De Venezolaanse bevolking gaat met lege beurs de kerstperiode in, midden in een snijdende economische, politieke en sociale crisis. De aankondiging van president Maduro dat het bankbiljet met de hoogste waarde uit roulatie wordt gehaald, zorgde afgelopen week voor grote chaos. Wat betekende 2016 voor Venezuela, en wat staat het land te wachten?
De Venezolaanse president Nicolas Maduro haalde zondag 11 september per decreet het bankbiljet met de hoogste waarde, de 100 bolivar, uit roulatie. De Venezolaanse bevolking kreeg 72 uur om de oude briefjes in te leveren. Maduro kondigde ook aan de grens met Colombia te sluiten.
De devaluatie van de 100 bolivar briefjes is zo hoog dat ze 20 eurocent waard zijn op de zwarte markt en 1,50 euro aan de officiële koers. De aangekondigde nieuwe bankbiljetten van 500 tot 20.000 bolivar moeten de onhandelbare hoeveelheid bankbiljetten verminderen.
President Maduro legde deze onverwachte zet uit als een poging om de “internationale maffia” aan te pakken. Criminelen zouden de biljetten uit Venezuela ontvreemden om in onder andere Brazilië, Zwitserland, Polen, Oekraïne en Spanje op te stapelen en de economie te schaden.
De devaluatie van de 100 bolivar briefjes is zo hoog dat ze 20 eurocent waard zijn op de zwarte markt en 1,50 euro aan de officiële koers.
© Eduardo Olivar
Lees hier een dagboek in aanloop naar de grote manifestatie die plaatsvond op 1 september in Caracas.
Er ontstonden meteen ellenlange rijen aan de banken, chaos en grote onrust. De scheikundige Grecia, die eind augustus al over de situatie in Caracas vertelde in MO*, schrijft wanhopig dat de afgelopen dagen vreselijk waren. ‘De lange rijen aan de banken zijn oneindig, want er is geen geld. En de tekorten worden alle dagen erger.’
Volgens Blanca Vera Azaf, Venezolaanse journaliste, is er geen rationeel antwoord op de vraag waarom Maduro de 100 bolivar briefjes uit de economie haalde. ‘Maar bronnen off the record melden dat Maduro het decreet uitvaardigde zonder de Centrale Bank van Venezuela en het Ministerie van Financiën in te lichten. De beslissing zou genomen zijn door personen die dicht bij president Maduro staan. Ze zouden de prijs van de parallelle dollar willen kelderen en geld wit wassen.’ Vera besluit: ‘Er is in ieder geval geen logische uitleg die de Venezolanen tevreden stelt.’
President en ook detective
De laatste zet van Maduro was bovendien niet goed georkestreerd, waardoor hij het script afgelopen week moest aanpassen. Venezolanen die halsoverkop hun 100 bolivar biljetten op hun bankrekening zetten, kregen uit de bankautomaat dezelfde 100 bolivar briefjes terug.
De nieuwe bankbiljetten lieten op zich wachten en de Venezolanen kwamen zonder geld te zitten om eten te kopen.
De Venezolanen zitten zonder geld om eten te kopen.
Maduro stelde de ban van het 100 bolivar-biljet uit tot begin januari. De grens tussen Colombia en Venezuela ging afgelopen dinsdag terug open.
Het script verandert, maar de toon blijft dezelfde. Vanuit zijn presidentieel paleis stak Maduro de schuld van het uitblijven van het nieuwe geld op een sabotage gepleegd door buitenlandse vijanden. Daarom waren de drie vliegtuigen met de nieuwe briefjes niet aangekomen in Venezuela.
‘Wie zit hier achter?’, vraagt Maduro in de camera, als in een detectivefeuilleton.
Muziek en spelen
De Venezolaanse president sprak tijdens zijn programma Contact met Maduro afgelopen zondag de Venezolaanse bevolking toe met de gebruikelijke beschuldigingen aan het adres van de vijand. Het plot was nog directer dan anders en ging over “de wraak van Obama”.
Sebastiana Barraez vraagt zich op de nieuwswebsite El Estimulo af of het niet beter was geweest voor de president, en de pijn van Venezuela, om bescheiden toe te geven dat er te overhaaste beslissingen genomen waren.
De president pikte er een taxichauffeur met gammele wagen uit en gaf de man een nieuw taxi.
Maduro trok vlak na zijn programma, als in een poging om bevestiging van de bevolking te krijgen, de straat op. De president pikte er een taxichauffeur met gammele wagen uit en gaf de man een nieuw taxi. Als populisten stellen dat zij het volk vertegenwoordigen, doet Maduro – tevergeefs – gewoon heel erg zijn best om door dat volk graag gezien te worden.
Lokale media berichtten overigens dat straatverkopers en taxichauffeurs het meeste lijden onder het tekort aan effectief geld.
Maduro is al enkele weken angstvallig bezig zichzelf te promoten. Zo presenteert de president sinds november een salsa-programma op de radio. Geen geld, maar wel salsa voor de eindejaarsfeesten. En chaos.
Wanhoop op straat
De Venezolaanse internetmedia, die niet uitgaan van het oficialismo, staan sinds vorige week vol nieuwsberichten over chaos, plunderingen, brandstichting, gewonden, en doden. Vooral de zuidelijke staat Bolívar beleefde een periode van geweld en plunderingen. Dit heeft te maken met de mijnbouw, en de grote hoeveelheid geld dat er in omloop is.
Ordediensten pakten driehonderd mensen op. Maduro sprak van ‘dissidenten die deelnamen aan gewapend geweld’. ‘Dat de oppositie mij nu niet komt vertellen dat het politieke gevangenen zijn’, voegde de president er nog aan toe.
Ook in Maracaibo, in het westen van Venezuela, was er veel protest met gewelddadig optreden van de ordediensten.
Persvrijheid is een heikel punt. Journalisten, die probeerden te berichten over de protesten en lange rijen, werden opgepakt.
De reactie van de Venezolanen in de straten is volgens Vera het gevolg van wanhoop, na maanden lang zonder basisproducten zoals melk, vlees, suiker, maïsmeel en brood te leven. Daarbovenop komt de hoge inflatie, waardoor het geld ontoereikend is om de basismiddelen te kopen; mochten ze al voorhanden zijn.
De uitzichtloosheid uit zich in beelden van Venezolanen die briefjes van 100 bolivar in brand steken.
‘De Venezolanen staan onder extreme stress, waardoor er afgelopen dagen een “ontploffing” was in de straten.’
‘De Venezolanen staan onder extreme stress, waardoor er afgelopen dagen een “ontploffing” was in de straten’, aldus Vera. ‘De situatie was bijgevolg uiterst gevaarlijk.’
Vera vertelt dat verschillende misdaadbendes misbruik maakten van de situatie en winkels plunderden. De ordediensten waren volgens de journaliste niet in staat de situatie onder controle te houden.
‘Wanneer het volk de straat opkomt om te protesteren tegen de tekorten treden de ordediensten hardhandig op met arrestaties. In december was er wel minder repressie door de overheid, omdat veel soldaten al op vakantie waren.’
Van welvarende olie-economie naar torenhoge inflatie
Venezuela was ooit een van de rijkste Latijns-Amerikaanse landen met een van de grootste aantoonbare oliereserves. Vandaag gaat Venezuela gebukt onder torenhoge inflatie en snijdende tekorten aan voedsel en medicijnen.
Het IMF berekende dat de inflatie voor 2016 tot 480 procent kan oplopen, en in 2017 en 2018 respectievelijk tot 1.600 en 2.880 procent.
Vera vertelt dat Venezuela een zo hoge inflatie kent omdat er sinds 2003 een strenge staatscontrole is op de wisselkoers en prijzen. ‘Dit liet toe dat er een sociale klasse ontstond, met banden met de overheid, die toegang had tot goedkopere dollars. Zij haalden hier voordeel uit en verzamelden rijkdom.’
Voormalig president Hugo Chavez, leider van de Bolivariaanse revolutie, voerde een politiek van onteigening en privatisering van de oliesector, landbouwgronden en grote bedrijven. Venezuela werd tegelijkertijd meer en meer afhankelijk van buitenlandse aankopen.
‘De politiek van de overheid bestond er in de publieke uitgaven, dat wat de overheid “sociale uitgaven” noemde, te verhogen’, zegt Vera. Dit leidde tot veel geld in een economie met weinig producten. Smokkelaars brachten veel van deze goedkope gesubsidieerde producten de grens over, naar Brazilië en Colombia, waar ze aan hogere prijzen verkocht werden.
De olieprijzen daalden de laatste jaren zo drastisch dat de Venezolaanse economie heel kwetsbaar werd.
Protestmars in Caracas.
Carlos Díaz (CC BY 2.0)
Producten zijn steeds schaarser en de prijzen rijzen de pan uit. De regering verloor de controle op de situatie met dramatische gevolgen van tekorten, honger en protest. Het beeld van Venezuela afgelopen jaar is dat van lange rijen wachtende mensen.
Het beeld van Venezuela afgelopen jaar is dat van lange rijen wachtende mensen.
Roberto Deniz, onderzoeksjournalist uit Caracas, verklaart dat er lange wachtrijen ontstaan, omdat de grote meerderheid van de Venezolanen op basisproducten wacht waarvan de prijs gereguleerd is door de overheid. Deze producten zijn goedkoper dan op de zwarte markt.
‘De overheid creëerde het discours van de economische oorlog om niet te moeten accepteren dat er een fundamentele fout zat in het economisch model’, aldus Vera.
Van kwaad tot erger in 2016
Niemand kijkt uit naar de jaaroverzichten van 2016. Ook een terugblik op Venezuela is geen mooi plaatje.
Eind 2015 haalde de oppositie, verenigd in de coalitie van de Democratische Eenheid (Mesa de Unidad Democratica, MUD), voor de eerste keer in zestien jaar een overwinning op de socialistische partij van president Maduro. Deze omschakeling eindigde in 2016 in frustratie. De oppositie won eind 2015 de parlementsverkiezingen, maar is afgelopen jaar monddood gemaakt. Het Hooggerechtshof annuleerde systematisch alle beslissingen van het parlement.
De Nationale Kiesraad, in handen van het oficialismo, veegde begin oktober een herroepingsreferendum van tafel dat eind oktober had moeten plaatsvinden. Een groot deel van de bevolking hoopte al maanden om zo Maduro via de legale weg van de macht te halen.
Het Observatorio Venezolano de Conflictidad Social (OVCS) drukte, na de beslissing van de Kiesraad, bezorgdheid uit over het ondermijnen van de democratische orde en waarschuwde voor mogelijke sociale chaos.
Het Observatorio registreerde van januari tot oktober dit jaar 5772 protesten en 711 gevallen van plundering.
Het leger is alomtegenwoordig op straat. In juli kreeg defensieminister Vladimir Padrino López de controle over de productie en distributie van voedingsmiddelen en medicijnen.
Volgens de Venezolaanse internetpagina El Estímulo was het woord van 2016 ‘honger’: ‘Het “dieet van Maduro” ontziet sociale klasse, leeftijd noch gender.’
‘Het “dieet van Maduro” ontziet sociale klasse, leeftijd, noch gender.’
Het Vaticaan hernam in november de dialoog tussen de regering en de oppositie. Een voorwaarde van de oppositie voor de dialoog is het vrijlaten van de politieke gevangenen. Tien politieke gevangenen gingen afgelopen maand in hongerstaking. De echtgenote van oppositielid Leopoldo Lopez, Lilian Tintori, bond zich vast aan een hek bij het Vaticaan uit protest en om alle politieke gevangenen vrij te laten.
Jongeren binden zich vast in Altamira, Caracas, om de vrijlating van manifestanten te eisen die sinds de massale protesten van 2014 gevangen zitten.
Carlos Díaz (CC BY 2.0)
De onderzoeksorganisatie InSightCrime meldt dat ngo’s waarschuwden voor de harde hand van de overheid in zake veiligheid. De ordediensten doodden afgelopen jaar ieder anderhalf uur een burger.
Georganiseerde misdaad en wanhopige burgers
InSightCrime toont een andere kant van de geviseerde maffia waar Maduro het over heeft. De gesubsidieerde petroleum van Venezuela wordt al sinds lange tijd over de grens in Colombia verkocht. Recent ontstond er, binnen de context van een falende economie, een omgekeerde dynamiek: de verkoop van basisgoederen uit Colombia in Venezuela. Dit vindt plaats in het criminele milieu. Maar ook Venezolaanse burgers zagen zich genoodzaakt in Colombia basisgoederen aan te schaffen.
Het is volgens Vera alom geweten dat Venezuela een doorgang is van illegale drugs in Latijns-Amerika. ‘Georganiseerde misdaad is er altijd geweest.’
‘Er bestaan ook criminele organisaties die de briefjes van 100 bolivar verkopen’, vertelt de journaliste. De inflatie was zo hoog, en het geld zo weinig waard, dat er in Colombia een handel ontstond in de briefjes. In Colombia was de waarde van zo’n biljet twintig tot veertig procent meer. Het was lucratief om de biljetten naar Colombia mee te nemen en weer Venezuela binnen te brengen aan een hogere prijs.
Protestmars in Caracas.
Carlos Díaz (CC BY 2.0)
‘Venezolanen die illegale transacties uitvoeren worden bachaqueros genoemd’, vult Vera aan. ‘De bachaqueros zagen brood in een handel van gesubsidieerde producten.’
Deniz geeft als voorbeeld de verkoop van maïsmeel van het merk PAN, waarmee de typische Venezolaanse arepas, of maïstortillas, worden bereid. De officiële prijs van de overheid is 190 bolivar per kilo. Op de zwarte markt, of de markt van de bachaqueros, kan ditzelfde product tot 3000 bolivar per kilo kosten. Hetzelfde gebeurt met andere basisproducten zoals rijst en olie.
Deniz vertelt dat er in de lange rijen om gesubsidieerde basisgoederen in te kopen mensen aanschuiven die enkel dit kunnen betalen, maar ook mensen die de producten doorverkopen als overlevingsstrategie.
‘De regering zette deze illegale handel zelf in gang.’
Dit soort zaken gebeurt vaak uit noodzaak, als een gevolg van de hoge werkloosheid en inflatie. Vera besluit dat de regering deze handel zelf in gang zette.
Nationale en internationale media berichtten afgelopen maanden bovendien over tal van andere illegale praktijken waar de Venezolaanse burger zich verplicht in verzeild ziet: vissers genoodzaakt om met smokkelaars samen te werken, Venezolaanse vrouwen en kinderen in de prostitutie, en vrouwen die hun kinderen opgeven voor adoptie of zich laten steriliseren.
Moeilijke weken na hoogtepunt in frustratie
Volgens Vera bestaat er al lang een sterk gevoel van radeloosheid bij de Venezolaanse bevolking. ‘Maar de afgelopen week kwamen de frustraties en woede tot een nieuw hoogtepunt. De Venezolanen die hier wonen zien de komende weken zwart in.’
‘De afgelopen week kwamen de frustraties en woede tot een nieuw hoogtepunt.’
‘Het is moeilijk te voorspellen wat 2017 zal brengen voor Venezuela. Maar veel Venezolanen voelen dat de komende weken niet vreedzaam zullen verlopen’, besluit Vera met voorzichtige zekerheid.
Een vriend schrijft op Facebook: ‘Ik ben heel zenuwachtig. We leven in een land zonder geld. De banken hebben geen geld… de Venezolanen ontvangen 2017 met plunderingen en vandalisme.’
Het staatsbedrijf Petróleos de Venezuela (PDVSA) meldde maandagavond dat er een brand was geweest in een van de fabrieken in de staat Zulia. Het bericht van het staatsbedrijf, dat ooit de Bolivariaanse Revolutie financierde, is een bedroevende metafoor voor een land dat steeds dieper wegglijdt.