Halsbrekend bochtenwerk om TTIP heelhuids door Europees Parlement te krijgen

Het is woensdag 10 juni 2015, iets voor acht uur in de ochtend. De leden van het Europese Parlement druppelen de blauw gestoffeerde plenaire zaal in Straatsburg binnen, klaar om te stemmen over het vrijhandelsverdrag TTIP. In de maanden daarvoor is er is na veel politiek handwerk een resolutie op papier gezet waarmee het parlement een standpunt zal innemen over het inmiddels hoogst controversiële verdrag.

Maar de langverwachte stemming blijkt door parlementsvoorzitter Martin Schulz van de agenda te zijn geschrapt. Schulz zelf is onvindbaar, tot ergernis van velen. Er staat flink wat op het spel. Het aannemen van een parlementaire resolutie is immers de enige manier waarop de volksvertegenwoordigers de Europese Commissie kunnen bijsturen op TTIP; het meest omvangrijke vrijhandelsverdrag uit de geschiedenis.

TTIP is volgens de Commissie ook realpolitieke noodzaak. Maar tegen welke prijs?

Het is op dat moment al bijna twee jaar dat de Europese Unie en de Verenigde Staten gesprekken voeren over het Trans Atlantic Trade and Investment Partnership (TTIP); een megaverdrag dat handelsbarrières tussen beide economische grootmachten moet slechten en de trans-Atlantische banden stevig moet aanhalen. Dat is goed voor de export en dus voor de economieën aan beide kanten van de Atlantische Oceaan, zo is de gedachte.

Maar er zit ook een geopolitiek randje aan het vrijhandelsverdrag. Hoog op het verlanglijstje van Europa staat toegang tot Amerikaanse olie en schaliegas om de afhankelijkheid van Russische energie te verkleinen. Weinig verhuld doel van Washington en Brussel is ook om afspraken te maken over de veiligheid van cosmetica, medicijnen en auto’s, om zo opkomende BRICS-landen als China de loef af te steken en de westerse economieën stevig in de driver’s seat te houden bij het stellen van normen voor het internationaal handelsverkeer.

Kortom, TTIP is volgens de Commissie ook realpolitieke noodzaak. Maar tegen welke prijs? Critici zien in het verdrag een regelrechte machtsoverdracht van democratie naar grootkapitaal. In Berlijn en Amsterdam gingen daarom in oktober honderdduizenden mensen de straat op, een betrokkenheid bij handelspolitiek niet gezien sinds de WTO-protesten in Seattle eind jaren ‘90. Vooral de voorgestelde investeringsbescherming ISDS voedt de scepsis.

Standpunt innemen

ISDS staat voor investor-state dispute settlement en voorziet in een apart arbitragetribunaal voor het bedrijfsleven om overheden aan te klagen wanneer nationaal beleid afspraken in het vrijhandelsverdrag zou schenden. Een parallel rechtssysteem voor bedrijven is voor veel parlementariërs op de Europese linkerflank echter niet aan de achterban te verkopen en dus onacceptabel.

In aanloop naar de stemming maakt ISDS echter wél deel uit van het pakket onderwerpen waarover de TTIP-partners achter gesloten deuren in gesprek zijn. In een parlementsresolutie moet er dan ook een heldere positie ingenomen worden over dit controversiële investeringsbeschermingsmechanisme. Grote vraag is alleen: welke positie? Het Europese Parlement is namelijk tot op het bot verdeeld.

Grosso modo zijn de kaarten in Brussel wat betreft internationale vrijhandel geschud langs de lijnen zoals die ook op nationaal niveau te zien zijn. De liberalen (ALDE) zijn voor meer vrijhandel en daarbij ook voor een robuuste bescherming voor investeerders. De links-populisten en Groenen zijn tegen TTIP en dus ook tegen ISDS, net als nationalistisch rechts.

ISDS is echter een grote splijtzwam: de EVP is voor; de S&D is vurig tegen.

De beslissende macht in Brussel ligt bij wat de ‘Grote Coalitie’ heet; een verbond tussen de christendemocraten van de Europese Volkspartij (EVP), waar voor België onder andere CD&V deel van uitmaakt, en de sociaaldemocratische coalitie van socialisten en democraten (S&D), met onder meer de sp.a, het Britse Labour en de Duitse SPD in de gelederen. In principe steunen beide partijen TTIP.

ISDS is echter een grote splijtzwam: de EVP is voor; de S&D is vurig tegen. Omdat de sociaaldemocraten nodig zijn voor een meerderheid lijkt het er in het voorjaar van 2015 dan ook op dat ISDS verworpen gaat worden in de voorgenomen resolutie over TTIP.

‘Acceptatie van ISDS zou de deur openzetten voor grote bedrijven om hun belangen door te drukken ten koste van Europese wetgeving’, zegt Bernd Lange, voorzitter van het voor TTIP verantwoordelijke handelscomité INTA van het Europese Parlement, op 21 januari 2015 namens de S&D-fractie. Hervorming van het systeem, geopperd door voorstanders om critici tegemoet te komen, is geen optie volgens de sociaaldemocraten: ‘Wij willen niet dat de Commissie de investeerder-staatarbitrage in TTIP verbetert, maar wij vragen dat het binnen de onderhandelingen volledig van tafel verdwijnt.’

Het is een positie die Bernd Lange nog eens onderstreept in aanloop naar de bewuste stemming in juni: ‘Mijn partij en ikzelf hebben continue ons uitgangspunt verdedigd dat wij geen enkele vorm van private arbitrage zullen accepteren’, zegt Lange nog maar eens op 5 juni. ‘Zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie hebben betrouwbare nationale rechtbanken en elk geschil zou via deze reguliere procedure moeten worden beslecht.’

Nieuwe fractielijn

Maar achter de schermen blijkt de Duitser, die door zijn partij is aangesteld om met de christendemocraten over de resolutie te onderhandelen, ondertussen al iets anders te bepleiten. Dat toont een op 28 mei verzonden e-mail, waarin Lange aan zijn collega-partijgenoten voorstelt om wél met ISDS in te stemmen. Het ISDS-systeem moet hervormd worden, zo wil Lange, en het moet tevens een andere naam krijgen, maar in de kern mag het speciale arbitragesysteem niet meer door de S&D-fractie verworpen worden.

Die nieuwe fractielijn stuit op weerstand. Zoveel wordt duidelijk wanneer op 3 juni een groep dissidente S&D’ers samen met de Groenen een eigen tekst opstelt over het onderwerp. Dit ”amendement 27” verwerpt elke vorm van ISDS. Het wordt in korte tijd ondertekend door bijna eenderde van alle S&D-leden, een signaal dat het amendement tijdens de aanstaande stemming op grote steun kan rekenen. Niemand van het leiderschap van de partij ondertekent de tekst.

Wat gebeurde er in de 28 dagen voorafgaand aan de stemming over de TTIP-resolutie??

EP (CC by-nc-nd 2.0)​

‘In aanloop naar de stemming op 10 juni was er een parlementaire meerderheid ontstaan voor verwerping van ISDS’, zegt Jude-Kirton Darling, leider van de Britse Labourfractie, die vanuit de S&D-groep het initiatief nam tot het amendement. Er dreigt muiterij binnen de Europese sociaaldemocraten (S&D) waardoor de hele resolutie bij stemming op 10 juni in de prullenbak zou kunnen verdwijnen, benadrukt ze. ‘Het leiderschap van de partij was zich daar van bewust.’

Wat volgt is volgens betrokkenen een unieke truc in de Europese parlementaire geschiedenis: voorzitter van het parlement Martin Schulz besluit een dag van tevoren, op 9 juni, de stemming uit te stellen op basis van procedurele gronden. Volgens de Duitse sociaaldemocraat bestaat de TTIP-resolutie uit teveel amendementen voor een overzichtelijke procedure.

Een maand later, op 8 juli 2015, presenteert Schulz een gloednieuwe resolutie. Daarin een, volgens bronnen binnen de S&D, door niemand minder dan hemzelf geschreven compromis over ISDS dat ondanks hervormingen niet wordt verworpen. Dit keer wordt er wél gestemd en blijkt de tegenstand binnen de fractie binnen een maand tijd grotendeels verdwenen. De resolutie wordt aangenomen, waarmee het parlement groen licht geeft aan TTIP-met-ISDS.

Wat gebeurde er in de 28 dagen daarvoor?

Politieke bocht van formaat?

Het idee van ISDS is om investeringen te beschermen in landen met een minder stabiel politiek of rechtssysteem. De allereerste ISDS-clausule is te vinden in het investeringsverdrag dat Duitsland en Pakistan in 1959 sloten. Ondertussen telt de mondiale kluwen van handels– en investeringsverdragen 3271 overeenkomsten, waarin in de meeste gevallen een vorm van ISDS verwerkt is.

Het gaat om een vorm van geprivatiseerde rechtspraak waarbij speciale investeringsadvocaten achter gesloten deur tot een vonnis komen, meestal bij het in Washington gevestigde ICSID, een organisatie die valt onder de Wereldbank. Maar waar de voorstanders het belang noemen om buitenlandse investeerders te beschermen tegen oneerlijke lokale rechtspraak en politieke willekeur, stellen critici dat het systeem met name misbruikt wordt door multinationals om overheidsbeleid te ondermijnen.

Critici stellen dat ISDS met name misbruikt wordt door multinationals om overheidsbeleid te ondermijnen. Een voorbeeld is Duitsland dat momenteel voor een bedrag van 3,7 miljard euro door de Zweedse energiereus Vattenfall wordt aangeklaagd.

Ankawü / Wikipedia (CC by-sa 3.0)​

Een voorbeeld is Duitsland dat momenteel voor een bedrag van 3,7 miljard euro door de Zweedse energiereus Vattenfall wordt aangeklaagd. Reden: het sluiten van kerncentrales na de ramp in Fukushima. Ondanks dat staten ISDS-arbitrage vaker winnen, zou het risico op zulke torenhoge claims overheden lamleggen.

‘ISDS is dan ook eerder een risico dan een kans en daarom niet wenselijk in TTIP’, zo stelt de S&D-fractie in een positiedocument uit februari 2015: Risico op misbruik (overtreft) de kans op discriminatie van Europese investeerders overduidelijk. Het is dan ook vreemd dat de sociaaldemocratische partijtop in de zomer van hetzelfde jaar opeens pleit vóór een, weliswaar afgezwakte, variant van ISDS, vindt de Nederlandse S&D-europarlementariër Agnes Jongerius.

Zij schaarde zich daarom achter het initiatief van haar dissidente fractiecollega’s om ISDS te verwerpen. ‘We krijgen als parlement maar één keer de kans om de onderhandelaars duidelijk te maken wat wij willen. Wat wij met dat amendement 27 hebben gedaan, is precies omschrijven wat het standpunt van de S&D vanaf het begin dat ik hier rondloop in Brussel is geweest.’

Jongerius was dan ook fel gekant tegen het uitstel van stemming, volgens haar een daad die een politiek doel diende buiten het parlement om: ‘We stemmen wel vaker over zoveel amendementen. Het uitstel was een manier voor Schulz om tijd te kopen en aan eenheid binnen de S&D te werken.’

‘Wij zijn diep teleurgesteld over de beslissing om de stemming over TTIP uit te stellen.’

Jongerius was niet de enige die de wenkbrauwen fronste toen parlementsvoorzitter Schulz de stemming over ISDS uitstelde. De Britse Labourfractie deed daags erna een persbericht de deur uit waarin de actie scherp werd veroordeeld. ‘Wij zijn diep teleurgesteld over de beslissing om de stemming over TTIP uit te stellen. Europarlementariërs is zo de kans ontzegd om over onze amendementen te stemmen.’

Labourleider Kirton-Darling is een imposante verschijning. De voormalige vakbondsvrouw komt even onverzettelijk over als de Noord-Engelse staalwerkers die ze ooit vertegenwoordigde. Bordjes met leuzen over arbeidersrechten hangen aan de muur van haar witte werkkamer. ‘Schulz hoort onpartijdig te zijn’, foetert ze. ‘Uitstel was een politieke beslissing.’

Martin Schulz zelf ziet dat anders. Het besluit tot uitstel was dienstbaar aan het parlement, en niet strijdig met zijn rol, vindt hij. Eenheid creëren onder de partijen maakt deel uit van de takenpakket van de parlementspresident, laat hij bij monde van woordvoerder Armin Machner weten: ‘De regel op basis waarvan de president van het parlement de stemming heeft uitgesteld is ook een instrument om parlementsleden de gelegenheid te geven om tot overeenstemming te komen en een compromis te vinden waar dat mogelijk is. Hij wilde dat het parlement een tekst zou aannemen die de posities van de politieke families en de meerderheid van parlementsleden zou reflecteren.’

Geheime notulen

Het is 20 februari 2015 als achter het zware glas en beton van het Justus Lipsiusgebouw in de Brusselse Wetstraat het Trade Policy Comittee (TPC) bij elkaar komt, een overleg waar de Commissie de lidstaten bijpraat over de TTIP-onderhandelingen. Ter sprake komen publieke aanbestedingen, lucratieve opdrachten van de Amerikaanse overheid waar Europese bedrijven graag naar meedingen. De opening van die Amerikaanse markt gaat potentieel om miljarden euro’s omzet voor het bedrijfsleven en is Europese topprioriteit binnen TTIP.

De onderhandelingen zitten echter muurvast zo staat in de vertrouwelijke notulen: ‘Er is weinig progressie gemaakt op het gebied van publieke aanbestedingen’, vertelt de Europese Commissie aan de aanwezige lidstaten. ‘De VS hebben hier gevoeligheden aangegeven. Ze hebben de opening van de markt nu gekoppeld aan de toevoeging van ISDS in TTIP.’

De toenemende kritiek op ISDS in zowel de publieke arena als het parlement zelf dreigt daarmee het hele trans-Atlantische project op de helling te zetten. Er moet iets gebeuren, zo concluderen de gesprekspartners: ‘Groot-Brittannië en Portugal roepen de andere lidstaten op om met het oog op de naderende TTIP-resolutie van het Europees Parlement de samenwerking met de parlementsleden te zoeken. Het moet voorkomen worden dat er nieuwe “rode lijnen” ontstaan met betrekking tot TTIP.’

De Commissie wil zich ook actief met het debat in het parlement gaan bemoeien, zo laat ze weten: ‘Nieuwe rode lijnen moeten worden voorkomen. De discussie over ISDS zal moeten worden gemanaged.”

Na het uitstel van de stemming in juni voert het sociaaldemocratische leiderschap inderdaad de druk op om de fractie ervan te overtuigen de rode lijnen over ISDS te laten varen, vertelt Dietmar Köster van de Duitse SPD-delegatie. Köster stemt uiteindelijk tegen het compromis van Schulz; hij heeft zijn achterban in het Duitse industriële hartland in de Ruhrpott beloofd ISDS niet te zullen accepteren.

‘De partijtop stelde dat er eenheid moest komen, omdat we zonder eenheid geen vuist zouden kunnen maken. Mensen die tegen ISDS wilden stemmen werd verweten dat ze onverantwoord bezig waren.’ Köster wordt in de weken tussen beide stemmingen in ook persoonlijk benaderd, vertelt hij. ‘Mensen uit de partij kwamen bij mij op kantoor langs met de vraag waarom ik van plan was tegen ISDS te stemmen, Bernd Lange bijvoorbeeld. Er werd in die maand overal over de heikele kwestie gesproken: tijdens etentjes, in de wandelgangen, overal. De top van de partij vreesde dat een meerderheid toch voor verwerping van ISDS zou gaan stemmen.’

Waterdrager

Het fel in de zon weerspiegelende Europese parlementsgebouw aan het Luxemburgplein in Brussel is immens. In het labyrint van brede corridors die de verschillende vleugels met elkaar verbinden snellen Roemenen en Italianen in identieke, op maat gesneden pakken van commissievergadering naar plenair overleg. In de met zwartlederen banken en modernistische schilderijen opgesmukte zithoeken fluisteren Fransen en Duitsers met elkaar over allerhande politieke deals. De perfecte Europeaan zoals de oprichters van de EGKS die in de jaren vijftig voor ogen hadden, lijkt binnen de goed beveiligde muren van de Europese instituties in Brussel eindelijk gerealiseerd.

Het Europees Parlement begint steeds meer op een echt parlement te lijken, zegt Groen-politicus Bas Eickhout. Toch ligt de echte macht in Brussel volgens hem bij een aantal topfiguren binnen de Grote Coalitie; sociaaldemocraten en christendemocraten.

EP / Flickr (CC by-nc-nd 2.0)​

Europarlementariër Bas Eickhout van de Groenen komt net uit de Petra Kellyzaal in de G-vleugel van het Europese parlement, en gaat ontspannen in één van de aanwezige zetels zitten. Zijn fractie is mordicus tegen TTIP en dus ook tegen ISDS.

De frictie die afgelopen zomer binnen de sociaaldemocraten ontstond was voor de Europese Groenen dan ook de ideale gelegenheid om het vuurtje nog eens extra op te stoken, zegt hij: ‘Die Grote Coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten die de meerderheid heeft in het parlement geeft de facto altijd steun aan wat de Europese Commissie doet.’

Toch begint het Europees Parlement steeds meer op een echt parlement te lijken, vertelt de jonge politicus. Inclusief het wheelen en dealen van coalitiepartijen om hun stokpaardjes binnen te halen. Toch ligt de echte macht in Brussel volgens Eickhout bij een aantal topfiguren binnen de Grote Coalitie; sociaaldemocraten en christendemocraten die binnen zowel het parlement als de Europese Commissie sleutelposities bezetten en die er allemaal van overtuigd zijn dat TTIP belangrijk is voor de toekomst van Europa.

Eens per maand zit parlementsvoorzitter Schulz op een steenworp afstand van het Europees Parlement in het Stanhope Hotel samen met Commissiepresident Jean-Claude Juncker, vice-president Frans Timmermans en de leiders van de Europese sociaaldemocraten en christendemocraten samen aan een luxueus diner om Europees beleid te overlopen. Volgens de Brusselse nieuwswebsite Politico noemt het vijftal zichzelf zelfs de G5 en zou Schulz in juni aan zijn tafelgenoten hebben beloofd dat hij hoogstpersoonlijk zou regelen dat de TTIP-resolutie niet in het parlement zou sneuvelen. Iets dat door de woordvoerder van de parlementsvoorzitter met klem ontkend wordt.

Toch heeft Schulz in dit geval eerder als waterdrager van de Commissie gefungeerd dan als neutrale parlementsvoorzitter, denkt Eickhout: ‘Hij en Juncker zijn goede vrienden. Schulz wordt in de wandelgangen soms ook wel de 29ste Eurocommissaris genoemd en hij loodst zaken voor de Commissie door het parlement. Hij disciplineert zijn fractie en geeft mensen straf door ze bijvoorbeeld geen belangrijke rapporten meer te gunnen. Ik begrijp dat hij graag eenheid in het parlement ziet. Maar door een stemming uit te stellen om een meerderheid te kunnen creëren heeft hij het wel heel bont gemaakt.’

Bart Staes: ‘Het was een slagveld bij de sociaaldemocraten afgelopen zomer’

Collega-parlementariër van Groen Bart Staes gaat nog een stapje verder dan Eickhout. ‘Het was een slagveld bij de sociaaldemocraten afgelopen zomer’, meent hij. Waar West-Europese sociaaldemocraten op de linkerflank onmogelijk in konden stemmen met ISDS in TTIP, was de top van de fractie mordicus voorstander en bleken er bovendien nog eens grote verschillen in opvattingen te bestaan tussen verschillende lidstaten. Waar veel West-Europeanen sceptisch zijn over het ISDS-compromis van Schulz, blijken veel Oost-Europese sociaaldemocraten op hun beurt absoluut voor te zijn. Zo stemden de Roemenen unaniem voor de resolutie.’

Voor het veel dichter bij Rusland liggende Roemenië is via TTIP de banden aanhalen met de Amerikanen immers van veel groter geopolitiek belang. Ondanks herhaalde pogingen geeft de Roemeense delegatie geen commentaar op hun precieze beweegredenen. De invloed die gedurende de zomer zou zijn uitgeoefend op de stemming ging echter tot aan de Commissie toe, zegt Staes te weten: ‘Enkele collega’s die ik niet bij naam kan noemen vertelden mij in de parlementsbar dat Frans Timmermans op bezoek was geweest. Hij zou geschreeuwd en getierd hebben om de fractie in het gareel te krijgen. Zij kwamen net uit die vergadering gelopen en kookten nog van woede daarover. Timmermans, dat is niet de eerste de beste. Hij is de meest invloedrijke sociaaldemocraat uit de Europese Commissie.’

Eens per maand zit parlementsvoorzitter Schulz op een steenworp afstand van het Europees Parlement in het Stanhope Hotel samen met Commissiepresident Jean-Claude Juncker, vice-president Frans Timmermans en de leiders van de Europese sociaaldemocraten en christendemocraten samen aan een luxueus diner om Europees beleid te overlopen.

European Parliament (CC BY-NC-ND 2.0)

Maar Kathleen van Brempt van de sp.a, die uiteindelijk ook vanwege haar bezwaren tegen ISDS niet in zal stemmen met de resolutie, nuanceert de commentaren van Staes: ‘Timmermans was betrokken bij de discussie binnen onze partij’, vertelt ze, ‘maar dat is een zeer normale gang van zaken vind ik. We proberen als S&D-fractie altijd zoveel mogelijk met de Commissie samen te werken, en zeker met onze eigen Commissaris. Timmermans zat meen ik op de lijn van Schulz en Lange, en was voorstander van het ISDS-compromis, maar dat hij zou hebben geschreeuwd en getierd zoals Bart Staes zegt, kan ik mij eerlijk gezegd niet voorstellen. Althans, ik heb zoiets in ieder geval nooit meegemaakt.’

Toch werden kritische sociaaldemocraten wel degelijk meer dan normaal onder druk gezet om in te stemmen met Schulz’ ISDS-compromis, blijkt uit een rondgang onder verschillende dissidente fractieleden. Jude Kirton-Darling en ook Agnes Jongerius bevestigen dat ze persoonlijk zijn aangesproken op hun positie.

Kirton-Darling: ‘De laatste fractievergadering in de aanloop naar de stemming juli was verwoestend. Collega’s schreeuwden van de ene kant van de vergadertafel naar de andere. Er vielen harde woorden en werden werkelijk zeer onaardige dingen gezegd.’ Voor de ex-vakbondsvrouw bleef ISDS net als voor Köster en Jongerius echter een rode lijn, zegt ze: ‘Mij werd verteld dat ik Bernd Lange probeerde kapot te maken. Ik reageerde: “Nee, ik probeer hier de democratie te verdedigen!” Het was ontzettend persoonlijk allemaal.’

Een bijeenkomst waar Frans Timmermans tekeer is gegaan kan ook zij zich echter niet herinneren. ‘Dat is de Groenen een beetje eigen, dat constante stoken’, zegt ze lachend.

Desondanks is de Labourpolitica wel verbaasd over het grote belang dat de top van de sociaaldemocraten blijkt te hechten aan een controversieel mechanisme als ISDS. Kirton-Darling: ‘Schulz heeft zijn troef nu al uitgespeeld. Je kunt het parlement maar eenmaal op een zijspoor zetten. Kennelijk was ISDS daar belangrijk genoeg voor. Ik ben natuurlijk niet uitgenodigd bij al die exclusieve diners die de politieke top onderling fêteert, dus ik weet niet of Schulz aan de Commissie heeft beloofd dat het parlement ISDS zou accepteren. Dat scenario zou wel kloppen met wat er vervolgens gebeurd is, denk je niet?’

De geprivatiseerde rechtbank

Nadat het parlement goedkeuring heeft gegeven voor een hervormd ISDS, presenteert de Europese Commissie op 16 september 2015 het Investment Court System (ICS) als vervanging voor het oude ISDS-systeem. Een aantal hervormingen moeten de scherpe randjes van de zo controversiële investeringsbescherming afhalen. Zo zullen de ISDS-arbiters in de toekomst publiek worden aangesteld en is het recht van landen om hun eigen wetten te maken expliciet vastgelegd.

Volgens INTA-voorzitter Bernd Lange zijn die hervormingen nou juist het succesvolle resultaat van de parlementaire resolutie waar zoveel over te doen is geweest: ‘De Europese Commissie is 180 graden gedraaid en heeft ISDS toch hervormd. In het nieuw voorgestelde ICS hebben bedrijven geen grotere rechten meer dan landen. Het private ISDS-systeem zal verdwijnen. De Commissie heeft onze boodschap begrepen.’

Lange vindt dan ook dat hij zijn werk INTA-voorzitter goed heeft gedaan. Als het parlement moet stemmen over iets belangrijks is het immers de taak van het verantwoordelijke parlementaire comité om eerst consensus te zoeken tussen alle partijen die hun belangen proberen te verdedigen, deals sluiten en compromissen overeenkomen. Geen gemakkelijke taak in een omgeving onder hoogspanning.

Lange zegt nog steeds om technische redenen tegen een speciale rechtsgang voor bedrijven te zijn, maar via de uiteindelijk resolutie zijn de uitwassen van ISDS in elk geval de kop ingedrukt. Van een politieke bocht is volgens hem dan ook geen sprake: ‘Waar wij tegen waren en tegen zijn, is een privaat ISDS-systeem dat investeerders te grote rechten zou geven. De resolutie maakt duidelijk dat het oude systeem moet worden vervangen door een nieuw publiek systeem, waarbij het recht van staten om te reguleren stevig is verankerd. Het is dus wel degelijk een verwerping van ISDS.’

Pure semantiek, werpt Jude-Kirton Darling tegen: ”Dit is een significante bocht geweest in de positie van de S&D. Oorspronkelijk was de fractie principieel tegen elke vorm van speciale investeringsbescherming. Amendement 27 dat wij daarover ter stemming wilden brengen was destijds de exacte positie van de S&D over ISDS: tegen.’

Uiteindelijk wordt er op 8 juli echter helemaal niet gestemd over dat amendement waarin ISDS expliciet wordt verworpen, zegt Kirton-Darling verbolgen: ‘Het enige waarover werd gestemd was dat compromis van Martin Schulz. Schulz redeneerde dat zijn voorstel overlapte met dat van ons, en dat daarom het parlement er niet meer apart over hoefde te stemmen. Het is weer een manier waarmee hij als voorzitter van het parlement de regels heeft opgerekt. Het is om eerlijk te zijn nogal machiavellistisch allemaal.’

Dietmar Köster laakt ook de handelswijze van Schulz: ‘Hij was tegen het amendement, en bang dat een meerderheid ermee in zou stemmen. Schulz heeft de stemming erover gedwarsboomd waardoor het parlement zich niet kon uitspreken, een twijfelachtige beslissing vind ik.’

Kathleen Van Brempt: ‘Het was naar mijn mening niet het beste moment van onze politieke groep.’

Kathleen Van Brempt drukt zich als vice-voorzitter van de S&D-fractie diplomatieker uit over Schulz, al zegt ze wel de irritatie van Kirton-Darling goed te begrijpen: ‘Jude is ontzettend betrokken geweest bij dit hele TTIP-dossier, al vanaf het begin af aan. Als daar dan opeens iemand als Martin Schulz doorheen komt gewandeld, of zeg maar gerust: doorheen komt gestormd, dan geeft dat aanleiding tot frustratie, dat snap ik best. Dat Schulz zich als voorzitter van het parlement met deze stemming heeft bemoeid, is natuurlijk ook erg delicaat, en heeft geleid tot zeer heftige emoties binnen de fractie. Laat ik het maar zo zeggen: het was naar mijn mening niet het beste moment van onze politieke groep.’

Geopolitiek belang

Tijdens de elfde onderhandelingsronde van TTIP afgelopen oktober in Miami, Florida, heeft Commissaris Cecilia Malmström (Handel) het idee van het Investment Court System aan de Amerikanen voorgelegd. Grote vraag is of de VS akkoord kunnen gaan. Er zou namelijk meer op het spel staan dan enkel TTIP, meent Eickhout. Hij buigt zich voorover alsof hij op het punt staat een geheim te verklappen: ‘Economisch gezien is TTIP voor de Amerikanen helemaal geen prioriteit. Zij willen zich veel meer op Azië gaan richten, en dan met name op China. De VS aast in de nabije toekomst op een groot vrijhandelsverdrag met China. Dus is het van groot belang dat er ISDS in een Europees verdrag zit, zodat ze sterker staan in toekomstige onderhandelingen met China.’

‘De VS aast in de nabije toekomst op een groot vrijhandelsverdrag met China. Dus is het van groot belang dat er ISDS in een Europees verdrag zit, zodat ze sterker staan in toekomstige onderhandelingen met China.’

Buitenlandse Zaken VS (CC0)​

De woorden van Eickhout vinden weerklank bij Simon Lester van het Cato Institute, een conservatieve denktank gevestigd in Washington DC. ‘De Amerikaanse overheid heeft ISDS tot gouden standaard verheven en is van mening dat het in al haar handelsverdragen moet komen. Om voor Europa een uitzondering te maken zou een slecht precedent scheppen. Het gaat dan met name om een investeringsverdrag tussen de VS en China, waar momenteel al over wordt onderhandeld. Om van China wel ISDS te eisen, en van Europa niet, zou de Chinezen impliciet de boodschap geven dat hun rechtssysteem minder betrouwbaar is dan dat van Europa, en beledigend overkomen.’

Ondertussen heeft Commissaris Malmström bekendgemaakt dat het Investment Court System in alle handels- en investeringsverdragen die de EU sluit ISDS zal gaan vervangen. Maar dat betekent niet dat daarmee de discussie bij de Europese sociaaldemocraten voorbij is. Dissidente parlementsleden zullen ook een hervormd ISDS niet accepteren, zegt een strijdvaardige Kirton-Darling. Ook als dat nodig is om de Amerikanen te paaien binnen de TTIP-onderhandelingen.

‘Ik ben waarschijnlijk niet zo’n goede politicus, maar ik denk dat je politiek moet bedrijven op basis van principes. Ik hoop dat mijn collega’s ook principes hebben om aan vast te houden.’