'Migratie is als een spinnenweb'

‘Migratie is een fenomeen van alle tijden en waar alle staten onherroepelijk mee geconfronteerd worden’, zegt demograaf Jan Van Bavel (KU Leuven). ‘Mensen verplaatsen zich in het algemeen van regio’s met een slechte politieke of sociaaleconomische toestand naar omgevingen waar ze betere leefomstandigheden verwachten.’

Globaal gezien lopen migratiestromen nog altijd van zuid naar noord. ‘Het Zuiden staat in voor 95 procent van de mondiale bevolkingsgroei’, verklaart socioloog Johan Wets, migratiespecialist bij het Hoger Instituut voor de Arbeid van de KU Leuven. ‘Tegelijk hebben veel landen in het Noorden nood aan werkkracht om de vergrijzing en het demografisch tekort aan te pakken. Immigratie zorgt ervoor dat de bevolking in landen als Ierland, Groot-Brittannië en België blijft groeien.’

Gebrek aan migratiebeleid

Ondanks de instroom van migranten, heeft België geen noemenswaardig migratiebeleid. ‘Tijdens de jaren zestig en zeventig stuurde België actief de migratiestroom’, merkt professor-emeritus sociale en culturele geografie Eric Corijn (VUB) op.

‘België nodigde grote aantallen gastarbeiders uit om het tekort aan mankracht op te vangen. De officiële migratiestop van 1973 maakte een einde aan het Belgische migratiebeleid. Het defensieve asielbeleid dat daarop volgde, kon de stuurloze migratie niet tegenhouden. Het zorgde enkel voor een toename van illegale migratie. Ook het aantal mensen dat zijn weg vond naar België via legale migratie, zoals huwelijksmigratie, intra-Europese migratie en gezinshereniging, hield aan.’

Open of gesloten deur?

‘Een migratiestop brengt geen soelaas’, stelt Wets vast. ‘Immigranten komen in dat geval illegaal het land binnen en verrichten zwartwerk of worden uitgewezen. Op die manier lopen we mensen mis die een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Een opendeurbeleid is evenmin een goede aanpak. Op die manier wurg je het sociale zekerheidsstelsel in België.’

Landen als Canada en Australië zoeken een middenweg. ‘Ze sturen hun immigratie met strenge selectieprocedures en navolging van de inwijkelingen’, legt Van Bavel uit. ‘Daarbij houden ze echter te weinig rekening met de braindrain in de landen van herkomst.’

Europees spinnenweb

‘Steden, staten en regio’s moeten nauw samenwerken op het vlak van landbouw, economie, arbeid en justitie om de realiteit van migratie in goede banen te leiden.’

Canada en Australië zijn enorm groot, haast continenten op zichzelf, maar binnen een Europese context is het praktisch onmogelijk dat elk land zijn eigen migratiebeleid voert. ‘Migratie is een spinnenweb: als je een draad-
je aanraakt aan de ene kant van het web, trilt het hele web en kan dat onbedoelde gevolgen hebben aan de andere kant’, verklaart Wets.

Hij geeft het voorbeeld van de Belgische en de Duitse vleessector. ‘Stel dat die met elkaar concurreren op de exportmarkt. Aangezien Duitsland geen minimumlonen kent, zou de sector in België werknemers moeten ontslaan en immigranten aannemen als goedkope werkkrachten.’

Wets concludeert dat één enkel land, of zelfs de Europese Unie, dat nauw verweven web niet allen kan controleren. ‘Daarom is het nodig dat steden, staten en regio’s nauw samenwerken op het vlak van landbouw, economie, arbeid en justitie om de realiteit van migratie in goede banen te leiden.’

Afwijkende meningen

Migratie brengt samenlevingsproblemen met zich mee, waarvan sommige ingebeeld zijn en andere niet. ‘Een groot probleem in het verhaal van de immigratie in België is het gebrek aan culturele openheid’, zegt Corijn. ‘Te veel mensen beschouwen migranten als een last in plaats van een bijdrage. Migranten moeten zich volgens die etnocentrische visie aanpassen aan de cultuur waar ze aankomen.’

Corijn benadrukt dat niet alleen migranten een inspanning moeten leveren. ‘De verschillende maatschappelijke groepen moeten toenadering zoeken en diversiteit omarmen. Om de publieke opinie over migratie te wijzigen, moeten de media meer gevarieerd berichten en afwijkende meningen aan bod laten komen’, betoogt hij. Corijn hoopt ook dat het sociaal middenveld erin slaagt bruggen te slaan, bijvoorbeeld via kunst en cultuur.

‘Maar ook het onderwijs moet zich aanpassen aan de groeiende culturele en demografische verscheidenheid’, voegt Van Bavel daaraan toe. ‘Op dit moment is het onderwijs te veel ingebed in de Vlaamse, katholieke geest.’

© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia – Seppe Malfait, illustratie: Jessica Raes
Dit artikel werd eerst gepubliceerd in PIDMAG, het magazine van C.H.I.P.S. StampMedia, Nr. 6, jg 3, p. 19