De vijf uitdagingen van Porto Alegre

Een andere wereld opbouwen is een proces van lange adem. Op drie jaar tijd heeft het WSF ervoor gezorgd dat sociale thema’s een grotere prioriteit kregen op de internationale agenda, hoewel de talloze voorstellen die er gelanceerd worden hun concrete vertaling missen. Het Forum heeft ook aan erkenning gewonnen en wordt echt als een vernieuwend initiatief ervaren. Voor velen is het een bron van hoop in een panorama dat sommigen zien als een wereldwijde beschavingscrisis. Er is echter nog véél werk aan de winkel.
1. STOP DE OORLOG
De dreigende oorlog tegen Irak stond ook in Porto Alegre in het middelpunt van de belangstelling. De strijd tegen het neoliberalisme, al drie jaar lang het thema van het Wereld Sociaal Forum, werd op die manier verbonden met een heel concrete actualiteit. Volgens de Brits-Pakistaanse schrijver Tariq Ali gaat het in feite om één en dezelfde strijd omdat het neoliberale model de logica van de oorlog in zich draagt. Samir Amin, een Egyptische economist en directeur van het Derde Wereld Forum in Dakar, ging nog een stap verder. ‘De socio-economische problemen waarover op het Forum gesproken wordt en de oorlog hebben dezelfde oorsprong, namelijk het Noord-Amerikaanse imperialisme dat de belangrijkste oliebronnen van de wereld wil controleren.’ Ook andere prominenten spraken zich in die zin uit. Iemand merkte op dat het niet volstaat de oorlog te bestrijden. De vrede moet ook opgebouwd worden, door iets te doen aan de onmetelijke onevenwichten op financieel, economisch, politiek en institutioneel vlak, op vlak van milieu, gender of communicatie. Die schrijnende ongelijkhedzn leiden immers tot conflicten.
De dreigende oorlog verruimde de mobiliseringskracht van het Forum en zette de deur open voor nieuwe groepen, met name mensen die wel pacifist zijn maar zich niet uitspreken tegen het neoliberalisme. Vanuit de VS kwam een duizendtal deelnemers, acht keer zoveel als vorig jaar en de grootste niet-Braziliaanse delegatie op het Forum. Als de initiatiefnemers van Porto Alegre op een overtuigende manier de band kunnen aantonen tussen neoliberalisme en oorlog, brengt dit thema bijkomende argumenten aan om te geloven dat een andere wereld in elk geval nodig is.
2. WEEG DE MASSA
Dit derde Forum trok dubbel zoveel deelnemers als vorig jaar: om en bij 100.000 mensen uit 156 landen. Het programma voorzag 31 panelgesprekken, 5 centrale thema’s, 4 rondetafelgesprekken, 10 conferenties en 1.286 werkwinkels en seminaries. De organisatoren werden euforisch bij deze cijfers. ‘Nu is het Davos dat zich moet positioneren als anti-Porto Alegre en niet omgekeerd’, vond Cándido Grzybowiski, lid van het organiserend comité en directeur van het Braziliaanse Instituut voor socio-economische analyse (IBASE).
Het gigantisme oogstte echter ook kritiek. Zo’n expansie kan leiden tot een groei- en identiteitscrisis, vindt Roberto Savio. Savio is directeur emeritus van IPS en lid van de Internationale Raad van het WSF. Die groei in mobilisatiekracht en participatie is een belangrijke indicatie van het verlangen naar verandering, de behoefte aan het uitwisselen van ervaringen en het opstarten van netwerken, vindt Savio, maar in zo’n massagebeurtenis wordt het een schier onmogelijke klus om strategieën en voorstellen uit te werken. In tientallen werkwinkels wordt over hetzelfde thema gediscussieerd, zonder dat de resultaten worden gebundeld. De ideeën die opborrelden in de regionale fora, zijn op het Wereld Forum zelfs niet aangeraakt. Savio zou liever, zonder het horizontale karakter aan te tasten, een beperkter forum zien, met diepgaande debatten, met een bepaalde methodologie en systematisering en bovenal met een vertaling in concrete voorstellen.
3. DOE AAN POLITIEK
Het WSF is een open ontmoetingsruimte die diversiteit respecteert en stimuleert. Het heeft geen enkele beslissingsmacht, vaardigt geen verklaringen of manifesten uit. Herhaaldelijk hebben de organisatoren de Princiepsverklaringen van het Forum moeten bovenhalen om uit te leggen waarom men wel Lula maar niet de Venezolaanse president Chávez een officieel platform kon geven. Lula is namelijk president van het gastland. Andere staatshoofden kunnen alleen deelnemen aan werkwinkels en seminaries, op uitnodiging van de initiatiefnemers. Toch heeft Chávez zijn woordje kunnen plaatsen: voor een grote groep van toehoorders in Porto Alegre, maar buiten het Forum.
‘Er is een contradictie in de principes’, vindt de Braziliaanse socioloog Emir Sader, ook lid van de Internationale Raad. ‘Als de strijd tegen het neoliberalisme het doel is, kan men de staten die zich achter die doelstelling scharen, niet uitsluiten. Alle anti-neoliberale krachten moeten gebundeld worden.’ Sader is voorstander van een grotere politisering van het Forum en van meer democratisering in de Internationale Raad. Volgens hem kan het niet dat die zo gedepolitiseerd is dat hij zich niet kan uitspreken tegen de oorlog. Volgens Susan George, verbonden aan het Transnationaal Instituut van Amsterdam en vice-president van Attac-Frankrijk, moet het Forum een invloed hebben op regeringen en politieke partijen, als een drukkingsgroep van buitenaf.

4. MAAK ZACHTE IDEEËN HARD
Het Forum viert pas zijn derde verjaardag, maar sommige voortrekkers vrezen dat het proces zal stilvallen wanneer het Forum opgesloten blijft in een ngo-logica die inhoudt dat men afstand tegenover de staat bewaart. De vele kleine oplossingen voor de problemen van mensen worden druk uitgewisseld, maar ze vinden geen uitdrukking in globale alternatieven. Nochtans zijn er aanzetten. Over de Tobintaks bestaat op het WSF een duidelijke consensus, net zoals over de noodzaak om de schuldenlast voor de arme landen kwijt te schelden. Lula stelde in Davos voor een fonds op te richten ter bestrijding van de honger in de Derde Wereld, met bijdragen van de G7 en grote internationale investeerders. Het verzet tegen ALCA -de vrijhandelszone van de Amerika’s wordt georganiseerd door een netwerk van meer dan 300 ngo’s, in een continentale campagne. Maar dat protest botst met het verlangen van regeringen en bedrijven, die een betere toegang tot de Noord-Amerikaanse markt wél zien zitten. Het Brazilië van Lula verwerpt onderhandelingen over deze vrijhandelszonde niet, al zijn er ernstige meningsverschillen over de douanetarieven en landbouwsubsidies die de VS toepast.
5. VERANDER HET REGIME IN DE WERELD
De dreigende oorlog tegen Irak stimuleerde het debat over de Verenigde Naties, dat een te slaafse volgzaamheid aan Washington verweten wordt. Men wijst op de zwakte van de VN en op de dringende behoefte aan democratisering van de internationale instellingen. De ideeën voor alternatieven zijn echter vaag en erg uiteenlopend. Figuren als Mario Soares wezen erop dat de VN-conventies toch een verworvenheid zijn op het vlak van mensenrechten en internationaal recht. Aansturen op een verzwakking van de VN speelt, volgens hem, in de kaart van de VS, die de G7 al opgericht hebben om de wereldeconomie te leiden, zonder dat ze daar echt de bevoegdheid voor hadden.
De internationale instellingen waarover het meest gesproken werd in Porto Alegre, waren het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie. Dit trio sommigen noemen dít de As van het Kwaad - wordt mee verantwoordelijk geacht voor de neoliberale globalisering. Sommigen vinden dat IMF, WB en WTO best verdwijnen, anderen willen ze vervangen door betere alternatieven, en weer een andere groep pleit voor de democratisering van de bestaande instellingen. De deelnemers aan het WSF zien het belang van de internationale organisaties zeer scherp, maar zijn er zeker niet aan toe terzake een duidelijke lijn te formuleren.
Mario Osava werkt voor Inter Press Service. IPS is een internationale communicatie-ngo met een eigen nieuwsagentschap