Vlaanderen gastvrijer voor vluchtelingen dan Nederland

Wanneer men kijkt naar de berichtgeving over de komst van asielzoekerscentra sinds 1 juni 2015 is in de eerste plaats duidelijk dat protest, zowel fysiek als virtueel, veel vaker voorkomt in Nederland dan in Vlaanderen (zie kaart). In Vlaanderen is 41 keer geprotesteerd tegen asielzoekerscentra (AZC) of vluchtelingen tegenover maar liefst 171 keer in Nederland. Zelfs gecorrigeerd naar inwonertal zijn er in Nederland ruim 60 procent meer gevallen waarbij burgers zich verzetten tegen de komst van een AZC of een andere soort vluchtelingenopvang in hun gemeente.

In Nederland lijken de protesten bovendien vaker van gewelddadige aard. In Nederland is er oproer geweest in Woerden, Steenbergen, Enschede, Geldermalsen, Westland, Wormerland, Gorinchem, Hoogeveen en veel andere plaatsen.

Oproer strekt van felle demonstraties en bekladding van gemeentehuizen tot de bedreiging van raadsleden van die gemeentes. In Oostknollendam in de gemeente Wormerland bijvoorbeeld, worden de auto’s van Harold Halewijn van GroenLinks in brand gestoken. De fractievoorzitter vermoedt een verband met zijn positieve houding tegenover de komst van een AZC in zijn gemeente.

In Vlaanderen is het protest dunner gezaaid en minder hevig. In Vilvoorde wordt racistische graffiti gezet op een gebouw waar asielzoekers zullen komen en in Helchteren wordt brand gesticht in een loods waar kleding voor asielzoekers wordt bewaard, maar de schaal en intensiteit die in Nederland waar te nemen zijn, worden in Vlaanderen bij lange na niet bereikt.

Op de kaart zijn alle gevallen opgenomen waarover is bericht, opgenomen waar sinds 1 juni 2015 is geprotesteerd tegen de komst van een asielzoekerscentrum of een andere vorm van vluchtelingenopvang in Nederland en Vlaanderen. Ons onderzoek is gebaseerd op basis van krantenartikelen in de Nederlandse en Vlaamse pers, die verschenen sinds 1 juni vorig jaar. Zo beslaat de data een periode van 10 maanden. Protest kan de vorm hebben van een flyeractie, maar ook van een bestorming, een afgeblazen informatieavond of felle demonstraties. In elf maanden tijd vonden er in totaal 41 incidenten plaats in Vlaanderen, tegen 171 in Nederland.

De voorvallen in Woerden en Geldermalsen staan menig Nederlander nog in het geheugen gegrift. In januari werden acht relschoppers voor de rechter gebracht. Zij kregen werkstraffen en moesten een schadevergoeding betalen aan een beveiliger.

In december 2015 liep in Geldermalsen een betoging tijdens een raadsvergadering zo uit de hand dat de Mobiele Eenheid (ME) moest ingrijpen en een aantal aanhoudingen verrichtte. De plannen voor het plaatsen van 1500 asielzoekers in de gemeente werden afgeblazen.

Het ging zelf zo ver dat er in november varkenskoppen werden neergelegd bij een beoogde AZC-locatie.

Een minder bekend geval is de stroom aan protestacties die in Enschede oplaaide in november en december vorig jaar. Meerdere demonstraties vonden er plaats, er werd een actiegroep opgericht die uitgroeide tot het nationaal opererende ‘Demonstranten tegen Gemeenten’. Het ging zelf zo ver dat er in november varkenskoppen werden neergelegd bij een beoogde AZC-locatie.

Hoe komt het dat in Nederland er zoveel en zo heftig wordt geprotesteerd tegen de komst van vluchtelingen? In de analyse valt op hoe rustig het bleef in Vlaanderen en dat het protest er veel beschaafder aan toeging.

Burgerinitiatief als dekmantel voor partijbelangen?

Als een rode draad door de Nederlandse berichtgeving loopt de naam van de organisatie AZC-Alert. In Zeewolde, in Enschede, Rotterdam, Roosendaal en nog een dozijn andere Nederlandse plaatsten is de organisatie betrokken bij het protest. In diverse gemeenten openen burgers Facebookpagina’s voor een plaatselijk AZC-Alert.

AZC-Alert werd opgericht door Anita Hendriks, fractiemedewerker voor de PVV (de partij van Geert Wilders, n.v.d.r.) in Noord-Brabant. ‘Hoe kan dit? Ik krijg 700 buren, zonder dat daar overleg over is geweest.’ In haar huis in Eindhoven vertelt Hendriks dat ze in september 2014 van de gemeente te horen kreeg dat er vlakbij haar woning een asielzoekerscentrum gevestigd zou worden. ‘Normaal gesproken, al wordt er een boom gekapt, dan krijg je er al wijkinfo over. En nu werd het als een collegebesluit van de gemeente Eindhoven gepresenteerd. Zonder enige inspraak.’

‘Ik heb zorgen en ik wil daarin gehoord worden’, zegt Hendriks. ‘Ik heb kleine kinderen die hier naar school gaan, maar ik werd niet serieus genomen.’ De burgemeester van Eindhoven wilde op de informatiemiddag niet met haar in gesprek gaan voor de camera van RTL Nieuws en zei, verwijzend naar de ramp met de MH17, ‘dat ze zich beter om belangrijkere zaken druk kon maken (sic)’.

Anita Hendriks, oprichtster van AZC-alert en fractiemedewerker voor de PVV, distantieert zich nadrukkelijk van aantijgingen dat de organisatie gelieerd zou zijn aan de PVV.

Een verontwaardigde Hendriks richtte als reactie het AZC-Alert op, met als doel burgers bij te kunnen staan in hun verzet tegen de komst van een AZC. Binnen de organisatie ondersteunt zij burgers door bijvoorbeeld uitleg te geven over hoe je via de juiste kanalen je onvrede kunt laten blijken. Ook verstrekt ze flyers en mogen plaatselijke afdelingen het logo van de organisatie gebruiken.

Hendriks distantieert zich nadrukkelijk van aantijgingen dat AZC-Alert gelieerd zou zijn aan de PVV. Ook uitspraken van Constant Kusters ontkent ze. De voorman van de extreemrechtse Nederlandse Volksunie (NVU) beweerde in de krant dat hij AZC-Alert zou helpen door materiaal zoals flyers te bekostigen.

Burgerinitiatieven fragmenteren

In oktober vorig jaar ontstaat er ophef binnen het snel groeiende AZC-Alert. Geert Wilders brengt in die tijd een campagnebezoek aan Almere. Anita Hendriks zou volgens Amanda Vermeulen van AZC-Alert Zeewolde hebben gezegd dat vrijwilligers uit Zeewolde daar ‘gewoon bij hoorden te zijn’. Hoewel Vermeulen ook zegt vaak op één lijn te zitten met de PVV, stelt ze dat ze ook met andere politieke partijen in gesprek wil kunnen gaan. In De Telegraaf van 23 oktober zegt Vermeulen ‘geen schoothondje van de PVV te willen zijn’.

Anita Hendriks is zelf fractiemedewerker bij de PVV in de Provinciale Staten in Noord-Brabant, maar is stellig over de vermeende vermenging van belangen: ‘Ik doe dit in mijn eigen vrije tijd en niet tijdens mijn tijd als ik voor de PVV werk. Ik krijg geen orders uit PVV Brabant of PVV Den Haag.’

Directie Voorlichting Nl (CC by-nc-nd 2.0)​

De landelijke organisatie AZC-Alert valt uiteen in twee kampen. Kamp Hendriks gaat verder onder de oorspronkelijke naam, kamp Vermeulen onder dezelfde naam maar dan zónder streepje; AZC Alert.

De afdeling AZC Alert Enschede (zonder streepje) is zeer actief in het protest tegen de komst van een groot asielzoekerscentrum op het Eschmarkerveld. In de aanpalende wijk Dolphia is het verzet hevig. Hier vindt ook de organisatie Demonstranten tegen Gemeenten (DTG) zijn oorsprong, die in de eerste instantie ‘Dolphia tegen Gemeente’ werd gedoopt. In januari 2016 werpt AZC Alert Enschede de naam van de landelijke organisatie af en gaat verder als AZC Alarm Enschede. Woordvoerder Roy Bruinsma zegt in Twentsche Courant Tubantia dat ze niet langer aangesloten zijn bij welke landelijke organisatie dan ook en dat ze zich alleen nog zullen richten op lokale activiteiten. Ook DTG is inmiddels opgeheven; begin maart liet voorman Benno Wilmink aan RTV Oost weten dat hij er klaar mee is: ‘De bevolking staat niet op. Ik ga lekker mijn eigen dingetje doen.’

Rechtse discours werd normaal

Jaap van Beek, werkend voor de antifascistische onderzoeksgroep Kafka, omschrijft AZC-Alert in een telefonisch interview als de ‘buitenparlementaire club van de PVV’. AZC-Alert zou het gedachtegoed van de PVV in de samenleving ten uitvoer brengen.

Chris Aalberts, journalist voor The Post Online en auteur van het boek Achter de PVV, vindt dit verband tussen de PVV en AZC-Alert wel heel sterk geformuleerd. ‘De PVV mocht willen dat ze zoveel mensen georganiseerd kregen.’ Het probleem met de PVV is volgens hem dat de partij geen structuur biedt – en de financiële middelen niet heeft — waarbinnen leden een platform krijgen om zich te uiten, want die leden heeft de partij simpelweg niet. De PVV bestaat alleen uit Geert Wilders, verder zijn er geen leden. De partij krijgt op deze ‘ondemocratische structuur’ vaak kritiek.

Ideologisch ziet Aalberts een grote overlap tussen de PVV en AZC-Alert. De burgers die PVV stemmen kunnen alleen niets met hun wensen en belangen zoals bijvoorbeeld een PvdA-lid dat naar een congres kan gaan of een gemeenteraadslid kan aanspreken. ‘En mensen hebben behoefte aan organisatie, dus zo kan een organisatie als AZC-Alert ontstaan.’ Een organisatie die dus ideologisch een dochter van de PVV is, maar dat officieel niet kan zijn.

De PVV heeft ruim de tijd gehad een rechts discours te normaliseren.

Van Beek vertelt dat hij en zijn collega’s tien jaar geleden, toen de PVV het parlementaire podium beklom, vreesden dat extreemrechts geweld sterk zou toenemen in Nederland. In de eerste instantie bleef dat echter uit. Nu, tien jaar later, komen er een paar explosieve ingrediënten bij elkaar. De PVV heeft ruim de tijd gehad een rechts discours te normaliseren. Bovendien is er een grote vluchtelingenstroom op gang gekomen. Van Beek stelt verder dat Wilders geen tegenwicht wordt geboden in het debat: ‘Vooral hij beschikt over een zogenaamde gezaghebbende waardetoedeling. Vooral hij heeft echt een idee, waarvoor hij burgers kan motiveren. Zijn linkse opponenten ontberen dit. Zij hebben geen ideaal dat ze consequent uitspreken en waar mensen zich achter willen scharen.’

Aalberts zegt iets vergelijkbaars. ‘Wilders heeft het allersterkste, meest consequente en herkenbare verhaal in de Tweede Kamer. Niet alleen laat hij daarmee de linkerflank aan de zijlijn staan, maar ook binnen zijn eigen politieke kleur heeft niemand zo’n sterk verhaal. VNL bijvoorbeeld, de partij van ex-PVV’er Joram van Klaveren, heeft weliswaar een volgens democratische beginselen opgezette partijstructuur maar heeft niet het herkenbare, jarenlang opgebouwde verhaal van Wilders. Zo zal Wilders de grootste blijven en is er geen georganiseerde structuur op partij-niveau waar ontevreden burgers een officieel platform kunnen vinden.’

Bovendien, zo stelt Aalberts, normaliseert Wilders een bepaalde mening en een bepaald type uitlatingen dat in alle uithoeken van Nederland gehoor vindt. Meer en meer mensen zijn die mening toegedaan, de PVV betrekt momenteel een fictieve 38 zetels in de Tweede Kamer. ‘”Geert zegt het voor ons in Den Haag”, weten de PVV-stemmers in het land’, zegt Aalberts. Alleen op lagere overheidsniveaus bestaan er nauwelijks PVV-afdelingen. Alleen in Den Haag en Almere zijn er afdelingen van de PVV. Als ze er zijn, zijn ze klein en moeilijk bereikbaar voor sympathisanten. Het bloed lijkt te kruipen waar het niet gaan kan; als er geen organisatie bestaat, maken de burgers die zelf wel.

Het nieuws is negatiever dan de werkelijkheid

In Vlaanderen zijn zoals eerder gezegd veel minder voorvallen van protest tegen de komst van asielzoekerscentra sinds 1 juni vorig jaar; 41 in totaal. Ook de hevigheid van de acties lijkt veel lager te liggen. De ruime meerderheid van de protesten beperkt zich tot petities en klachten bij een burgemeester. In Vilvoorde wordt racistische graffiti aangetroffen en worden racistische stickers opgeplakt. In januari gooien vier jongemannen stenen en stokken naar een tijdelijke opvang in Herentals. Zij worden later aangehouden, maar hun voorgeleiding betreft alleen de grote hoeveelheid drugs die zij bij hun aanhouding bij zich bleken te hebben.

Aslan Zorlu is als docent verbonden aan de Universiteit van Amsterdam waar hij al jaren, ook vaak in samenwerking met studenten, onderzoek doet naar de reacties van omwonenden op de komst van een asielzoekerscentrum.

Hij ziet in zijn onderzoek naar de reacties op de komst van vluchtelingen minder negatieve reacties dan hij vooraf verwachtte. ‘In het nieuws is de tendens volgens mij onterecht negatiever dan in de werkelijkheid.’ Uit onderzoek van Zorlu blijkt meermaals dat voor omwonenden de gevolgen vinden meevallen als de vestiging van de vluchteling eenmaal daar is.

Directie Voorlichting Nl (CC by-nc-nd 2.0)​

Zorlu benadrukt dat hij alleen onderzoek doet in Nederland en het moeilijk vindt om een verklaring te noemen voor het verschil tussen de reacties in beide landen. Ook de naam van Pim Fortuyn valt. Hij heeft in korte tijd een grote impuls gegeven aan het rechtse discours in Nederland. Het tij keerde en de PVV van nu bouwt verder op die rechtse golf. Zo’n revolte lijkt op het eerste gezicht alleen in Nederland te hebben plaatsgevonden.

Maar Vlaanderen heeft toch ook rechtse partijen, zoals het Vlaams Belang? Of figuren als Filip Dewinter? Ook Vlaanderen heeft in de afgelopen decennia een opleving gekend van rechtse politieke partijen en bewegingen. De voorzitter van de Vlaams-nationalistische partij N-VA is burgemeester van Antwerpen en de partij won groots bij verschillende recente verkiezingen.

In 1991 al boekt de in 1978 opgerichte partij Vlaams Blok zijn eerste grote overwinning. De dag gaat de boeken in als ‘Zwarte Zondag’; de grote winst voor zo’n rechtse partij brengt een schok teweeg op de andere flank. Het Vlaams Blok gaat in 2004 na een rechtszaak verder onder de naam Vlaams Belang. Dus ook in Vlaanderen zijn genoeg rechtse bewegingen en politieke partijen die, net als in Nederland, hun opmars maakten sinds de jaren negentig van de vorige eeuw.

Een bereikbare rechtse partij

Tom Cochez, journalist bij Apache en kenner van de rechtse bewegingen in Vlaanderen, vertelt over het Vlaams Belang; ‘Bij de partij was het gebruikelijk om bij iedere opkomende rechtse beweging in het land een ‘pion’ vanuit de partij neer te zetten. Zo bouwde de partij aan een sterk en uitgebreid netwerk door het hele land.’ Op dit moment is de partij vertegenwoordigd in alle verschillende bestuurlijke lagen die Vlaanderen kent. Iedere regio heeft een bestuur, en volgens de website van de partij is in elk van de vijf Vlaamse provincies tenminste één secretariaat van de partij te vinden.

‘De rechterflank wordt gekenmerkt door haat en nijd en veel gedoe. Politiek amateurisme is in gemeenten sowieso al groot.’

Volgens politiek journalist Aalberts is het met de professionaliteit van rechtse bewegingen in Nederland matig gesteld: ‘De rechterflank wordt gekenmerkt door haat en nijd en veel gedoe. Politiek amateurisme is in gemeenten sowieso al groot. Mensen hebben lokale politieke banen vaak naast hun gewone baan en weten niet zo goed waar ze mee bezig zijn als politici op landelijk niveau. Reken daarbij dat juist de PVV-aanhangers en equivalenten ook vreselijk amateuristisch zijn – er is geen geld, de aanhang is vaak laagopgeleid — en je hebt een ratjetoe van schreeuwende mensen die niet werkelijk iets voor elkaar krijgen.’

De verklaring voor de verschillen in protest tussen beide landen lijkt dus te zitten in het verschil in organisatie en ‘bereikbaarheid’ van de grootste rechtse partijen in het land. Aalberts: ‘Het Vlaams Belang heeft dus wel, in tegenstelling tot de PVV, een platform waar mensen terecht kunnen. In Vlaanderen wordt de onvrede gekanaliseerd.’ In Nederland kan de PVV’er door de structuur van de PVV nergens heen, en zoekt zijn heil bij organisaties zoals AZC-Alert. Het Vlaams Belang heeft in voorbije jaren een strategie gebruikt waar de PVV nog wat van kan leren.

Met dank aan Yordi Dam.