“‘Over mayonaise en verlicht kapitalisme’

Ik ben op reis. Met mijn vriendin maak ik een roadtrip door het zuidwesten van de Verenigde Staten. Het is mijn twaalfde verblijf in dit land.

In Europa tieren clichés over de Amerikanen welig en geen enkele veralgemening is taboe (iets wat niet opgaat voor andere, doorgaans minder machtige naties). Van de meeste clichés vind je hier echter ook het tegenovergestelde.

Amerika is zodanig groot en divers dat extremen wel moeten bestaan binnen haar grenzen. Er is dik en dun, gezond en ongezond, er is de extreme lelijkheid van de shopping centra en winkelketens en de extreme schoonheid van de nationale parken (‘America’s best idea’).

De shootings, de wapenwetgeving, fastfood, het belang van geld in politiek, de gebrekkige sociale zekerheid, … zijn voor vele Europeanen evident wanneer ze aan de VS denken. Maar er is hier ook veel goeds. Wereldverbeterend ondernemerschap en innovatie bijvoorbeeld.

Voeding, en dan vooral dierlijke producten, worden in de VS gezien als ‘ripe for disruption’.

Even inzoomen op de sector die ik het beste ken: die van gezonde/duurzame voeding. Voeding, en dan vooral dierlijke producten, worden in de VS – Silicon Valley zeg maar – gezien als ‘ripe for disruption’ (klaar om omver te werpen).

De Californische startup Hampton Creek wil bijvoorbeeld het ei – jawel – uit de voedselketen halen. De oprichter van het bedrijf ging op zoek naar het product waarmee het meeste dierenleed gepaard ging.

Hij kwam tot de conclusie dat dat de eieren zijn, geproduceerd door honderden miljoenen leghennen in de VS alleen (miljarden wereldwijd), in erbarmelijke omstandigheden.

En dus ging hij op zoek naar een manier om producten als mayonaise en koekjes (miljardenmarkten in de VS) te maken zonder eieren. Toen ik hier twee jaar geleden was, was het team in volle oprichting, en ging het nog over weinig meer dan een idee.

Vandaag stelt Hampton Creek, mede dankzij een investering van niemand minder dan Bill Gates, honderd mensen te werk, die samen experimenteren met plantaardige producten om de ideale eivervanger te maken.

De eivrije mayonaise van Hampton Creek is ondertussen verkrijgbaar in duizenden winkels en ze wordt sinds kort ook afgenomen door de Compass Group, een van de grootste cateringbedrijven ter wereld, die ze zal gebruiken in al haar bereidingen in plaats van klassieke mayonaise.

De eierproducenten voelen zich bedreigd, en voedingsgigant Unilever daagde het kleine Hampton Creek voor de rechtbank wegens zogezegd onrechtmatig gebruik van het woord mayonaise, waardoor Unilever verlies leed. De klacht trok zoveel aandacht en plaatste Unilever in zo’n slecht daglicht dat ze hem prompt weer introkken. Disruptief? Absoluut.

Tesla Motors is een ander voorbeeld, op een grotere schaal. Elon Musk, rijk geworden na de verkoop van PayPal, wilde iets doen aan verschillende grote problemen der mensheid.

Naast zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX, dat herbruikbare lanceerraketten wil maken (Musk wil absoluut vermijden dat we vastzitten op planeet Aarde) produceert hij met Tesla Motors de Tesla model S, een volledig elektrische auto. Het is zijn manier om iets te doen aan de energiecrisis.

Goedmenende, bevlogen mensen die hier en nu alles willen, kom ik tegen in elke sociale beweging: geen evolutie, maar revolutie.

Verlicht of bewust kapitalisme (conscious capitalism) wordt het genoemd. ‘So what?’ hoor ik sommige mensen reageren op dergelijke voorbeelden.

Het blijft allemaal consumentisme, zeggen ze.

Het zijn spullen voor hen die ze kunnen betalen, en de bedrijven die ze maken blijven opereren binnen het klassieke kapitalistische kader. Risicokapitaalinvesteerders (venture capitalists) hoesten een smak geld op (verdiend met investeringen in andere bedrijven) voor een onderneming waar ze brood in zien, aandeelhouders moeten tevreden gesteld worden.

Het is geen sociale economie, geen open source, geen peer to peer model of wat dan ook. Het blijven bedrijven die rijke mensen rijker maken. Aan de fundamentele ongelijkheid in de samenleving veranderen ze geen zier.

Ik kom dergelijke stemmen tegen in elke sociale beweging: goedmenende, bevlogen mensen die hier en nu alles willen: geen evolutie, maar revolutie. Omdat er veel is dat té verkeerd is, té onrechtvaardig om nog een dag langer te blijven bestaan. Omdat het probleem veel dieper zit dan in welke producten we consumeren. Omdat de fout systemisch is.

Ik kan de kritiek voor een stuk begrijpen. Ook ik vind het allesbehalve ideaal wanneer hoe comfortabel je het hebt, hoe goed je kan eten, welke medische hulp je kan krijgen, welke opleiding je kunt genieten, welke reizen je kan maken, … allemaal voor een heel groot stuk worden bepaald door hoeveel geld je hebt.

Het idee is voor ons zodanig normaal dat we de absurditeit ervan niet inzien. Ik ga ervan uit dat we in de toekomst meer verlichte samenlevingsvormen zullen ontwikkelen.

Je kan veel zeggen van Bill Gates, maar hij is ‘s werelds grootste filantroop.

Maar ondertussen zijn we hier en nu en moeten we het doen met wat we hebben. Cynisme is wat mij betreft niet op zijn plaats in het geval van bovenstaande voorbeelden. Ten eerste zijn sommige problemen gewoon te urgent om te wachten om te worden aangepakt tot het systeem is gekanteld. En bovendien zijn sommige investeerders en miljardairs wel degelijk geïnteresseerd in andere dingen dan geld – al is het maar omdat ze er meer dan genoeg van vergaard hebben.

Je kan veel zeggen van Bill Gates, maar hij is ‘s werelds grootste filantroop. En Elon Musk van Tesla Motors heeft ondertussen de plannen van zijn Tesla open source gemaakt om de evolutie naar een meer duurzame transportsector te versnellen.

Maar belangrijker: al deze initiatieven, welke commerciële belangen, investeerders en aandeelhouders er ook achter zitten, in welk suboptimaal systeem ze ook geboren worden en gedijen, helpen met bewustzijnsverruiming.

Ze kunnen ons bewegen in de richting van meer empathie. Ze kunnen onze bezorgdheid om het milieu en onze medemensen helpen groeien. Tot die op een dag zo groot zijn dat we ons massaal realiseren dat de verandering, de disruptie, de innovatie nog veel, veel fundamenteler moet.