De onthullende oorlog

Na meer dan zes maanden heeft de gruwelijke oorlog in Gaza heel wat zaken onthuld, schrijft MO*columniste Layla El-Dekmak. ‘De dubbele moraal van het Westen is nog nooit zo schaamteloos onthuld als nu. Mensenrechten en internationaal recht gelden nochtans voor iedereen.’

De Palestijnse blogger Ismail al Dahdouh noemt de oorlog in Gaza The Revealing War, de onthullende, openbarende oorlog. Op zoveel fronten heeft hij daarmee gelijk.

Acht miljard mensen, alle VN-instellingen, rechtbanken en regeringen overal ter wereld… De hele wereld kijkt al zes maanden toe hoe een gevangen gehouden populatie wordt gebombardeerd, vermoord en uitgehongerd zonder in te grijpen.

De dubbele moraal van het Westen is nog nooit zo schaamteloos onthuld als nu.

Deze gruwel onthult hoe nutteloos de Genocide Conventie is wanneer ze niet wordt nageleefd. Hij ontsluiert de hypocrisie bij de toepassing van het internationaal recht. Hij legt de dubbele moraal van onze westerse waarden bloot. Hij onthult journalistieke incompetenties. En hij verraadt het laf zwijgen van de politicus die niet durft staan voor wat die al jaren predikt.

De dubbele moraal van het Westen is nog nooit zo schaamteloos onthuld als nu. Je zou bijna vergeten dat Europese landen, waaronder België, de Genocide Conventie ondertekenden. Wij hebben dus niet alleen een wettelijke en morele verantwoordelijkheid om te reageren, maar ook om dit te voorkomen.

Maar vandaag lijken we vooral vast te zitten in de ranzige, met bloed besmeurde modder die we mee creëerden. Europa probeert zijn handen af te trekken van de hele kwestie en alleen vanaf de zijlijn toe te kijken. Daarmee gaat het totaal voorbij aan het feit dat wij, Europa, mee aan de wieg stonden.

Meer nog: we tekenden de plannen van die wieg zelf uit. Vervolgens bouwden we ze mee op en baarden zo een moordmachine. In plaats van verantwoordelijkheid op te nemen, hult Europa zich vandaag in stilte, besluiteloosheid en een totaal gebrek aan daadkracht.

Blijkbaar is het makkelijk om naar de geschiedenis te kijken en ‘nooit meer’ te zeggen. Maar er midden in staan en lessen trekken uit het verleden, ernaar handelen en het ‘nooit meer’-principe uitbreiden voor iédereen, dat gaat Europa’s petje klaarblijkelijk te boven. Deze oorlog maakt korte metten met de morele superioriteit waar het Westen zo graag mee pronkt.

Laffe willekeur

Josep Borrell, de Europese Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken, noemt Gaza vandaag de grootste openluchtbegraafplaats en zegt dat Israël honger als oorlogswapen gebruikt.

1,1 miljoen mensen riskeren hongersnood. Meer dan 33.000 Palestijnen zijn vermoord en meer dan 75.000 gewond sinds 7 oktober 2023. Ziekenhuizen, journalisten en humanitaire hulpverleners worden doelbewust geviseerd.

In meer dan vier maanden tijd werden in de Gazastrook al meer kinderen gedood dan in vier jaar tijd bij conflicten wereldwijd. Lees dat maar opnieuw: in meer dan vier maanden zijn meer kinderen gedood dan in vier jaar wereldwijd.

‘We zijn schuldig aan al het goede dat we niet doen.’
_{- Voltaire}

Het gaat om kinderen. En toch is dat niet genoeg om sancties op te leggen aan Israël. Sancties die wel tegen Rusland voor de oorlog in Oekraïne in het leven werden geroepen. Europa’s normen en waarden en haar ode aan het internationaal recht is simpelweg failliet. In de plaats toont Europa vooral laffe willekeur. Het gedraagt zich alsof het internationaal recht een gunst is die aan sommige landen wordt verleend en andere niet.

Lafheid is het stil toekijken wanneer onrecht plaatsvindt. Het maakt je medeplichtig. Voltaire, ern van de verlichte denkers waar Europa zo graag mee dweept, zei het als volgt: ‘We zijn schuldig aan al het goede dat we niet doen.’

Neutraliteit gaat ons niet redden. Het vernietigt ons moreel kompas en doodt onze menselijkheid. Europa is niet langer bewaker van mensenrechten en het internationaal recht.

Het zijn landen zoals Zuid-Afrika die nu de morele toorts in het duister vasthouden. Het was dat land dat een uitgebreide klacht indiende bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. In zijn dossier maakten de advocaten van Zuid-Afrika op gedetailleerde manier sterk hoe Israël zich schuldig maakt aan de misdaad van genocide.

Geen sancties, wel “hulp”

Wat deze oorlog bovendien ook onthult, is dat onze politici bedplassers zijn wanneer het gaat over politieke moed. Hun stilzwijgen was maandenlang oorverdovend. Alleen wanneer het hun te heet onder de voeten werd, besloten ze ‘iets’ te zeggen.

Nog steeds vertrekken schepen met munitie waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat ze onschuldige burgers zal vermoorden.

Ik maak me geen illusies. Dat is vooral omdat de verkiezingen er aan komen en het bijna onhoudbaar is geworden voor iemand die mensenrechten hoog in het vaandel meent te dragen om nog langer te zwijgen. Maar dan de daad bij het woord voegen? How zeg, niet overdrijven.

Stedelijke of regionale overheden zetten hier en daar wel kleine stappen. Maar een nationaal — laat staan Europees — en eenduidig signaal, zoals in de vorm van een economisch of wapenembargo, ontbreekt. Nog steeds vertrekken uit onze havens schepen met munitie waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat ze onschuldige burgers zal vermoorden.

Er wordt geen enkele sanctie opgelegd, maar wel gestoeft met gedropte hulpgoederen uit de lucht, die nota bene ook nog eens ‘per ongeluk’ mensen doden die we net ‘komen helpen’. Soms weet ik niet waar te kruipen uit plaatsvervangende schaamte.

Bedenkelijke “journalistiek”

Niet alleen op politiek vlak, ook in de westerse journalistiek onthult deze oorlog de hiaten. Er is een dodelijke cocktail van zaken die ervoor zorgen dat de berichtgeving bij momenten schadelijk incorrect is of niet aan de journalistieke normen voldoet.

Het gaat dan om: de systematisch ondergefinancierde onderzoeksjournalistiek, een weinig divers of inclusieve samenstelling van redacties, het bijna klakkeloos overnemen van krantenkoppen en artikels van andere media, het prioriteren van clickbait in plaats van geverifieerde en genuanceerde inhoud, tot een gebrek aan kennis over de regio, zowel de historische als actuele kennis.

The New York Times kwam zo nog niet lang geleden onder vuur, omdat het een groot artikel uitbracht zonder dat het gebaseerd was op gecheckte feiten. Het gaat om het artikel ‘Screams Without Words’: How Hamas Weaponized Sexual Violence on Oct. 7.

Achteraf bleek dat degelijk bronnenonderzoek ontbrak en dat de journalistieke kwaliteiten van de auteurs van het stuk niet voldoende waren. Ook bleek dat een van de Israëlische auteurs van het artikel géén journalistieke ervaring had én daarvoor een tweet likete waarin stond dat Israël Gaza moest herleiden tot slachthuis.

De kritiek op het artikel kwam bovendien niet alleen van buitenaf. Collega’s van The New York Times hadden intern al aangekaart dat het artikel niet beantwoordde aan de journalistieke standaarden van de krant.

Dat is problematisch voor een artikel van dergelijke grootte, bij een van de grootste Amerikaanse journalistieke instituten. Want het speelde een beslissende rol bij de vorming van de publieke opinie en de berichtgeving die erop volgde.

Als reactie op dergelijke foutieve berichtgeving richtte een internationaal collectief van academici, schrijvers en advocaten de website The New York War Crimes op. Het houdt zich bezig met het checken van artikels van The New York Times, niet alleen over Israël en Gaza, maar allerlei conflicten en oorlogen, waarbij de krant fouten zou hebben gemaakt.

Blijf verontwaardigd, blijf empathisch

Ook bij ons in Vlaanderen diende het collectief Tegenweer een klacht in bij de Raad voor Journalistiek. Honderden nieuwsberichten van kranten zoals De Standaard, De Morgen en Gazet van Antwerpen werden geanalyseerd.

Het collectief kwam tot de conclusie dat ook onze Vlaamse nieuwsmedia een bias vertonen in hun berichtgeving over Palestina en Israël. De klacht bij de Raad gaat om artikelen die gepubliceerd werden tussen 7 oktober 2023 en 8 januari 2024. Ze zouden de publieke opinie en beleidsmakers uit Vlaanderen hebben beïnvloed in de manier waarop gedacht wordt over de situatie. Een uitspraak hierover heeft de Raad nog niet gemaakt.

Eender hoe: journalistiek moet verantwoordelijk worden gehouden als het wil doen wat het moet doen. Dat de media af en toe wordt wakker geschud door een waakzaam publiek is geen schande. Zaken in vraag stellen, maakt net de kern uit van het journalistieke métier.

Goede, kwaliteitsvolle journalistiek blijft (zelf)kritisch en waakzaam en is er niet om heersende verhaallijnen te versterken, maar om te informeren naar zijn beste vermogen. Maar nog te veel redacties zijn onderbemand en homogeen. En uit eigen ervaring weet ik hoeveel blinde vlekken onderbemande en homogene redacties kunnen opleveren.

Journalistiek dient zijn verantwoordelijkheid te nemen voor de informatie die het verspreidt en de manier waarop het opereert.

Aan het brede publiek dat stilaan onverschillig wordt na meer dan zes maanden oorlog… Dat weg zapt bij de zoveelste beelden van kapotgebombardeerde burgers of uitgehongerde kinderlijven. Dat geen zin (meer) heeft om deel te nemen aan nog maar eens een protest. Dat zijn koffie bij Starbucks, boodschappen bij Carrefour en avocado’s uit Israël niet meer links wil laten liggen.

Aan dat publiek kan ik maar één ding zeggen: word niet gewoon aan bloedbaden, word niet gevoelloos. Normaliseer geen enkele gruwel op je medemens. Spreek, ook wanneer niemand lijkt te luisteren. Blijf verontwaardigd. Blijf kwetsbaar. Blijf empathisch.

Want mensenrechten zijn er voor iedereen. Internationaal recht geldt voor iedereen. De Genocide Conventie dient ook om te voorkomen. Journalistiek dient zijn verantwoordelijkheid te nemen voor de informatie die het verspreidt en de manier waarop het opereert.

Dit is een onthullende oorlog. Maar alles wat is, kan ook anders.