Wie zit er achter de staatsgreep in Burkina Faso?

De man achter de staatsgreep van 16 en 17 september is Gilbert Diendéré.

Hij is de kopman van de Régiment de Sécurité Présidentielle (RSP) en was de meest trouwe handlanger van ex-president Blaise Compaoré. Hij wordt gezien als de sterke man in een land waar dit “leger binnen het leger” al decennia de plak zwaait.

Toen eind vorig jaar een volksopstand komaf maakte met de 27-jaar lange dicatuur van Blaise Compaoré, kon Diendéré dus onmogelijk het heft in handen nemen maar hij schoof wel een relatief onbekende RSP-er naar voren: Isaac Zida.

Om de gemoederen te bedaren, leek de burgerbeweging Le Balai Citoyen, die de kop trok van de betogingen, Zida zijn zegen te geven en de volksopstand werd opgeheven, op een zucht van het presidentieel paleis Kosyam.

Zida installeerde een breed gedragen overgangsregering en binnen het jaar zouden er nieuwe verkiezingen komen. In tussentijd werden aantal maatregelen genomen waardoor de oude getrouwen van Blaise Compaoré’s Congrès pour la démocratie et le progrès (CDP) zich almaar meer buitengesloten voelden.

Zida mocht dan wel uit de koker komen van Diendéré, hij ontpopte zich als premier van de transitieregering als een relatief onafhankelijke “militair”. De transitieregering kwam zelfs met een commissie op de proppen die besloot dat het volk unaniem vóór de ontbinding van de RSP was. En op de koop toe verbood een nieuwe kieswet de twee belangrijkste kopstukken van Blaise’s oud-partij CDP om deel te nemen aan de verkiezingen, gepland op 11 oktober. Alle kopstukken die in 2014 geijverd hadden voor de verlenging van het mandaat van Blaise -het fameuze Artikel 37 dat de volksopstand van 2014 triggerde - waren dus onverkiesbaar. Dit speelt zonder twijfel mee in de staatsgreep die Burkina Faso sinds eergisteren in de tang houdt.

Tot onze grote verbazing greep daags na onze terugkeer in België, de RSP de macht in Burkina Faso.

In de aanloop naar de stembusgang van 11 oktober, trok MO* op reportage naar Burkina Faso. We interviewden jongerenbewegingen, muzikanten en kunstenaars, politici en diplomaten over de volksopstand van 2014 en hun verwachtingen voor de toekomst. Tot onze grote consternatie greep daags na onze terugkeer in België, de RSP, een troepenmacht van amper 1200 soldaten, de macht in Burkina Faso, onder de leugenachtige slogan dat zonder hen “inclusieve” verkiezingen onmogelijk waren.

Omdat deze troepenmacht al decennia weegt op het politieke landschap in Burkina Faso en diens voortbestaan beslissend is voor de al dan niet democratische gang van zaken, diepen we twee fragmenten op uit onze gesprekken met Bénéwendé Sankara en Zéphirin Diabré, twee kopstukken van de oppositie.

Niet verrassend pleit Sankara, voorman van de grootste Sankaristische partij Unir-PS voor de algehele ontbinding van deze pretoriaanse garde. Vermoed wordt dat Gilbert Diendéré onder meer achter de moord zit op de charismatische Thomas Sankara en de journalist Norbert Zongo.

Als de volgende regering in handen zou zijn van de Sankaristen, zou men de daders van halsmisdrijven berechten?

Bénéwendé Sankara: Iedereen moet terecht staan voor zijn daden. Dat is justitie, niet? In een rechtstaat gaat het niet op dat moordenaars zich verstoppen achter het feit dat ze verkozen zijn.

Wat zou uw partij doen met de RSP?

Bénéwendé Sankara: (roept) Ontbinden! Iedereen in Burkina Faso weet dat. De eerste daad van een regering moet zijn: ontbinden! Diendéré zal zich moeten verantwoorden voor zijn daden. Maar het gaat mij niet om wraak. We zullen ons steunen op concrete zaken.

En het leger, een echt leger?

Bénéwendé Sankara: Het echt leger moet republikeins zijn. Een leger is een leger. Als je ervoor gekozen hebt om generaal te worden, hoef je toch niet per se rond te rijden in V8 met een das aan. Toch? Je plek is in de kazerne!

De liberale UPC van Zéphirin Diabré - die de steun geniet van de Franse uranium-gigant Areva – is veel voorzichtiger, al wil ook hij de schuldigen voor de rechtbank brengen.

De daders van halsmisdrijven, de RSP, wat bent u met ze van plan?

Zéphirin Diabré: Het is duidelijk dat we dit niet zo kunnen laten. Maar ik weet niet precies wat we zullen doen. Ik ken niet eens het dossier. Ik ben geen militair. Dat is het verschil tussen een verantwoordelijk staatsman en een praatjesmaker. Ik ken het dossier niet. Toch moet je opletten als je zegt: de RSP heeft misdaden begaan. Dat mag je niet zeggen. De meeste jonge militairen bij de RSP, waren er nog niet bij toen die misdaden werden begaan. Het is niet de RSP als korps, maar individuen die misdaden hebben begaan en die we moeten vervolgen.

Bent u bereid die achterna te gaan?

Zéphirin Diabré: In ons programma staat dat we vooreerst een Hof gaan oprichten tegen financiële misdrijven, die de dossiers moet overnemen van de ASCE (nvdr. de Autorité supérieure de contrôle d’Etat, een orgaan voor corruptiebestrijding). Die dossiers moeten naar buiten komen. Zelfs wie bij de CFOP zat, moet zich verantwoorden (nvdr. Chef de file de l’opposition politique, gemeenschappelijk oppositiefront onder meer getrokken door Diabré). Het zal nog leuk worden! Ook voor de crimes de sang (halsmisdrijven) zullen we dossiers naar buiten brengen. De eerste getuigenissen zijn al komen bovendrijven. Wij zijn niet bang, hoor, want wij zijn geen betrokken partij. De dossiers moeten naar buiten en mensen moeten veroordeeld worden. We moeten weten wie wie vermoord heeft, waarom en wie hiervoor zal boeten.

De RSP heeft sinds de staatsgreep de avondklok ingesteld. Wie afgelopen nacht in Ouagadougou durfde buitenkomen tussen 19 uur en 6 uur dreigde hardhandig aangepakt te worden. Ook overdag hebben al dan niet gemaskerde militairen manifestanten die zich nog maar trachtten te organiseren in elkaar geslagen of met scherp beschoten, aldus ooggetuigen.

Ex-kolonisator Frankrijk heeft de coup in strenge bewoordingen veroordeeld, maar maakt vooralsnog geen aanstalten zijn troepen te mobiliseren.

Het is zo goed als zeker dat de RSP met de zegen van hooggeplaatste politici is tewerk gegaan, die wellicht bang waren voor hun macht en privileges na de stembusgang van 11 oktober. Jarenlange corruptie onder president Compaoré heeft zich vertaald in persoonlijke fortuinen, die nu bedreigd worden. Onder dreiging van de geweerlopen, zal de CDP van Blaise Compaoré wellicht eisen om alsnog aan een uitgestelde stembusgang te mogen deelnemen, in weerwil van de onlangs gestemde kieswet. Als die zonder teveel fraude verlopen, is er op zijn minst de schijn van democratische verkiezingen.

Ook ex-kolonisator Frankrijk heeft de coup weliswaar in strenge bewoordingen veroordeeld, maar maakt vooralsnog geen aanstalten zijn troepen te mobiliseren die in de Sahel worden ingezet tegen gewapende jihadi’s. Sceptici zien de steun van Diendéré aan de Franse en Amerikaanse strijd tegen “moslimterreur” in de regio alsook de gemeenschappelijke geschiedenis van Compaoré en Frankrijk als één van de verklaringen waarom pakweg 1000 militairen ongestoord een heel land kunnen gijzelen. Dat en natuurlijke het feit dat Afrikaanse presidenten die zelf langer dan twee termijnen aan de macht zijn, Burkina Faso moeilijk de les kunnen lezen. Menig opposant die in oktober vorig jaar de volksopstand mee organiseerde, is nu bang voor vergeldingen.