ondertussen staan onze buitengrenzen in brand en rijst de vraag of het leveren van meer wapens een duurzame oplossing biedt voor de veiligheidssituatie in deze gebieden, maar ook voor onze veiligheidssituatie. Wat verder opvalt is dat economische belangen van de Europese defensie-industrie die wanhopig op zoek is naar lucratieve afzetmarkten steeds zwaarder lijken door te wegen. Overwegingen inzake mensenrechtenschendingen, het risico dat deze wapens zullen verdwijnen of gebruikt zullen worden tegen de eigen bevolking komen tijdens Europese exportvergunningsprocedures steeds meer onder druk te staan en ondertussen blijven de petrodollars rollen.