Waarom de Zuid-Chinese Zee zo belangrijk is

In de Filipijnen moest vandaag (8 september) een proces van start gaan tegen negen Chinese vissers. Bij gebrek aan gerechtstolk werd het proces echter uitgesteld. De vissers zijn door de Filipijnse kustwacht aangehouden op verdenking van illegaal vissen naar bedreigde diersoorten in de Zuid- Chinese Zee.

Is dit wereldnieuws? Onder normale omstandigheden natuurlijk niet. In dit geval is het echter de voorbode van een zoveelste diplomatieke rel tussen de Filipijnen en China over de Zuid-Chinese Zee. De Chinese vissers werden immers gearresteerd in een regio die door beide staten wordt opgeëist.

Om diezelfde reden versperden Chinese schepen eerder dit jaar de toegang tot Second Thomas Shoal, een Filipijnse basis in de Zuid Chinese Zee. Een vorige bijna-confrontatie vond plaats rond Scarborough Shoal, waar oorlogsbodems van beide staten oog in oog tegenover mekaar stonden. Een oorlog werd toen maar nipt vermeden. De toegang tot de Shoal wordt nog steeds geblokkeerd door Chinese schepen.

Amerikaanse mariniers van de USS Kidd op patrouille in de Zuid-Chinese Zee (juli 2014). De zee ligt op een belangrijke internationale handelsroute.

© US Navy CC BY 20

Hanoi versus Beijing

De Zuid- Chinese Zee lijkt een eindeloze bron van conflict, niet enkel tussen de Filipijnen en China. Zo werd midden augustus een crisis tussen Vietnam en China beslecht. Maandenlang volgde het ene incident het andere op omdat China gestart was met de aanleg van een olieplatform in een door Vietnam geclaimd gebied.

Ernstige anti-China protesten vonden plaats in de straten van Hanoi, Chinese fabrieken werden aangevallen, staatsburgers van beide landen moesten hals over kop het gastland verlaten en de relatie tussen de betrokken staten bereikte een dieptepunt.

Drang naar macht

Een escalatie van het conflict rond de Zuid-Chinese Zee zou onvermijdelijk gevolgen hebben voor de gehele wereldeconomie.

Rondom de Zuid-Chinese Zee bevinden zich landen als de Volksrepubliek China, de Republiek China, Vietnam, de Filipijnen, Maleisië, Brunei, Indonesië, Singapore, Thailand en Cambodja. De Zuid-Chinese Zee is een factor die hen allen verbindt.

Haar strategische ligging, haar cruciaal belang voor de handel en de economie, gecombineerd met de vondst van een grote hoeveelheid natuurlijke rijkdommen, zorgt ervoor dat alle partijen op zoek gaan naar jurisdictie of soevereiniteit over het gebied. De eerste zes vermelde staten eisen daarom elk (een deel van) de eilanden in de Zee, maar ook (een deel van) de jurisdictie over de zee en de zeebodem.

Het nationalistische politieke klimaat leidt tot een zeer ongenuanceerd discours over het conflict. De drang naar macht over de maritieme regio heeft dus niet enkel externe economische oorzaken, maar de betrokken staten staan ook intern onder druk. Sinds het begin van de jaren zeventig gaat dit dan ook gepaard met – soms gewapende – schermutselingen tussen militairen en/of burgers van de verschillende partijen.

De incidenten aan Johnson Reef in 1988, de Misschief Reef in 1995, de Scarborough Shoal in 2012 en de Second Thomas Shoal in 2014 zijn een illustratie van deze gevaarlijke situatie.

‘Onbetwistbare soevereiniteit’

Het is geen toeval dat China bij de meeste incidenten betrokken is. China vaardigde in 2009 namelijk de “U-vormige lijn” uit (ook wel de negenstreepjeslijn genoemd). Dit is een zeer extensieve claim: China eist maar liefst tachtig tot negentig procent van de Zuid- Chinese Zee op. Bovendien wordt de claim op geen enkele manier verantwoord. In een “note verbale” bij de Verenigde Naties stelt China louter dat het ‘onbetwistbare soevereiniteit heeft over de eilanden in de Zuid-Chinese Zee en de aangrenzende wateren’.

In de staatspers en bij de Chinese rechtsgeleerden wordt vooral gesproken over een “historisch recht” over de Zuid-Chinese Zee. Dat zou een uitvloeisel zijn van de rechten van Imperiaal China.

Het is bijzonder moeilijk om dat te verantwoorden naar internationaal recht, stellen critici. Met name het VN- Zeerechtverdrag houdt weinig tot geen rekening met zulke historische argumenten.

De andere betrokken staten voelen zich door China bedreigd en verweren zich fel. Het hoeft geen betoog dat dit leidt tot een kluwen aan overlappende claims, incidenten, diplomatieke rellen en anti-China- betogingen in Vietnam en de Filipijnen.

© US Pacific Fleet CC BY NC 20

Chinees marineschip gespot in de wateren van de Zuid-Chinese Zee.

Verdeel-en-heerstactiek

De Filipijnen hebben China voor een VN-arbitragetribunaal gedaagd.

Het getrouwtrek om de Zuid-Chinese Zee wordt wel eens het meest complexe internationaal geschil ter wereld genoemd. Is een uitweg wel mogelijk? Er zijn verschillende manieren waarop de partijen zelf de druk van de ketel proberen te halen.

Op de eerste plaats zijn er bilaterale onderhandelingen tussen de meest assertieve partij, China, en de andere betrokken staten. China is echter een economische en politieke grootmacht, waar staten als Vietnam en Maleisië sterk afhankelijk van zijn. China kan dan ook de verdeel-en-heerstactiek toepassen, omdat het steeds een sterkere onderhandelingspositie heeft.

Bilaterale onderhandelingen hebben bijgevolg nog niet geleid tot een adequate oplossing. Er wordt enkel onderhandeld over politiek onbelangrijke zaken, die geen effect hebben op de werkelijke oorzaken van het conflict.

Op de tweede plaats zijn er onderhandelingen via de regionale organisatie ASEAN. Via dit medium wordt gezocht naar een bindende gedragscode en een samenwerkingsverband. Deze onderhandelingen zijn echter in hetzelfde bedje ziek. Opnieuw kan China haar macht in de schaal werpen om een voor Beijing nadelige oplossing te belemmeren.

En dan is er nog de juridische aanpak. De Filipijnen hebben China voor een VN-arbitragetribunaal gedaagd –ze spreken zelf van de ‘laatste kans’.

Het tribunaal in kwestie beslist enkel over disputen die betrekking hebben op het VN- Zeerechtverdrag. Het blijft echter de vraag of dit tribunaal bevoegd is. De Filipijnen zullen een groot aantal juridische obstakels moeten overwinnen vooraleer het tribunaal ten gronde zal beslissen. China gebruikt opnieuw haar politieke invloed en weigert voor het tribunaal te verschijnen. Een uitspraak wordt verwacht in 2015.

Handelsroute

De angst dat het conflict rond de Zuid-Chinese Zee verder zal escaleren, lijkt gegrond. Zolang de betrokken landen geen politieke uitweg bereiken, zullen incidenten niet uitblijven. Dat is een risicovolle situatie voor de hele internationale gemeenschap. Het economische belang van de Zuid-Chinese Zee beperkt zich immers niet tot de omliggende landen. Eén van de belangrijkste handelsroutes ter wereld loopt dwars doorheen deze wateren en een escalatie zou onvermijdelijk gevolgen hebben voor de gehele wereldeconomie.

Matthias Vekeman studeerde af als master in de rechten aan de KU Leuven met de masterscriptie ‘Het conflict in de Zuid-Chinese Zee’.