“‘De significante onderwerping van Europa aan een despoot in schemerlicht’

Eigenlijk zou ik het hier moeten hebben over de betekenis van het woord significant. Maar anderen hebben een standpunt beargumenteerd waar ik helemaal achter kan staan, bijvoorbeeld professor Elchardus (in De Morgen en Bruzz, of heette dat voortreffelijke blad toen nog Brussel deze Week?).

Toch trok de verleiding aan mijn mouw, want statistiek was destijds een van mijn lievelingsvakken. Hoe bereken je wat je niet kunt berekenen? Niets is zo spannend.

Onze minister van Binnenlandse Zaken heeft het woord significant nogal slordig gebruikt, wat me verbaast, hij heeft een universiteitsdiploma informatica. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat hij géén statistiek heeft moeten blokken.

In de statistiek noem je, ruwweg gezegd, een verschijnsel significant als het weinig waarschijnlijk is dat het bij toeval voorkomt. Je kunt zelfs proberen zoiets wiskundig uit te drukken. Dan kom je terecht bij begrippen als onbetrouwbaarheidsdrempel en overschrijdingskans. Het water loopt me in de mond. Iedereen heeft zo zijn afwijkingen (nog een statistisch begrip overigens).

Maar nee.

Ik moet het nog maar eens een keer hebben over Duitsland en over de chef van Duitsland en Europa, over mevrouw Merkel. Dat wordt al de derde keer op deze plek, op zijn minst, en het laat zich aanzien dat nog meer keren in aantocht zijn. Het is dringender dan ooit.

De ellende van ons vaderland en onze hoofdstad laat zich niet wegredeneren met verwijzingen naar verkeersdoden of de oneindig veel grotere ellende in Balkan, Midden-Oosten en aanpalende wateren. Maar het Midden-Oosten en onze inheemse terreur zijn rug en palm van éénzelfde moordende hand. En zodra je begint over burgeroorlog, IS, vluchtelingen, grenzen, kampen en alles wat daarmee samenhangt, kun je Merkel niet verzwijgen.

Merkels verstand is allesbehalve verbijsterd en ze is allesbehalve sentimenteel. Maar ze is wel standvastig in haar christendom.

Ik had het op deze plek al over haar beroemde, volgens velen beruchte, onverantwoordelijke, ja, schandalige drieëenheid van woorden: Wir schaffen das. Ik wees erop dat Merkel niet sprak in een sentimentele opwelling en dat nog veel minder haar supreme beheersing van politieke tactiek en strategie in een vlaag van verstandsverbijstering zoek zou zijn geraakt. Merkel heeft met die woorden de diepste lagen van haar geweten aangeboord, van haar protestants-christelijke, haar Lutherse geweten als domineesdochter.

Merkels verstand is allesbehalve verbijsterd en ze is allesbehalve sentimenteel. Maar ze is wel standvastig in haar christendom. Dat is de reden waarom ze haar drie woorden niet heeft ingetrokken. Het zou me hogelijk verbazen mocht ze die ooit intrekken.

Politik als Beruf

Voor Merkels drie woorden hebben ze in het Duits een terminus technicus. Hij stamt uit het werk van de grote socioloog Max Weber (1864-1920), meer bepaald uit zijn lezing Politik als Beruf, wat niet zomaar betekent politiek als beroep, maar ook, zeker honderd jaar geleden, politiek als roeping. Weber had het over de Gesinnungsethik, de ethiek van de diepe overtuiging, en hij zette dat begrip af tegen de Verantwortungsethik, waarbij je dan instaat voor de voorspelbare gevolgen van je handelen.

Je zou kunnen denken dat de overtuigingsethiek die is van de heilige, de verantwoordingsethiek die van de politicus, maar dat is wat kort door de bocht. Max Weber zelf vond dat het politieke handelen moest berusten op een evenwicht tussen beide. Zulk evenwicht kan niet anders dan wankel zijn.

Ik denk dat niemand dat beter beseft dan mevrouw Merkel.

Ze geeft haar uitgangspunt niet op, te meer omdat Wir schaffen das ook een Duitse historische laag meedraagt. Na de Bevrijding heeft Duitsland om en bij vijftien miljoen vluchtelingen opgevangen. In die jaren lag Duitsland in puin, naar het steentijdperk gebombardeerd door de geallieerden. Later kwamen de vluchtelingen uit de DDR. De tegenwerping zal dan luiden, ja maar, die mensen waren allemaal min of meer christelijk en Duitstalig en dat is onweerlegbaar zo. Even onweerlegbaar is dat het er toen tien tot vijftien keer meer waren dan er de jongste maanden zijn binnengekomen. Even onweerlegbaar is dat Duitsland nu onvergelijkelijk veel rijker is dan toen, als u het precies wilt weten, meer dan acht keer zo rijk. 8 x 10 = 80 en 8 x 15 = 120. Duitsland heeft dus vandaag tachtig tot honderdtwintig keer meer mogelijkheden dan toen. Ook dat zit achter Merkels drie woorden.

Maar haar eigen christelijke partij kwam in opstand. En allerlei Europese staten, waarvan de leiders proclameren dat zij pal staan om de christelijke waarden te verdedigen, weigeren botweg iedere medewerking, Polen, Hongarije en Oostenrijk voorop. Ze sloten en sluiten hun grenzen. Ze hebben de parabel van de barmhartige Samaritaan geschrapt uit hun evangelie.

Merkel niet.

Maar Merkel komt ook uit het land van Bismarck en Bismarck heeft de Realpolitik uitgevonden.

Dus gooide Merkel het op een akkoord met de onchristelijke rebellen uit haar christelijke partij. Dat werd asielpakket II. Het gemor in eigen rangen verstomde, ze bleef waar ze bleef.

In ruil voor een geringe vergoeding plus wat diplomatieke toegevingen mogen we de gevluchte sukkelaars terugsturen naar Turkije.

Vervolgens ging ze onderhandelen met de heer Erdoğan. Excuseer, Europa onderhandelde met de heer Erdoğan, nogmaals excuseer, Europa, in stoet achter Merkel aanschrijdend, kusten de voeten van deze zelfverklaarde kalief. Het bereikte akkoord vinden velen, onder wie ik, beschamend genoeg, maar we hebben makkelijk praten. In ruil voor een geringe vergoeding plus wat diplomatieke toegevingen waarover je eindeloos kunt soebatten, mogen we de gevluchte sukkelaars terugsturen naar Turkije.

Intussen kraakt nog steeds in al zijn voegen het reeds gekraakte Griekenland onder de overrompeling uit het Midden-Oosten. Intussen bestormen menselijke wezens, besmeurd met slijk en wanhoop, de Macedonische grens. Intussen zoeken duizenden andere menselijke wezens een vaargeul door de Middellandse zee richting het Beloofde Land, zij verzuipen bij honderden. Over wat op de Libische kust staat te drummen, zijn de berichten alarmerender dan ooit.

Ik beken het, mevrouw Merkel heeft me teleurgesteld. Want het compromis met Erdoğan lost slechts schijnbaar een paar details op. Het is dus geen resultaat van Verantwortungsethik. Het is onderwerping aan een despoot in schemerlicht.

Maar het kan altijd nog erger.

Een smalle Duitse komiek met ringbaard, genaamd Jan Böhmermann, draagt op televisie een smaadgedicht voor over, jawel Erdoğan. Hij schuwt geen enkel vies woord, maar dat valt niet zo op in Duitsland, waar zinnen als Was soll der Scheiß, verpiss dich, Arschloch, een vast bestanddeel vormen van de alledaagse woordenschat. En nee, ik zal dat hier niet vertalen, zoek maar uitleg op het internet.

Hoe het allemaal klinkt in het Turks weet ik niet, maar wat we intussen allemaal weten is dat het smaadgedicht Erdoğan niet amuseerde. Blijkbaar is hij goed op de hoogte van het rechtssysteem in de Bondsrepubliek, want hij toverde artikel 103 van het Duitse strafwetboek tevoorschijn, dat het beledigen van een buitenlands staatshoofd strafbaar stelt. Hij diende klacht in.

Ik kreeg de lachkramp toen ik avond na avond onze beeldschone nieuwslezeressen het woord geitenneuker hoorde uitspreken op vlakke, zakelijke toon.

Hoe stom kun je zijn? Had hij zijn grote mond gehouden, iedereen zou de zaak allang geklasseerd hebben. Het was namelijk niet zo’n erg goed gedicht. Maar nee, Erdoğan moest zo nodig al zijn duivels ontbinden. Het gevolg? Op alle nieuwsuitzendingen over de hele wereld werden de vuilste woorden van de Duitse komiek uitentreuren geciteerd. Ik kreeg de lachkramp toen ik avond na avond onze beeldschone nieuwslezeressen het woord geitenneuker hoorde uitspreken op vlakke, zakelijke toon. Ze keken daarbij koel in de camera en trokken een stalen gezicht. Nooit eerder heb ik het woord objectiviteit zo bemind als de jongste dagen. Er moet wat afgelachen zijn achter de schermen van de nieuwsstudio.

Weg christelijk geweten van het avondland

Maar intussen lag de klacht van de geitenneuker toch maar op de tafel van Merkel. Want volgens het Duitse systeem moet de Bondsregering vooraf toestemming geven tot vervolging. De klager werd op zijn wenken bediend en Merkel moest aan het publiek uitleggen wat je met goed politiek fatsoen niet kunt uitleggen.

Dit is ver beneden alle peil.

Weg Verantwortung. Weg Gesinnung. Zeg maar: weg christelijk geweten van het avondland.

Er zijn er die Merkels kromme besluit het proberen recht te praten met verwijzingen naar realisme, gekoppeld aan verwijzingen naar de commentaren die ze erbij gaf. Het is mogelijk dat ik iets gemist heb, maar op onze binnenlandse televisiezenders heb ik haar nuanceringen niet gehoord. Op de Duitse zenders wel. Ze had het over onafhankelijke rechters en over de onaantastbare vrijheid van meningsuiting. Onaantastbare vrijheid als je net druk bezig bent iemand bloot te stellen aan rechterlijke vervolging omdat hij iets heeft gezegd dat een of andere buitenlandse pipo niet lust. Omdat de pipo je nu eenmaal in zijn klauwen heeft en niet aarzelt te knijpen. Omdat je Europese vrienden je feestelijk hebben laten stikken.

Onafhankelijke rechter dus. Als die Duitser in zijn toga de euvele moed heeft Jan Böhmermann vrij te spreken, reken dan maar op de instant-vulkaanuitbarsting van Erdoğans heilige woede. Erdoğan vindt onafhankelijke rechters een aanfluiting van de beschaving. Böhmermann moet en zal in de ijzers worden geslagen, met minder neemt autocraat Erdoğan geen genoegen. Achter de deur van zijn presidentiële paleis staat misschien geen dikke stok, maar er staan zeker een paar miljoen vluchtelingen. Op de Griekse eilanden kunnen ze zich beter nu al schrap zetten.

Europese waarden? Een vingerknip in Istanboel en de vrijheid van meningsuiting in Berlijn is bont en blauw.

Hoe dieper je in het stof buigt, hoe dieper dat slag heersers je in het stof trapt. Die ijzeren regel geldt al een paar duizend jaar. Je hoeft echt niet veel geschiedenis te kennen om dat te weten.

Europese waarden? Een vingerknip in Istanboel en de vrijheid van meningsuiting in Berlijn is bont en blauw.

Ik gruw. Toen ik voorzitter van PEN-Vlaanderen was heb ik altijd de absolute vrijheid van meningsuiting verdedigd, onverkort, ook, nee, in de eerste plaats als die mening ons – mij - tegen de borst stuit. Ook vuile praat. Ook beledigingen. Ook godslastering. Vandaag, als een der erevoorzitters van PEN, zie ik geen enkele reden om dat standpunt te herzien, geen komma, geen letter, geen jota.

Nu het me te binnen schiet, de vrijheid van meningsuiting, staat die niet prominent in de verklaring welke onze eigen staatssecretaris Francken wil laten ondertekenen door alle nieuwkomers uit zanderige, brandende gewesten? In naam van de onaantastbare Europese waarden? Wat moeten Syriërs, Irakezen, Afghanen en al die anderen niet denken als ze, dankzij onze inburgeringslessen, wat Nederlands hebben geleerd en ze lezen in onze kranten iets over een proces in Duitsland?