Is slavernij in Mauritanië het gevolg van de islam?

© Lisa Develtere

(Dit artikel hoort bij Welkom in het land waar slavernij nog bestaat)

Het nieuws verspreidt zich in 2012 als een lopend vuurtje:  Biram Dah Abeid heeft heilige boeken verbrand! Eerder die dag, op 27 april, heeft de activist vlakbij zijn huis in de Mauritaanse stad Nouakchott, honderden mensen uitgenodigd voor het vrijdaggebed. De pers is van tevoren ingelicht. Er gaat iets speciaals gebeuren.

Mannen in traditionele kledij zitten op straat te wachten. De sandalen uitgeschopt in het zand. Biram loopt naar voren, pakt de microfoon.

‘Vandaag is een historische dag.’ De leider zwijgt. Laat de woorden neerdalen. ‘We gaan vandaag het geloof van Mauritanië zuiveren. We gaan de harten van de Mauritaniërs reinigen. Van de slaven en van de slavenhouders.’

Hij steekt een boek in de lucht, de leren kaft is met gouden letters bedrukt. ‘Deze boeken rechtvaardigen het verkopen en verkrachten van mensen. We hebben geen andere keus dan dit te doen.’ Een assistent van Biram gooit de boeken in een doos en giet er benzine over.

Sharia

Mauritanië is één van de vier islamitische Republieken van de wereld, samen met Pakistan, Iran en Afghanistan.  De Mauritaanse grondwet is deels geïnspireerd op de Franse grondwet en deels op de sharia, de islamitische rechtspraak. Welk recht van toepassing is hangt af van het domein.

Het algemene recht heeft betrekking op gebieden zoals arbeid en financiën. Het islamitische recht is van toepassing op het traditionele domein: huwelijk, echtscheiding en grondbezit.

De boeken die Biram verbrandde vormen de basis van de islamitische rechtspraak. Die Malekitische geschriften zijn interpretaties van de koran, in de negende eeuw geschreven door de Egyptenaar Cheikh Khalil.  Iedereen die in Mauritanië rechter, politiecommissaris of imam wil worden, moet de teksten bestuderen.

Verkeerde passage

‘Als je alle boeken gaat verbranden waarin één passage staat die niet correct is, blijft er geen boek meer over,’ lacht Abdoulaye Sarr (46). Meneer Sarr is imam van een moskee in een arme buitenwijk van de hoofdstad. Hij is een gematigde stem in het debat over de rol die de islam speelt in het voortbestaan van slavernij.

Imam Abdoulaye Sarr

© Lisa Develtere

‘Dat boek staat in elk huis in Mauritanië. Mensen lezen het om te weten hoe ze moeten bidden, hoe ze zich moeten reinigen. Als je het verbrandt, zeg je dat de volledige inhoud waardeloos is. Ik keur die daad absoluut af. Maar het klopt dat er één passage in staat die onjuist is.’ Sarr refereert aan de omstreden passage over het bezitten en verkopen van mensen.

‘Dat fragment is niet goed, maar het wordt nauwelijks gelezen of bestudeerd. Bovendien zijn de Malekitische werken geen openbaringen van de profeet. Wat in de negende eeuw is geschreven is niet automatisch geldig in de context van vandaag. Men had die passage ter beoordeling moeten voorleggen aan een geleerde.’

Afbraak van een systeem

Eerder dit jaar kwam de sudderende discussie over slavernij en islam in een stroomversnelling terecht, toen L’Association des Ulémas een fatwa publiceerde. In dat juridische advies stond dat er ‘vanaf vandaag geen enkele wettelijke basis meer is voor slavernij.’ Het was een primeur.

Biram Dah abeid

© Noortje Palmers

Biram noemde het een historische overwinning. De VN zagen één van hun cruciale aanbevelingen opgevolgd. Volgens hen wordt de opvatting dat de islam slavernij rechtvaardigt, ingezet als krachtig middel om slaven te onderdrukken.

Daarna kwam de kritiek. L’Association des Ulémas is een gezaghebbend religieus instituut waarin de prominente geestelijken van het land verenigd zijn, maar sommige Mauritaniërs beschouwen het vooral als een politiek instituut. De geestelijken zouden pionnen van de staat te zijn. Andere religieuze leiders zouden slavernij nooit veroordelen.

‘Het echte probleem van Mauritanië is het moeizame samenwonen van de verschillende gemeenschappen.’

‘Persoonlijk denk ik niet dat een fatwa het probleem zal oplossen,’ reageert imam Sarr. ‘Het echte probleem van Mauritanië is het moeizame samenwonen van de verschillende gemeenschappen. Dat is vooral een sociale kwestie. Religie is niet het knelpunt, alle Mauritaniërs zijn tenslotte moslim. En slavernij bestond al voor de komst van de islam.’

Boubacar Messaoud, van SOS Esclaves, gelooft ook niet dat de fatwa ineens alle problemen gaat oplossen. Toch is hij zeer tevreden dat een aantal religieuze leiders zich tegen slavernij heeft uitgesproken. ‘Natuurlijk zijn er andere geestelijken die het daar niet mee eens zijn. Maar zo krijg je een debat. En daarmee begint de vernietiging van een systeem.’

Elk op hun eigen manier vechten Biram, Boubacar en Aminetou voor de afbraak van een complex systeem dat slavernij tot op de dag van vandaag in stand houdt in Mauritanië.
Maar over één ding zijn ze het eens. Ze gaan de strijd winnen.

Al maken ze het zelf misschien niet meer mee.

© Lisa Develtere

Wat zijn mogelijke oplossingen?

De belangrijkste opvattingen en bedenkingen op een rij.

Rechtsysteem

Oprichting van het nationaal agentschap Tadamoun, dat verantwoordelijk is voor het bestrijden van armoede en andere overblijfselen van slavernij. Het agentschap kan namens slachtoffers klachten indienen tegen vermeende slavenhouders en als openbaar aanklager optreden in een rechtzaak.   (roadmap VN en overheid)

Er is geen behoefte aan een nieuw orgaan. In plaats daarvan zouden de bestaande rechtbanken de stapels dossiers moeten afstoffen die zij de afgelopen jaren hebben ontvangen. (Aminetou Mint El Moctar)

Positieve discriminatie

Door de Haratin een bevoordeelde toegang te geven tot werk, kapitaal, onderwijs en politieke functies, versnel je hun sociaal economische ontwikkeling.  (auteur Mohamed Ould Ciré)

Leiderschapscursussen voor Haratin dragen bij aan een actievere rol bij de besluitvorming over hun gemeenschap. (Aminetou Mint El Moctar en Boubacar Messaoud)

Microkredieten

Haratin kunnen dikwijls niet bij een bank terecht vanwege een gebrek aan papieren en financiele garanties. Verstrekken van microkredieten zonder rente en oprichting van cooperaties (Aminetou Mint El Moctar en Mohamed Ould Ciré)

Sensibilisering

Grootschalige sensibiliseringscampagnes. Tot de meest afgelegen tentenkampen in de woestijn moeten slachtoffers van slavernij weten wat hun rechten zijn en welke juridische wegen er bestaan om die op te eisen. (roadmap VN)

Een verplichte training over slavernij voor rechters en overheidsvertegenwoordigers evenals politieagenten, journalisten en personeelsleden van ngo’s. (roadmap VN)

Lessen over het slavernijverleden op school.  (Ould Ciré)

Media aandacht

De media kunnen een internationaal publiek informeren over de situatie in Mauritanië en zo de publieke opinie beïnvloeden (IRA)

Ngo´s hebben een grote invloed op de verhalen die naar buiten komen, doordat zij journalisten in contact brengen met slachtoffers van slavernij. De ngo’s lijken de slachtoffers aan te moedigen om met de pers te praten. Zij willen dat hun verhaal verteld wordt, en journalisten willen het verhaal vertellen. Of het ook in het belang van de slachtoffers is, blijft een moeilijke vraag. (Lokale journalist)

Druk vanuit EU

Mauritanië is een belangrijke partner van de EU in het bestrijden van terrorisme in de Sahel regio. De EU zou elke vorm van financiele, politieke en diplomatieke steun aan de Mauritaanse overheid moeten stopzetten (Biram Dah Abeid)

Dit artikel kwam tot stand met steun van Fonds Pascal Decroos en Free Press Unlimited