“‘Wat loopt er mis in Duitsland?’

Het is een cliché, zo hoog als de kerktoren van Ulm (met 161,53 meter de hoogste ter wereld). Wat Duitsers doen, doen ze grondig. Organiseren ze iets, dan werkt dat feilloos. Het eerbaarste, het gruwelijkste. Het nationaalsocialisme – de naoorlogse, verlichte, evenwichtige democratie. Loopt iets mis, ook het geringste, dan knallen ze met donderend geraas tegen de muur. Dezer dagen kun je er niet naast kijken. Er loopt iets mis in Duitsland, heel erg misselijkmakend mis.

Ten eerste, het recentste, maar u zult merken dat het niet zo recent is. Rechts terrorisme.

Een zwaar gestoorde kerel schiet negen medeburgers dood in twee waterpijpkroegen. Plaats van onheil: Hanau, een stadje formaat Leuven of Mechelen, vlakbij Frankfurt am Main. Veertig procent van de mensen zijn van nabije of verre buitenlandse afkomst. Geheel uitzonderlijk is dat percentage niet, denk bij ons aan Molenbeek of Sint-Joost-ten-Node. Nieuw is het ook al niet. In Hanau staat een Waals-Nederlandse kerk, iets na 1600 gebouwd voor vluchtelingen uit onze gewesten, die niet zo graag wilden verkolen op Spaanse brandstapels.

Voor verwarde Duitsers, maar ook voor bange of gewoonweg mistevreden Duitsers, staan permanent rijen neonazi’s klaar.

Ik zeg niet dat Molenbeek en aanpalende buurten het paradijs op aarde zijn en wie de ogen sluit voor geweld en wrijvingen aldaar bezondigt zich aan lafheid. Maar een kerel die negen mensen doodschiet in twee waterpijpkroegen, dat is toch van een totaal andere categorie.

Door de verwarde hersens van de schutter flakkerden allerlei extreemrechtse, racistische flitsen, benevens bizarre samenzweringangsten. Niet zo verbazend. Voor verwarde Duitsers, maar ook voor bange of gewoonweg mistevreden Duitsers, staan permanent, ginds, heel ver aan de rechterkant, half verdoken maar zeer reëel, rijen neonazi’s klaar, met open armen, met krantjes, met blogs en ander elektronisch ongerief.

Toen enkele jaren geleden verontruste kleinburgers op straat kwamen en de beweging Pegida (Patriottische Europeanen tegen de islamisering van het avondland) zich vormde, stonden de neonazi’s om de hoek om hen met raad en daad te helpen.

Toen de wat knorrige conservatief Alexander Gauland na jaren trouwe dienst de christendemocraten verliet om een politiek alternatief te stichten, begonnen extreemrechtse meisjes en jongens ijverig lidmaatschapskaarten van het prille partijtje AfD te kopen.

Het Oost-Duitse platteland wordt schromelijk verwaarloosd. Huisartsen, scholen, winkels en openbaar vervoer zijn schaars of zijn er helemaal niet meer. Jonge neonazi’s in nette kleren trekken naar dorpen en kleine steden, helpen bejaarden die zulke hulp best kunnen gebruiken en rammen terloops een paar voorbijgangers in mekaar met een wat donker uitgevallen vel.

Hoe grondig (alweer) en bewonderenswaardig de Bondsrepubliek het naziverleden ook bestudeert en uitpluist en bekend maakt, vooral sinds de jaren zestig van vorige eeuw, de neonazi’s zijn nooit helemaal weg geweest.

Wij in België zijn terecht verontwaardigd omdat duister volk in Bilzen een huis voor asielzoekers in brand steekt. Een ploertenstreek. Maar het huis stond wel leeg.

Nee, dan Duitsland.

Als je de statistieken van het Bundeskriminalamt over de jaren bekijkt, begint het je te duizelen. Duizenden gevallen zijn het. Het hele gamma, van schelden tot moord.

1992. Rostock-Lichtenhagen (oost). Een gebouw waarin Vietnamese contractarbeiders, nog uit de DDR-tijd, wonen, wordt aangevallen met molotov-cocktails. Een paar duizend mensen kijken juichend toe.

1992. Mölln (west). Twee huizen waar Turken wonen worden bestookt met molotov-cocktails. Drie doden en negen gewonden. Tijdens het blussen krijgt de brandweer telefoonoproepen die eindigen met Heil Hitler.

1993. Solingen (west). Een huis waar Turken wonen wordt bestookt met molotov-cocktails. Vijf doden.

1999-2007. Nationalsozialistischer Untergrund vermoordt acht mensen van Turkse afkomst en één Griek. Tevens één politievrouw doodgeschoten en één politieman zwaar gewond.

2015-2016. Het aantal rechtse gewelddaden, groot en klein, van schelden tot brandbom, schiet omhoog.

2019. De christendemocratische politicus Walter Lübcke wordt in zijn tuin vermoord. De brave man had zich wat te vriendelijk uitgelaten over migranten.

Als je de statistieken van het Bundeskriminalamt over de jaren bekijkt, begint het je te duizelen. Duizenden gevallen zijn het. Het hele gamma, van schelden tot moord.

Bruut geweld is in Duitsland geen monopolie van extreemrechts. Ook extreemlinks, de antifa, laat zich niet onbetuigd. Zoek zelf maar eens Hamburg G20 Top of Connewitz op. Moordaanslagen door linkse extremisten zijn er al meer dan twintig jaar niet meer.

Een democratie zou van minder op haar grondvesten wankelen. De naoorlogse Duitse democratie wankelde nauwelijks of niet, zelfs niet toen Willy Brandt in 1972 het oude beroepsverbod (eigenlijk: Radikalenerlass) opnieuw activeerde. Het brede politieke midden, centrumrechts, centrumlinks en de kleine liberale groep bleven glansrijk overeind.

Tot voor enkele jaren. En zo komen we bij punt twee.

Verkiezingen en daarop volgend politiek geploeter in een kleine deelstaat doen de eenenzeventigjarige Bondsrepubliek op haar grondvesten daveren. Thüringen. Net geen 3 procent van de Duitse bevolking. Ik zei het al, ook het geringste kan de geoliede machine Duitsland onklaar maken. Daarbij heeft Thüringen een symboolwaarde om U tegen te zeggen.

• Johann Sebastian Bach werd hier geboren en werkte hier.

• Goethe en Schiller werkten hier, in Weimar.

• Maarten Luther gaf hier de Duitse taal vaste vorm door zijn geniale Bijbelvertaling.

• In Jena worden al sinds mensenheugenis de beste lenzen ter wereld geslepen.

• Bauhaus is hier gesticht, alweer in Weimar.

• Naast Weimar op de berg ligt Buchenwald.

• En dan: hier traden voor het eerst nazi’s toe tot een deelstaatregering, in 1930.

Nu de recente feiten.

Thüringen werd de afgelopen jaren bestuurd door een coalitie van de linksen, de sociaaldemocraten en de groenen. Thüringen was de eerste deelstaat met een minister-president van die Linke. Hij heet Bodo Ramelow. Deze rood-rood-groene deelstaatregering voerde een opvallend pragmatisch, gematigd beleid.

Uit de verkiezingen (27 oktober 2019) komen twee winnaars. De extreem-rechtse AfD gaat van 11 naar 22 zetels, wat niemand verrast. Maar ook Die Linke wint, één zetel, 2,8 procent. De coalitiepartners krijgen straf. De CDU wordt gehalveerd.

Geen enkele meerderheid in het nieuwe parlement is nog mogelijk. De CDU weigert én met de uiterst rechtse AfD én met de zeer linksen te regeren. Toch kiest het deelstaatparlement een nieuwe minister-president, de volslagen onbekende meneer Kemmerich uit de zeer kleine liberale fractie. Hij krijgt stemmen van de christendemocraten en, uiteraard, van zijn eigen liberalen. Én, donderslag bij heldere hemel, van extreemrechts. De AfD heeft een eigen kandidaat, maar die offeren ze met wellust op. Ze stemmen voor de liberaal. Het is een tactische meesterzet. De AfD heeft één hoofddoel: het hele gevestigde politieke systeem in Duitsland vernietigen.

Mensen trokken woedend de straat op. Van Hamburg tot München via Berlijn, zag je borden met de oude kreet Nie wieder Faschismus, nooit meer fascisme. Binnen de CDU/CSU barstte een krakeel los dat horen en zien verging. Het machiavellisme van de AfD heeft de hele Bondsrepubliek in zijn greep.

Je zou zeggen dat de C van CDU/CSU niet staat voor christelijk, maar voor compromis. Kan niet helaas, in het Duits schrijf je het woord met een K.

Wie draagt de democratie in de Bondsrepubliek?

De christendemocraten.

De Bondsrepubliek bestaat 71 jaar. Daarvan hebben de christendemocraten 51 jaar geregeerd. Zij belichamen de grote en kleine compromissen die Duitsland jaren stabiel hebben gehouden. Je zou zeggen dat de C van CDU/CSU niet staat voor christelijk, maar voor compromis. Kan niet helaas, in het Duits schrijf je het woord met een K.

Ik wil hier het belang van de sociaaldemocraten niet wegmoffelen, maar hun triomfen en nederlagen zijn stof voor een ander verhaal.

Merkel heeft haar partij millimeter voor millimeter opgeschoven naar links. Lang niet alle christendemocraten zijn daar gelukkig mee. Talrijk zijn zij die opnieuw voluit conservatief willen kunnen zijn. Het christendemocratische volk ter rechterzijde mort. Het geeft Merkel de schuld dat de CDU/CSU al een tijdje verkiezing na verkiezing verliest en dat de AfD die stemmen inpikt. Stemmen gaan op om toch maar eens te praten met de AfD.

Zo ziet de partijleiding dat niet. Maar is er nog wel een partijleiding?

Merkel heeft ogenblikkelijk ingegrepen. Dit is onvergeeflijk, zei ze. De stemming moet worden teruggedraaid. Na welgeteld één dag trad de Thüringse minister-president af. Merkel is de baas, geen discussie.

Partijvoorzitster Annegret Kramp-Karrenbauer, ook bekend als AKK, die door Merkel zelf met grote kracht naar voren werd geschoven, is niet de baas. Ze is dat eigenlijk nooit geweest. Zij, Merkels kroonprinses, raakte verkozen met een krappe meerderheid van de leden, 51,75 procent. Zij is er nooit in geslaagd de middelpuntvliedende krachten, onvermijdelijk in een partij die het midden van het politieke veld bezet, om te buigen tot middelpuntzoekende krachten.

Na de fatale stemming in Thüringen trok AKK spoorslags derwaarts. De plaatselijke CDU-fractie was niet gediend van Berlijnse bemoeienis. Ze liet AKK een geslagen uur wachten in een apart kamertje eer ze haar uitleg mocht komen geven. AKK zag louter koude schouders. Ze begreep de tekenen. Onmiddellijk naar haar terugkeer in Berlijn nam ze ontslag. Sindsdien proberen bonzen als Volker Bouffier tevergeefs hun luidruchtig kibbelende partijgenoten te sussen. Die zijn de messen aan het slijpen. Ze proeven al het bloed van de diep gehate politieke, hum, vrienden.

De bezadigde Beierse burgers, boeren en buitenlui vonden die van de AfD een zootje slecht opgevoede schreeuwlelijken.

Wie in Duitsland zal conservatisme weg kunnen houden van neoliberale, technocratische hardvochtigheid? Wie zal niet opportunistisch, maar daadwerkelijk de onzekerheid en de angst van kleine mensen ter harte nemen en toch niet links zijn? Wie is in staat de plaatselijke verankering, komaan, de Heimat, te omarmen zonder aan te schurken tegen extreemrechts?

Dat laatste is een heilloos pad. Bij de jongste deelstaatverkiezingen in Beieren (2018) helde de CSU vervaarlijk over naar rechts. Ze kreeg slaag. De bezadigde Beierse burgers, boeren en buitenlui vonden die van de AfD een zootje slecht opgevoede schreeuwlelijken. Ze vluchtten weg, vooral naar … de Groenen.

Bij de CDU/CSU vragen ze zich af of de kanselier na Merkel nog wel uit hun rangen zal komen. Een toekomstige groene kanselier? Het wordt openlijk geopperd. Het brede politieke midden, CDU/CSU, SPD en FDP, heeft niet alleen stemmen verloren aan de extremen. Bij de nieuwste peilingen zijn de Groenen onveranderlijk de tweede partij des lands. Het verschil met de CDU/CSU bedraagt luttele procenten. De Groenen zijn geëvolueerd tot een heuse partij van het centrum. In deelstaten regeren ze met christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen. Het brede politieke midden in Duitsland kalft niet zozeer af, het verschuift. Een klein beetje, zoals dat gebruikelijk is met het politieke midden.

Op de valreep: ze hebben daar in Thüringen na uren onderhandelen onverhoopt een oplossing gevonden. Er komen nieuwe verkiezingen in april volgend jaar. In de tussentijd zullen enkele CDU-fractieleden een voorlopige minderheidsregering steunen onder leiding van de brave Bodo Ramelow. Het compromis is niet dood. Gelukkig maar.