Hoe duurzaam is uw medicijn?

Veel mensen staan er niet bij stil, maar ook voor een pijnstiller is een ingewikkeld productieproces nodig, dat niet altijd even milieuvriendelijk is. De productie vergt complexe chemische processen die grondstoffenintensief zijn en tot veel afval kunnen leiden.

Daarom proberen onderzoekers de weg die een geneesmiddel aflegt van ruwe grondstof tot en met afvalverwerking in beeld te brengen door middel van een levenscyclusanalyse. Die analyse toont aan waar in het productieproces materiaal en energie verloren gaan, en op die manier kan er aan duurzaamheid gewerkt worden.

Waar die levenscyclusanalyse vroeger maanden  in beslag nam, kan dit vandaag met enkele muisklikken. Een belangrijke doorbraak in het verbeteren van de duurzaamheid van geneesmiddelen.

Van passief naar proactief

‘Sinds eind de jaren negentig verandert de houding van farmaceutische bedrijven naar een proactieve ingesteldheid.’

‘Duurzaamheid kwam in de jaren zeventig op de agenda te staan. Men besefte dat de industrie naast goederen en diensten ook voor heel wat afval zorgde’, vertelt Jo Dewulf,  hoogleraar aan de vakgroep Duurzame Organische Chemie en Technologie aan de UGent.

‘Daardoor nam de druk op de farmaceutische industrie toe om actie te ondernemen, bijvoorbeeld door middel van waterzuiveringstechnieken. Sinds eind de jaren negentig verandert de houding van farmaceutische bedrijven echter steeds meer naar een proactieve ingesteldheid: niet enkel zuiveren wat je verontreinigt, maar ook effectief ingrijpen in processen om die duurzamer te maken.’

De farmaceutische sector doet daarvoor een beroep op een levenscyclusanalyse. Die analyse bestudeert de processen om een medicijn te maken op verschillende niveaus en kijkt waar verbeteringen kunnen worden doorgevoerd. Tot voor kort nam de levenscyclusanalyse van  medicijnen minstens vier tot zes maanden in beslag, een tijdrovend, duur en arbeidsintensief werk.

‘Toch merken we dat steeds meer farmaceutische bedrijven nadenken over een levenscyclusanalyse, net doordat de vraag bij overheden en samenleving naar meer duurzaamheid stijgt’, vertelt Wouter De Soete, assistent duurzame organische chemie aan UGent.

De vakgroep onderzocht de afgelopen zeven jaar 2.800 basisoperaties die nodig zijn om actieve farmaceutische stoffen te produceren.

Philippe Huguen (CC BY-SA 2.0)

Enkele muisklikken

Het nieuwe model van de vakgroep Duurzame Organische Chemie en Technologie van de UGent kan een doorbraak betekenen voor die farmaceutische bedrijven. Het model moet de werkdruk verlagen, en zo de bedrijven in staat stellen om hun hele portfolio van geneesmiddelen te analyseren naar duurzaamheid toe.

Het model stelt bedrijven in staat om hun hele portfolio van geneesmiddelen te analyseren naar duurzaamheid toe.

‘We ontwikkelden een model dat de ecologische duurzaamheid van een medicijn met enkele muisklikken in beeld brengt. Daarvoor onderzochten we de afgelopen zeven jaar 2.800 basisoperaties die nodig zijn om actieve farmaceutische stoffen te produceren. We analyseerden onder andere het grondstoffenverbruik en de vervuiling van die operaties. Via een statistisch model kunnen we de milieu-impact van die processen voorspellen op basis van een beperkt aantal sleutelparameters’, aldus De Soete.

Om de actieve stof in een geneesmiddel te produceren zijn chemische processen nodig die over het algemeen zeer grondstoffenintensief zijn. Daarom vertrok de vakgroep vanuit een grondstoffenbenadering. ‘Als we de chemische processen kunnen optimaliseren door minder grondstoffen te gebruiken, zullen de emissiepatronen kleiner zijn, met economische winst als gevolg’, verklaart De Soete.

‘Toch zal de consument de economische impact van een duurzamer medicijn niet direct in zijn portefeuille voelen’, vertelt Dominique Vandijck, professor gezondheidseconomie en zorginnovatie aan de UGent en UHasselt.

‘De prijszetting van een medicijn is een zeer moeilijke kwestie dat door vele factoren bepaald wordt en van casus tot casus kan variëren. Wanneer een farmaceutisch bedrijf een nieuw medicijn op de markt brengt, hopen zij dat de overheid hun product wil terugbetalen, want dat brengt een hoger gebruik en dus meer omzet met zich mee.’

‘Maar om een terugbetaling te verkrijgen moeten ze eerst aantonen dat het medicijn niet alleen werkt en veilig is, maar ook kosteneffectief is en wordt er onderhandeld over de prijs. Als de productieprijs daalt doordat het proces duurzamer wordt, zal dus in alle waarschijnlijkheid vooral diegene die de gezondheidszorg financiert, in ons geval de overheid, kunnen besparen op haar uitgaven.’

Een stap in de goede richting

‘Wij bekijken het model als zinvolle informatie om keuzes in bijvoorbeeld de productie van geneesmiddelen te maken.’

Voor de ontwikkeling van het model werkt de vakgroep van UGent samen met Janssen Pharmaceutica, dochteronderneming van Johnson & Johnson. Zij verleenden de onderzoekers medewerking om data te verzamelen en gaven hen inzicht in hun processen.

Bert Heirman, die het onderzoek bij Janssen Pharmaceutica coördineerde, ziet het model als een doorbraak, maar benadrukt dat het slechts deel uitmaakt van de volledige duurzaamheidsimpact van de farmaceutische productie, distributie en therapie van de patiënt.

‘Wij bekijken het model als zinvolle informatie om keuzes in bijvoorbeeld de productie van geneesmiddelen te maken, en om vrij snel een idee te hebben van de duurzaamheid. Maar we verliezen wel het volledige kader niet uit het oog, waarbij de productie van dat actieve geneesmiddel nog maar een eerste luikje is. Het actieve geneesmiddel moet namelijk nog verwerkt en verpakt worden tot een geneesmiddel zoals wij het kennen, bijvoorbeeld een pilletje. En ook daar moeten we duurzaam te werk gaan. Bovendien is de impact van een geneesmiddel slechts een onderdeel van de therapie die een patiënt ondergaat tijdens het genezingsproces.’

Toch wordt het nieuwe model met open armen onthaald door farmaceutische bedrijven. Onder andere de American Chemical Society, een sectorfederatie voor Amerikaanse chemiebedrijven, wil het model implementeren in hun richtlijnen. En ook vanuit Engeland komt belangstelling: de National Health Services gaf al aan geïnteresseerd te zijn.

De bijsluiter is één van de belangrijkste communicatiekanalen als je het over geneesmiddelen hebt.

Garry B. Watts (CC BY-NC-ND 2.0)

Bijsluiters en duurzaamheidsprogramma’s

En hoe de consument kan weten of zijn geneesmiddel al dan niet duurzaam is? ‘Ook daar werken we een soort van model voor uit’, vertelt De Soete. ‘Er is natuurlijk één belangrijk communicatiekanaal als je over geneesmiddelen praat: de bijsluiter. Daarin kan je informatie heel summier brengen en mensen die meer informatie wensen linken naar een volgend kanaal.’

Ook bij Johnson & Johnson willen ze de consument wijzen op duurzaamheid. ‘Wij proberen met ons Earthwards-programma de duurzamere producten binnen ons portfolio in de schijnwerpers te plaatsen. Producten krijgen deze erkenning als ze aantoonbare verbeteringen hebben doorgevoerd om hun voetafdruk significant te reduceren. Het nieuwe model kan medicijnen helpen om aan de criteria te voldoen en de erkenning te verkrijgen’, aldus Heirman.

Dit interview verscheen eerder op 28 juni 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.