Japans-Chinese relaties in woelig water

Senkaku-Diaoyu

Luk Van Haute: ‘De bal ging in 2012 aan het rollen met de aankoop van Senkaku-eilanden of Diaoyu-eilanden zoals China ze noemt. Shintaro Ishihara, de nationalistische toenmalige gouverneur van Tokyo, kwam op het idee de eilanden over te kopen van een Japanse familie. Om de gemoederen te bedaren, kocht oud-premier Yoshihiko Noda van de Democratische Partij de eilanden. Zo wilde hij voorkomen dat gouverneur Ishihara ze in handen kreeg. Dat creëerde echter een averechts effect, want na diens aftreden kreeg de evenzeer nationalistische premier Abe de eilanden in handen.’

De gecontesteerde Senkaku-eilanden

© National Land Image Information (Color Aerial Photographs), Ministry of Land, Infrastructure, Transport and Tourism

Ching Lin Pang: ‘Je kan het Chinese buitenlandbeleid niet begrijpen zonder te kijken naar het binnenlands beleid. Een constante in het Chinese beleid is de zorg om de economische groei en het land heeft daarvoor grondstoffen nodig. Zoals China vroeger grondstoffen voor Japanse technologie ruilde, ruilt het nu in Afrika Chinees kapitaal tegen grondstoffen. De Senkaku-eilanden zijn zoals andere een belangrijke bron van grondstoffen, die China niet aan zich kan laten voorbijgaan.’

Grondstoffen

Ching Lin Pang: ‘Het is belangrijk op te merken dat de relaties tussen China en Japan niet altijd slecht waren.  Vanaf het midden van de jaren 70 en vooral  na de hervormingen van Deng Xiaoping  in 1978 waren de relaties tussen Japan en China optimaal. Japan werd in de tachtiger jaren de tweede economie van de wereld en vormde zelfs een bedreiging voor de VS. Men sprak weleens van de dubbele hegemonie: Japan en de VS.’

‘China heeft in 1978 een lange termijn handelsverdrag met Japan afgesloten. Het verdrag voorzag grondstoffen in ruil voor investering en technologie. Japan leverde kapitaal en technologie in ruil voor steenkool, petroleum en andere grondstoffen uit China.  China is de voorbije decennia evenwel dusdanig gegroeid dat het nu zelf een enorme grondstoffenhonger heeft, wat de spanningen opdrijft met andere landen die dezelfde grondstoffen willen. Het huidige nationalisme in beide landen is dan ook eerder een gevolg dan een oorzaak van de huidige spanningen, die economisch van aard zijn. De slabakkende economische situatie leidt wereldwijd tot een toename van nationalisme. Landen plooien op zichzelf terug.’

De Oost-Chinese Zee bevat talrijke grondstoffen

©CC mloge CC BY-NC-SA 2.0

Oorlogstrots

Luk Van Haute: ‘Sinds het aantreden van premier Shinzo Abe van de Liberaal-Democratische Partij (LDP) zijn de diplomatieke problemen alleen maar erger geworden. Dat is geen toeval. Premier Abe is de rechtstreekse afstammeling van een generatie politici die tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelden binnen het militaristische regime. De laatste twintig jaar is er een beweging op gang gekomen die de nationale trots van Japan wil herstellen. Die vindt dat Japan zich niet hoeft te schamen voor zijn oorlogsverleden, en wil het land al te graag opnieuw zien als de militaire grootmacht van Azië. Die beweging herhaalt ook de retoriek over bondgenootschappen met Aziatische broeders en een pleidooi voor de zogenaamde co-prosperity sphere: Aziatische welvaart onder Japanse leiding.’

‘De territoriale disputen leiden de aandacht af van Japans interne problemen. De economische crisis sleept al meer dan twintig jaar aan en het Fukushima-probleem is verre van opgelost. De territoriale disputen geven de LDP de kans iedereen te verenigen tegen de “vijand”. Nu, Abe is ook maar lid van een fractie binnen zijn partij. Het probleem van Japan is dat de LDP een machtspartij is die nauwelijks oppositie kent. Ze voert kiesstrijd, behaalt een meerderheid, en vecht dan onderling uit wie de touwtjes in handen krijgt.’

Vietnam

De spanningen tussen Vietnam en China hebben eveneens te maken met territorium en olierijkdommen die onder de zeebodem liggen. China verwijst naar de zogenaamde “negenpuntenlijn” waarmee het zijn grondgebied in de Zuid-Chinese zee sinds lang aangeeft. De jongste tijd is die lijn evenwel niet alleen maar een theoretisch gegeven, maar wil China de feiten op de grond aan die lijn aanpassen.

Luk Vanhaute: ‘Dat Vietnam met de huidige spanningen naar Japan kijkt, is logisch. Vietnam heeft in zijn geschiedenis veel meer van China te lijden gehad. Militaire schepen sturen is momenteel echter nog niet compatibel met de Japanse grondwet, iets wat Abe graag zou veranderen.’

Ching Lin Pang: ‘Vietnam en China delen veel parallellen: Vietnam is bijna een klein China. Ze delen een gelijkaardig communistisch verleden  en zijn er in geslaagd om binnen een  communistisch regime economische groei te genereren. Maar  Vietnam heeft altijd een moeilijke relatie gehad met China omdat het dreigde opgeslokt te worden door China, zowel in het verleden als nu.’

Amerika handhaaft een grote vloot in de regio

©CC Official US Navy Page CC BY 2.0

De VS als externe speler

Luk Van Haute: ‘De VS bevinden zich in een moeilijke situatie, omdat zij na de bezetting van Japan de nieuwe grondwet opstelden die Japan het recht op een leger verbood, en vervolgens een Veiligheidsverdrag met Japan afsloten. Dat impliceert dat Amerika instaat voor de Japanse veiligheid. Amerika kan zo zijn aanwezigheid op Japanse bodem verzekeren en troepen dichtbij Noord-Korea en China houden, maar als er een conflict tussen China en Japan uitbreekt, is de VS verplicht in te grijpen.’

‘Veertig jaar geleden zou dat nog niet zo’n probleem geweest zijn, maar nu is de situatie hachelijker. In de jaren ’90 is Japan met steun van Amerika zijn grondwet meer en meer gaan uithollen en nu zijn er discussies over collectieve zelfverdediging. We komen op het punt dat een preventieve aanval een vorm van zelfverdediging wordt, net zoals ze dat van Pearl Harbor beweerden.’

Ching Lin Pang: ‘Of de huidige spanningen effectief leiden tot een gewapend conflict lijkt mij weinig waarschijnlijk, gezien de huidige politiek-economische context. We mogen de situatie ook niet verengen tot een strijd tussen enerzijds China en anderzijds Japan en de VS’.

‘We leven in een multipolaire wereld, en de landen in de Aziatische regio zijn meer dan ooit economisch geïntegreerd. Ze hebben elkaar nodig. In de context van de economische hervormingen heeft China altijd goede verhoudingen met zijn buren nagestreefd. En net zoals er een Westerse invloedssfeer is, is er in deze regio een Chinese invloedssfeer, gebaseerd op de waarden van het Confucianisme. Momenteel bevinden we ons echter op een tijdelijk dieptepunt in de relaties. Alle landen in de omgeving voelen de druk van de opkomende economische macht van China.’