De commons als een nieuwe Derde Weg

Column

De commons als een nieuwe Derde Weg

De commons als een nieuwe Derde Weg
De commons als een nieuwe Derde Weg

Bijna de hele geschiedenis van de democratische politiek in het industriële tijdperk kan samengevat worden onder de noemer "lib-lab": of we kiezen voor een 'vrije' markt, of we kiezen voor een staat die reguleert, dan wel nationaliseert. Deze tweedeling kwam grotendeels voort uit de klassenstructuur van onze industriële samenleving: aan de ene kant de kapitaalbezitters (liberal), en aan de andere diegen die hun werk moesten verkopen (labour). Uit die tweestrijd kwam de welvaartsstaat voort, die nu onder druk komt te staan. Maar aan de horizon gloort een derde weg: de weg van de commons. Die zou heel wat van de problemen van de lib-lab dichotomie kunnen wegwerken.

Het lib-lab model werkt vandaag minder en minder. De elite reageerde op de sociale bewegingen van de jaren zestig door culturele compromissen te sluiten, maar besloot ook om het Westen te de-industrialiseren. Dit betekent, vooral na de zogenaamde “conservatieve revolutie” van de jaren tachtig, na de verkiezing van Thatcher en Reagan, dat de sociale basis van de sociale verworvenheden van de welvaartsstaat gaandeweg verdween. Dus geen “lab” meer, alleen maar “lib” (onder de vorm van neoliberalisme).

Een eerste reactie daartegen was de Derde Weg van Tony Blair, die een nieuw soort compromis voorstelde. Hij wilde wel de sociale verworvenheden behouden, en zelfs uitbouwen, maar de te betalen prijs hiervoor was het invoeren van het marktdenken in de staat en de sociale voorzieningen.

Wat nu op de agenda staat is de moedwillige afbouw van wat er overblijft van de welvaartstaat.

Na 2008 blijkt zelfs dit niet meer haalbaar: wat nu op de agenda staat is de moedwillige afbouw van wat er overblijft van de welvaartstaat. En dat is niet meer dan normaal: de sociale basis van de solidariteitsmechanismen, de arbeiderklasse, blijft gewoon verder afkalven, althans in de westerse en Europese landen. Het resultaat is dus de markt-staat, waarbij de staat vooral het goede functioneren van de marktmechanismen verdedigt, de repressieve functies versterkt en minder en minder sociale taken op zich neemt.

Maar is er dan echt geen mogelijkheid om een nieuwe meerderheid op te bouwen, die een progressieve en solidaire maatschappij voorstaat, en de groeiende ongelijkheid weer probeert aan te pakken? Is er een nieuwe Derde Weg die deze keer wel een alternatief kan bieden?

Commons

Volgens mij wel, en wel in de vorm van de heropleving van de commons, als alternatief voor zowel het liberale marktdenken als voor het socialistische staatsdenken.

De commons brengen bronnen van overleving en welvaart onder de soevereniteit van de gemeenschap.

De commons, het gemeengoed van de mensheid of van concrete menselijke gemeenschappen, heeft uiteraard altijd bestaan. Maar sinds 400 jaar smelten de commons stelselmatig weg onder de voortdurende aanvallen van zowel staat als markt.

Een commons, de commons, is noch van de staat, noch van de markt, maar is een methode die belangrijke bronnen van overleving en welvaart onder de soevereniteit van een gemeenschap brengt en die ervoor zorgt dat die bronnen niet uitgeput raken en zo permanent beschikbaar blijven.

Digitale commons

Er is een uitzondering op de teloorgang van de commons. Digitaal zijn de commons weer aan het groeien, vooral dankzij een nieuwsoortige productieve gemeenschappen die samen een gemeengoed opbouwen (vrije software, open design, open hardware, ..).

Het samen opbouwen van een commons van gedeelde productieve kennis is een natuurlijke zaak voor kenniswerkers, die met geprivatiseerde kennis niet kunnen samenwerken, en de nieuwe technologie maakt dit op grote schaal mogelijk.

Nieuwe politiek

Uit die nieuwe digitale, sociale praktijken groeit een nieuwe cultuur en een nieuwe politiek. De Zweedse Piratenpartij was hiervan het eerste tastbare resultaat en kaapte op een bepaald moment zelfs de meerderheid van de stemmen van de Zweedse jeugd weg. Ondertussen zijn de verschillende Piratenpartijen aanwezig in 17 Europese landen.

Uit die nieuwe digitale, sociale praktijken groeit een nieuwe cultuur en een nieuwe politiek.

Ook de nieuwsoortige netwerk-partijen, die een platform willen zijn om meer direct de wensen van de kiezers te vertegenwoordigen, komen wereldwijd op. Denk maar aan de Partido X in Spanje.

De natuur-commons worden traditioneel vertegenwoordigd door de groenen en de politieke ecologie. We zien ook een heropleving van meer radicale nieuw-linkse partijen zoals Syriza in Griekenland, die potentieel de industriële commons zouden kunnen verdedigen.

En tenslotte hebben we nieuwe partijen die progressieve ondernemers willen verdedigen, zoals de Altenativey Partij van Uffe Elbaek in Denemarken. Tesamen hebben die partijen potentieel een sociologische, demografische en politieke meerderheid, indien zij zich zouden kunnen verenigen rond een commons-vriendelijk programma.

CommonsFest

Maar laat diegenen die nu al bewust zijn van het belang van het gemeengoed hier zeker niet op wachten. Richt nu lokale, civiele commons-allianties op, voor al diegenen die nu al bezig zijn met het beschermen en co-produceren van gemeengoed. En verenig de ethische ondernemers, al diegenen die het gemeengoed plaatsen boven de winst, in een Kamer van de Commons.

Deze twee lokale initiatieven zouden kunnen starten met het organiseren van een CommonsFest die alle lokale activisten samenbrengt en zouden ze samen een sociaal charter voor de Commons kunnen produceren. Zo kunnen ze vanuit hun principes de pluralistische politieke expressie van een commons-beweging ondersteunen.

Die beweging zou kunnen uitgroeien tot de grote politieke alliantie voor de commons die we hierboven hebben voorgesteld.