Omgaan met elkaar zonder een klootzak te zijn, het kán
“‘De emmer van de vernederingen is vol’
Bie Vancraeynest is het beu, de vernederingen en scheldpartijen die zowel op sociale media als in de politiek over en weer gesmeten worden. Ze roept op tot het herinvoeren van politieke correctheid. ‘We kunnen omgaan met elkaar zonder een klootzak te zijn.’
© Brecht Goris
Wanneer u dit leest, is de prachtige tentoonstelling Enfance, Encore un jour banane pour le poisson-rêve in Palais de Tokyo in Parijs net afgelopen. Artiesten hebben zich er verdiept in de kindertijd. Alle aspecten van het kindzijn worden belicht, op een alles behalve zeemzoeterige manier. Je wordt er terug gekatapulteerd naar angsten die ieder kind heeft.
Naast de ongebreidelde fantasie die kinderen aan de dag kunnen leggen, wordt ook getoond hoe wreed kinderen kunnen zijn voor elkaar. In Cambeck, een korte maar efficiënte video van Binelde Hycran, zie je vier kinderen zitten in een in het zand uitgegraven auto op een strand in Angola. Het moet een taxi voorstellen met een chauffeur en drie passagiers. Hun spel lijkt onschuldig maar dat is het niet. Alle schema’s van een ongelijke volwassen wereld worden er pijnlijk gespiegeld. De “chauffeur” van dienst wordt uitgejouwd en vernederd door zijn passagiers.
Soms bekruipt me het akelige gevoel dat de pestkoppen het voor het zeggen hebben. Dat Biff Tannen uit Back to the Future president van Amerika is geworden en Cartman van South Park staatssecretaris in een klein Europees land. Regina George uit Mean Girls schrijft de krant vol en Nurse Ratched van One Flew Over The Cuckoos Nest is de schoolverpleegster. Wij zijn allemaal overgeleverd aan de grillen van de pestkoppen en moeten het allemaal ondergaan als Carrie, maar zonder de telekinetische krachten om wraak te nemen op het einde.
Revival van de politieke correctheid. Please?
In 2016 leerde ik wat “trolling” was, in 2018 voeg ik weer nieuwe woorden toe aan mijn pestwoordenschat. “Gaslighting” is een pesttechniek die erin bestaat iemand zo te manipuleren en te bombarderen met verkeerde informatie, dat iemand helemaal aan zichzelf begint te twijfelen. Door onophoudelijk met leugens op iemand in te praten, gaat de andere langzaam maar zeker twijfelen aan zichzelf en de realiteit om hem heen. Trump en zijn administratie worden ervan beschuldigd het Amerikaanse volk te “gaslighten”.
Hier zitten we dan, in een tijdperk waar alles kan en mag gezegd worden. Een spreekrecht dat vooral eikels zoals Alex Jones van Infowars zich lijken toegeëigend te hebben.
In de etalages van kledingwinkels zie je een ware nineties revival. Van de jaren negentig wil ik niet de plateauzolen van Buffaloschoenen terug maar misschien wel de politieke correctheid. Hier zitten we dan, in een tijdperk waar alles kan en mag gezegd worden. Een spreekrecht dat vooral eikels zich lijken toegeëigend te hebben. Alex Jones van Infowars is er zo een. Hij is (eindelijk) gebannen van de meeste sociale media, maar hij dook op in het blikveld van mainstream journalisten tijdens een gesprek met senator Marco Rubio. Het interview vindt plaats na een senaatsessie waar het hoofd van Facebook op de rooster wordt gelegd over het verspreiden van foute informatie in de verkiezingscampagne. Het vraaggesprek met Rubio wordt overschreeuwd door een ratelende Jones. Het is een fascinerende live versie van hoe je online trollen op pakweg Twitter soms te werk ziet gaan. Offline eindigt het geschreeuw bijna in een handgemeen.
Het is een ongemakkelijk stukje film, dat feilloos het fenomeen illustreert van nieuwsoortige mediafiguren die vinden dat voor hun versie van de werkelijkheid een platform moét bestaan. Ook al gaat het in het geval van Alex Jones over de “mening” dat de kinderen in de Sandy Hook schietpartij niet echt gestorven zijn maar acteurs zijn. Die provocerende houding van Jones raakt een snaar bij miljoenen mensen.
Dat is wat mij het meeste heeft gefrappeerd bij de Pano-reportage over Schild en Vrienden, behalve natuurlijk die opmerkelijke polo’s (wat is dat voor blauw?) is het bijdehantetoontje van hun leider. Zijn houding en het lachje op zijn gezicht waar de gemiddelde kijker de kriebels van krijgt. Dat lachje dwingt dus bij velen blijkbaar bewondering af en zorgt ervoor dat de avond van de reportage zelf de Facebookpagina van S&V er prompt nog duizenden leden bij krijgt.
Het kleineren van minderheden met de glimlach dwingt bewondering af.
Groeien door vernedering?
Straks breekt weer de tijd aan van de studentendopen. Onuitroeibaar lijken die ontgroeningssessies. Zelf kan ik er niet langslopen zonder er iets op te zeggen. Als ik iemand met de handen op de rug gebonden iets uit een trog zie eten terwijl hij of zij toegeschreeuwd wordt door iemand die een jaartje ouder is. ‘Je hoeft dit niet te doen, je kan hier elk moment uitstappen’.
Ik ben er me bewust van dat deze aanpak geen enkel effect ressorteert en ik druip meestal af bij het standaardantwoord: ‘Maar wij willen dit mevrouw, wij vinden dit leuk’.
‘Mevrouw’.
Wat denken ze wel?
Ik geloof er niet in, in de kracht van vernedering en kleinering. Niemand wordt er beter van, dader, noch slachtoffer. Niemand groeit er door.
Of het nu om karakter te bouwen is, voor het grotere goed van de kunst, ik geloof er niet in, in de kracht van vernedering en kleinering. Niemand wordt er beter van, dader, noch slachtoffer. Niemand groeit er door.
Ik gooi hier bewust een aantal dingen op een hoopje: studentendopen, gaslightende politici, nieuwrechtse mini-fasco’s. Ik zou er “diss tracks” van Youtube sterren, racistische robocalls, het verjagen van mensen van instagram die een dierbare zijn verloren, kunnen aan toevoegen. Het zijn allemaal dynamieken die teren op het creëren van ongelijkheid, die teren op vernedering, die de klootzakken aan het stuur laten zitten.
Misschien is de enige plaats die vernedering legitiem kan hebben in onze samenleving BDSM, waar vernedering onderdeel is van een spel waar alle deelnemers aan het spel op voorhand en op gelijke voet samen de spelregels bepalen?
Ik hoop dat de trieste hoogtepunten meteen ook het einde inleiden van het tijdperk van de bully. Ik hoop dat iedereen eerlijk durft kijken naar zichzelf. Als pester, gepeste of als iemand die toekijkt en ziet wat er fout loopt. Ik hoop dat steeds meer mensen de moed hebben om cycli te doorbreken. Te zeggen: het stopt hier. Dat pesters kunnen kijken naar hun gedrag en willen zoeken waar het vandaan komt. Dat gepesten de moed vinden om hun verhaal te doen.
Dat we die dynamieken detecteren in onze eigen vriendenkring, bedrijven, scholen, organisaties en er gewoon… mee stoppen. Als we willen houdt het op. Het hoeft er helemaal niet bij te horen.
We kunnen onze organisaties horizontaler en democratischer maken en ons zo organiseren dat niemand in een ongezonde machtspositie komt te staan, we kunnen nadenken hoe we het statuut van kunstenaars kunnen verbeteren, we kunnen trollen negeren, we kunnen niet klikken op een poll waarin de mentale gezondheid van een minister op de korrel wordt genomen, we kunnen niet deelnemen aan een studentendoop of er simpelweg geen meer organiseren. We kunnen ingrijpen als we getuige zijn van pestgedrag in de publieke ruimte, we kunnen kinderen leren spelen zonder dat iemand slachtoffer moet zijn. We kunnen kinderen leren winnen en verliezen.
We kunnen omgaan met elkaar zonder een klootzak te zijn.