“‘Waar rust de stilte?’

Jan Mertens

© Brecht Goris​

Ik kreeg een vraag om na te denken over het belang of de betekenis van de stilte. Ik ben er nog mee bezig. Met dat nadenken. Het dreef mijn moeder wel eens tot lichte wanhoop, toen ik nog echt een klein jongetje was, tijdens het eten. Op de vraag wat en of ik wou eten, antwoordde ik – naar waarheid natuurlijk – dat ik nog moest nadenken.

Ik ben ondertussen een groot klein jongetje, en het is met dat nadenken niet echt veranderd. Nu ik elke dag voor mezelf kook, gaat de eetdialoog al wel een stuk soepeler. Er is enige wijsheid gekomen in mijn leven. Sommige gevechten met jezelf hoef je niet te blijven voeren. Met het ouder worden is de gulzigheid in mijn hoofd niet verminderd, maar nam wel het verlangen nog toe om even te mogen nadenken.

Sommige gevechten met jezelf hoef je niet te blijven voeren.

Je zou het iemand als de Amerikaanse president wel toewensen. Zwijgen. Gewoon zwijgen, af en toe. Als een verslaafde junk kan hij als er volgens hem iets gebeurt hoogstens enkele fracties van seconden wachten om aan zijn volgende twittertirade te beginnen. En als er niets gebeurt, doet hij het ook. Hijzelf gebeurt dan, denkt hij.

Stilte is niet gewoon de afwezigheid van lawaai of getier. Het is ruimte laten voor een plek waar je eigen rusteloze ego niet meteen die plek vult. Een plek is niet een nog niet ingenomen ruimte. Leegte is niet een nog niet gevulde kamer. Het klinkt wat zweverig misschien, maar de plek van de stilte is. Niet meer of minder.

Als je niet de hele tijd roept, als je niet de hele tijd meningen spuit, als je niet de hele tijd onmiddellijk reageert, als je niet de hele tijd anderen aanvalt, als je af en toe gewoon zwijgt, om na te denken, kom je jezelf tegen. Meningen zijn heel belangrijk, in de zin van samen zoeken in de voortdurende dialoog naar waar de waarheid zich zou kunnen bevinden. En zoeken is belangrijker dan vinden. Maar om iets te begrijpen, heb je ook stilte nodig.

Ik kan er met de jaren steeds minder goed tegen, die stortvloed van onmiddellijke meningen. Er gebeurt iets, en onmiddellijk hebben mensen hele analyses klaar of wijzen ze meteen een verantwoordelijke aan. Oef, daar zijn we vanaf, op naar de volgende mening. Die Italiaanse minister, naast het puin van die ingevallen brug. Hupsakee, het is de schuld van de Europese Unie. Scoren.

Zou er ook enige deemoed mogen zijn? Zou je ook gewoon verslagenheid mogen laten zien? Kunnen we niet gewoon even zwijgen, uit respect voor mensen die hun leven hebben verloren? Daarna gaan we dan stap voor stap op zoek naar wat er gebeurde en waarom, met hopelijk genoeg ruimte voor twijfel en nuance in het zoeken, en met in dit geval ook oog voor de reële verantwoordelijkheid van de overheid. Sociale media bieden natuurlijk alle instrumenten om meningen tot een soort junkfood te maken. (Als de Amerikaanse president zelf wat minder junkfood zou eten, zou hij dan ook minder junkmeningen hebben? Wie weet?)

Om iets te begrijpen, heb je ook stilte nodig.

Je krijgt altijd te horen dat je niet kunt ingaan tegen allerlei ontwikkelingen. Dat de dingen nu eenmaal zijn wat ze zijn. Politici en journalisten bewegen in een ongelooflijk hectische omgeving, waarbij je misschien al lang niet meer kunt zien wat waar begon. Maar ik zou het hun toch willen toewensen, dat ze af en toe de tijd en de kans krijgen om te zeggen dat ze iets nog niet weten, dat ze even moeten nadenken, dat ze hun twijfel mogen uiten.

We zouden elkaar een beetje meer van die stilte moeten gunnen. We hebben, in een wereld die zelf in een duivelse versnelling lijkt te komen, nood aan stilte. Stilte is ook verwondering, de ruimte om het andere te kunnen zien in je hoofd en te voelen in je lichaam. Als je verslaafd bent aan het spuien van junkmeningen ben je misschien wel bang van de kwetsbare of gekwetste mens die je in de spiegel zou zien als je het even stil zou maken. Nochtans is het die mens die echt verbinding zou kunnen maken met andere mensen. Nochtans zou het eerlijk kijken naar je eigen kwetsuren kunnen voorkomen dat je anderen gaat kwetsen. (Ik moest er nog aan denken toen ik het zoveelste gruwelijke verhaal las van het massale misbruik in een deel van de Amerikaanse katholieke kerk. Stilte is geen opgelegd zwijgen over misbruik of wegkijken van je verantwoordelijkheid, stilte zou meer te maken moeten hebben met een aantal deugden die de kerk zogenaamd zou moeten verdedigen…)

Stilte in tijden van klimaatverandering heeft denk ik te maken met verdriet. Als je echt probeert de omvang te begrijpen van wat er aan het gebeuren is, gaat het een beetje duizelen. Je voelt je mogelijk klein en machteloos tegenover iets dat zo groot lijkt. Het is een heel menselijk gevoel. Proberen dat gevoel niet te zien door te gaan hollen is dat ook. Er zijn mensen die het in negatieve zin doen, door te ontkennen dat er een probleem is, door te doen alsof het de ‘anderen’ zijn die het moeten oplossen, of zelfs door te zeggen dat het toch allemaal al om zeep is. Je snijdt zo de weg af naar de plek waar het stil is, en waar je alleen bent met die machteloosheid.

Misschien heb je soms stilte nodig, om daarna beter lawaai te kunnen maken en beter te weten waar je een verschil kunt maken.

Er zijn mensen die hun onrust vertalen in een even hollend en slopend activisme. Ze jagen elkaar op, en komen al snel dicht bij de uitputting. Het is ook een vorm om niet te hevig te moeten voelen dat je pijn hebt, dat je verdriet hebt, om een mooie planeet die gekwetst wordt, om de toekomst van je kinderen, om het onrecht. Het is me al vaak opgevallen bij mensen die heel sterk maatschappelijk geëngageerd zijn, dat ze het zo moeilijk vinden om gewoon te zeggen dat ze verdriet hebben. Het lijkt veiliger om die stilte voor te blijven, maar het put je wel uit. Af en toe gewoon de stilte aanraken, daar toelaten dat je verdriet voelt, en dat delen met anderen, dat maakt je niet banger, maar geeft je integendeel veel energie. Je ziet gemakkelijker hoe je verbonden bent met anderen, en het voelt goed om deel te zijn van het alternatief. De stilte is een voorwaarde voor een actieve hoop.

Ik merk dat ik nog steeds aan het nadenken ben en via omtrekkende bewegingen in de buurt kom van wat ik misschien ga antwoorden op de vraag die ik kreeg. Misschien is stilte een te koesteren ecosysteem in ons lichaam. Misschien is stilte een mogelijkheid. Misschien is stilte een zachte daad van verzet in een wereld die steeds sneller vooruit lijkt te hollen. Misschien heb je soms stilte nodig, om daarna beter lawaai te kunnen maken en beter te weten waar je een verschil kunt maken. Misschien hoeven we niet bang te zijn van de stilte waarin we elkaar als gekwetste en breekbare mensen kunnen ontmoeten. Het helpt om samen te blijven dromen van verandering.