Srećko Horvat: ‘Als er niet meer democratie komt, zoekt iedereen de uitgang uit de EU’

Srećko Horvat

© Petar Marković (CC BY-SA 3.0)​

‘De Europese Unie zal democratisch worden of uit elkaar vallen.’ Dat is de slogan van Democracy in Europe Movement 2025 (DiEM25), de nieuwe radicaal linkse beweging van voormalig Grieks minister van financiën Yanis Varoufakis. Na Brexit moeten we de waarschuwing ernstig nemen. Geert Wilders en Marine Le Pen waren er als de kippen bij om een Nexit en een Frexit te eisen.

Link

‘Vanaf vandaag zullen wij de Brexit aanwenden om nog radicaler de confrontatie met het EU-establishment aan te gaan.’  Lees hier de rest van de reactie van DiEM25 op de Brexit.

In februari, toen DiEM25 voor het oog van de wereldpers in Berlijn werd gelanceerd, zat er een jongeman naast Varoufakis: de Kroatische filosoof Srećko Horvat (1983). Horvat is de drijvende kracht achter de beweging die van radicaal links een machtig politiek blok wil maken. Al tien jaar houdt hij de vinger aan pols van volksprotesten, burgerbewegingen en linkse partijen in heel Europa.

Als organisator van het Subversive Festival haalde hij drie jaar geleden de toen nog onbekende economieprofessor Yanis Varoufakis en Grieks oppositielid Alexis Tsipras, vandaag premier van Griekenland, naar Zagreb. Alle stichtende leden van DiEM25 leerden elkaar daar kennen.

DiEM25 wil pan-Europees zijn en dat uit zich in de figuur Srećko Horvat. Zonder thuisadres, voortdurend onderweg en thuis in Europa, is hij een echte Europeaan. Zijn strijd is niet beperkt tot het eigen land en dat kan ook niet anders in een tijd waarin macht mondiaal is.

Gehaast komt Horvat het hotel in Brussel binnenlopen. De punk-look uit zijn jeugd geeft hem vandaag het imago van een rebelse intellectueel. De dag nadien organiseert hij in zeven Europese steden tegelijk een event voor de vierde verjaardag van de vasthouding van WikiLeaks-oprichter Julian Assange. In Brussel doet hij samen met Varoufakis de Bozar aan.

‘Het moet gedaan zijn met naïef optimisme. Dat is schadelijk voor onze strijd, want Europa zit met een gigantisch probleem. Wat we vandaag meer dan ooit nodig hebben, is hoop zonder optimisme.’ Luid applaus weerklinkt uit de tot de nok gevulde Henry Le Boeufzaal, met meer dan 2000 plaatsen.

Srećko Horvat en Yanis Varoufakis in de Bozar in Brussel

Je raakte een gevoelige snaar.

Horvat: Vele mensen voelen hoop bij de strijdvaardige radicale parler-vrai van bijvoorbeeld de Amerikaanse presidentskandidaat Bernie Sanders. DiEM25 is de Europese variant. We zijn geen nieuwe linkse beweging, maar de bundeling van alle bestaande verontwaardiging en initiateven tot één krachtige tegenmacht van onderuit.

Er is al heel wat: protestbewegingen tegen besparingen en neoliberaal beleid in Bosnië, Griekenland en Spanje, Blockupy in Duitsland, Nuit Debout in Frankrijk, klokkenluiders als Julian Assange, rebelse steden als Barcelona, partijen als Podemos en Syriza. Wij effenen het pad voor de politieke macht van radicaal links in verschillende Europese landen tegelijk.

Wat is jullie ultieme doel?

Horvat: Het schrijven van een grondwet voor een federale, democratische EU. Maar eerst moeten we transparantie en stabiliteit brengen. De grondwet kunnen we pas bouwen op het fundament van een eerlijk verdeelde welvaart in Europa. In onze mondiale economie kan macht nooit meer enkel bij nationale regeringen liggen. Daarom zijn wij internationalisten.

Vele idealistische sociaaldemocraten begonnen met eenzelfde droom, maar raakten ingekapseld in het systeem. Waarom zou dat met jullie niet gebeuren?

Horvat: Omdat wij op elk moment de banden tussen politieke partijen en burgerbewegingen zullen bewaken. Zonder de Occupy-beweging had Sanders nooit presidentskandidaat kunnen worden. Die voortdurende dialoog met de basis moeten partijen organiseren binnen hun partijstructuren. Ik verwacht weinig van de sociaaldemocraten. Zij voerden in Oost-Europa en de Balkan de transitie naar het kapitalisme door. Enkel de Duitse SPD was aanwezig op onze lancering.

Economische crisis

De Vlaamse minister van werk is christendemocraat. Om besparingen te verdedigen, zei hij dat te veel Vlamingen boven hun stand hebben geleefd.

Horvat: De niet-verkozen Italiaanse ex-premier Mario Monti zei vijf jaar geleden al dat jongeren gewend moeten raken aan het feit dat ze geen stabiele jobs meer zullen hebben. Flexicurity, zo heet het. De Denen kwamen er als eersten mee in de jaren ’90: een combinatie van flexibiliteit voor werkgevers en sociale bescherming voor werknemers. Vandaag zien we vooral veel van het eerste en weinig van het tweede. Aan de minister zou ik vragen: hoe hebt u van onderwijs en ziekteverzekering genoten? Hebt u er veel voor betaald?

Hij zou antwoorden dat de tijden veranderd zijn en dat we competitief moeten blijven in een gemondialiseerde economie.

Horvat: Door besparingen en privatiseringen worden we net minder competitief. Sinds 8 april 2016 is 67% van Piraeus, de haven van Athene, in handen van het Chinese staatsbedrijf COSCO Pacific. Het bedrijf betaalde 368 miljoen euro aan een ontwikkelingsfonds van de Griekse staat. Griekenland moest deze privatisering, of eerder verkoop aan de Chinese staat, doorvoeren om het derde financiële steunpakket van 86 miljard euro te ontvangen.

Srećko Horvat en Alexis Tsipras op het Subversive Festival in Zagreb

creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0 (copyright Robert Crc​)

Premier Tsipras had nochtans beloofd om publieke infrastructuur niet te privatiseren.

Horvat: Denk je echt dat Griekenland nog een democratie is? Tsipras heeft daar niets in te zeggen.

Xu Lirong, de ceo van COSCO, zei: ‘De toenemende macht van China op de wereldmarkt zal Griekenland ten goede komen. Chinese bedrijven zien veel opportuniteiten in Griekenland. Wij maken van Piraeus de meest competitieve haven in de Middellandse Zee.’

Horvat: Drie dagen geleden bezocht ik de haven. In het Griekse deel was niemand aan het werk. De arbeiders staakten. Om hun toekomst te kennen, hoeven ze maar naar het Chinese deel van de haven te kijken. Arbeiders hebben er geen recht op collectieve onderhandelingen en vakbonden zijn verboden. Dat is de keerzijde van opportuniteit en competitiviteit.

‘China brengt niet alleen investeringen mee, maar ook afbrokkelende rechten voor onze arbeiders.’

Toen Yanis Varoufakis nog minister van financiën was, had hij een voorstel voor de verkoop van de haven: 51% zou onder een tijdelijke concessie verkocht worden aan het Chinese bedrijf, maar de rechten van arbeiders zouden onaangetast blijven. Onder druk van de Troika (Europese Commissie, Europese Centrale Bank en IMF) werd dat voorstel afgevoerd. Vorig jaar verkocht de Griekse regering ook al veertien luchthavens aan het Duitse bedrijf dat Frankfurt Airport beheert.

Europese sociaaldemocraten en liberalen hebben deze maatregelen verdedigd. Wat zegt dit over het politieke centrum?

Horvat: Enkel als centrumpartijen ook de rijken doen inleveren, kunnen ze overleven. Anders zullen ze niet meer op geloofwaardige wijze kunnen appelleren aan het groeiende gevoel van ontevredenheid bij vele burgers. En ze zullen de schadelijke gevolgen van schuldenregelingen en privatiseringen ook over West-Europa afroepen. De angst die daarmee gepaard gaat, vertaalt zich in proteststemmen. Bijvoorbeeld Nuit Debout in Frankrijk. Maar ook Brexit is een protest tegen deze onrechtvaardige “mondialisering”. Spijtig dat de EU als project daarvoor moet boeten.

China wil onbeperkte toegang tot de wereldmarkt. Europa zou de invoer van bijvoorbeeld goedkoop Chinees staal niet meer kunnen tegenhouden. Moeten we ons zorgen maken?

Horvat: Natuurlijk. China heeft in heel wat sectoren overproductie gecreëerd. Eind dit jaar kan het land de status van markteconomie krijgen, wat betekent dat de overproductie aan artificieel lage prijzen in Europa zou kunnen worden gedumpt. Daarom bouwen de Chinezen een Nieuwe Zijderoute via spoorwegen van het uiterste oosten van China, door Centraal-Azië en Oost-Europa, helemaal tot in Rotterdam. De eurocrisis, besparingen en privatiseringen zullen het nog makkelijker maken om de EU te penetreren.

De Verenigde Staten zien dat Europese markten naar het oosten worden getrokken en willen de Euraziatische integratie tegenhouden. Ze bieden Europa het Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag (TTIP) aan.

Horvat: Dat maakt de Amerikanen nog niet tot good guys. Europese elites kiezen tussen cholera en de pest. Europa neemt lagere Amerikaanse voedselstandaarden of lagere Chinese arbeids- of milieustandaarden over. Handelsverdragen geven bedrijven bovendien het recht om staten voor de rechter te dagen als de staat wetten aanneemt die ingaan tegen het handelsverdrag. Stel dat een regering met Podemos in Spanje wél iets wil doen tegen afbrokkelende standaarden. Dan heeft Spanje een rechtszaak aan zijn been. Ondoorzichtige handelsverdragen zetten democratie buitenspel.

‘Door uit de EU te stappen, stap je niet uit het mondiale kapitalisme. Het systeem binnendringen is de enige manier om het te veranderen.’

Kan een coalitie tussen linkse en rechtse nationalistische partijen de burger weer controle over de economie geven? Je schreef dat het linkse programma van universele emancipatie na de val van het communisme een deuk kreeg. Maar ook nationalisten spreken de gewone burger aan.

Horvat: Nationalisten hanteren een oorlogsretoriek. Als Duitse politici Grieken vernederen, betekent dat nog altijd niet dat Duitsland de vijand van de Griekse natie is. Nationalisten redeneren wél zo. Economisch nationalisme leidt ons naar de afgrond. DiEM25 kan nooit een huwelijk worden tussen linkse radicalen en antiliberale nationalisten, maar we moeten wel de verzuchtingen van hun kiezers ernstig nemen.

Ik huiver ook van de redenering die arbeiders tegen elkaar opzet. Duitse politici hebben Duitse arbeiders ervan overtuigd dat luie Grieken geld krijgen van de Duitse belastingbetaler. De statistieken tonen echter dat Griekse arbeiders het hoogste aantal arbeidsuren kloppen. Karl Marx schreef al dat het kapitalisme de ene arbeidersklasse tegen de andere opzet. Het probleem is niet de fictieve strijd tussen arbeiders onderling, maar de reële strijd tussen Europese arbeiders en de Europese banken.

DiEM25 voert een internationale strijd en kant zich tegen de terugkeer naar de natiestaat?

Horvat: En tegen alle exits uit de Europese Unie.

Waarom, als de EU toch een neoliberaal project is?

Horvat: Ik weet dat er bij radicaal links luide stemmen opgaan om uit de EU te stappen, maar progressieven hebben geen andere keuze dan het systeem van binnenuit te hervormen. Om twee redenen. Ten eerste: door uit de EU of de eurozone te stappen, stap je niet uit het wereldwijde kapitalisme. Volledige soevereiniteit kan nooit meer terugkeren. Politici die een onafhankelijke utopie beloven, spiegelen hun burgers gevaarlijke illusies en leugens voor. Handelsverdragen zoals TTIP zouden in het Verenigd Koninkrijk sneller ingang vinden zònder de EU.

Ten tweede: door uit een geïntegreerde markt te stappen, zullen progressieven altijd verliezen. Mijn geboorteland Joegoslavië was met het socialisme van Tito niet geïntegreerd, noch in het kapitalistische Westen, noch in de communistische Sovjetunie. Het had één van de sterkste legers en diplomatieke missies ter de wereld. Zelfs dat land kon niet overleven buiten een wereldmarkt. We moeten het systeem binnendringen en dat is de enige manier waarop we het kunnen veranderen.

Joegoslavië was zelfs gesteund binnen de Beweging van Niet-Gebonden Landen. Binnen Europa groeit een nieuw verzet: Spanje kan geschiedenis schrijven als Podemos de tweede radicaal linkse partij wordt die aan de macht komt in de EU.

Horvat: Als dan ook nog eens Labour onder Jeremy Corbyn aan de macht zou komen in het Verenigd Koninkrijk, dan staat radicaal links al minder moederziel alleen dan toen Syriza het opnam tegen de EU in 2015. Er zijn ook de rebelse steden die opstaan in heel Europa. Onze vriendin Ada Colau, burgemeester van Barcelona, is één van onze militanten van het eerste uur. Zij maakte gewone burgers politiek bewust en vertaalde hun verontwaardiging in politieke macht.

Met Podemos aan de macht in Spanje zou Ada Colau nationale ruggensteun krijgen. DiEM25 als pan-Europese beweging is dan weer de internationale ruggensteun van Colau én Podemos. DiEM25 is de vruchtbare, internationale bodem waarin lokale initiatieven kunnen bloeien. Zonder wederzijdse versterking tussen lokaal, nationaal en internationaal is radicaal links ten dode opgeschreven.

Niet alleen de Rebelse Stad, maar ook de Sterke Man is aan een opmars bezig.

Horvat: Viktor Orban, de autoritaire premier van Hongarije, fulmineert tegen de EU maar dwingt méér kapitalisme af. Hij droomt van de macht die een Erdogan of een Xi Jinping heeft, om twintig jaar visionair vooruit te plannen. In een recente speech heeft hij zelfs gezegd dat Hongaren “semi-Aziaten zijn en dus beter af met dictatuur”.

De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama heeft gelijk als hij zegt: de terugkeer naar de natiestaat volgens het Chinese model van kapitalisme zonder democratie, verzwakt ons op het wereldtoneel. Daar komt bij dat de Sterke Man vandaag de Diepe Staat gebruikt om macht te vestigen.

‘WikiLeaks is het levensbloed van onze beweging. Geen mobilisering zonder de verontwaardiging waar klokkenluiders voor zorgen.’

De Diepe Staat?

Horvat: We zien een steeds dieper huwelijk tussen veiligheidsdiensten en Silicon Valley, de verzamelnaam voor de grootste technologiebedrijven ter wereld gevestigd in California. Google heeft meer lobbyisten in Washington dan de wapenindustrie. WikiLeaks onthulde banden tussen Hillary Clinton en Google. Google-CEO Erik Schmidt werd aangesteld als hoofd van een Pentagon-comité dat Silicon Valley moet integreren met de inlichtingendiensten. Die gecombineerde macht is zo groot dat niemand nog los kan komen van het integrerend systeem.

De technologie van Google, Facebook en Apple maakt burgers transparant voor overheden en bedrijven, terwijl ze de macht onzichtbaar maakt. Orwell’s 1984 wordt werkelijkheid. Maar we kunnen Big Brother bestrijden met de eigen wapens.

Dat is wat WikiLeaks doet: technologie gebruiken om de macht transparant te maken.

Horvat: Inderdaad. Om de vierde verjaardag van de vasthouding van Julian Assange te herdenken organiseerde ik het event First They Came for Assange in zeven steden. WikiLeaks vormt het levensbloed van DiEM25. Geen mobilisering zonder de verontwaardiging waar de klokkenluiders voor zorgen. Assange betaalt ons recht op transparantie met zijn vrijheid. We zijn het aan hem verplicht om te handelen met zijn informatie.

Dankzij WikiLeaks kon Yanis Varoufakis uit het systeem stappen zonder de toegang tot inside informatie te verliezen. Dankzij WikiLeaks weten we dat de Europese Operation Sophia tegen mensensmokkelaars voor de kust van Libië een verholen militaire interventie in Libië is.

Oorlog en vluchtelingen

Voor de kust van Griekenland en Turkije is er dan weer de EU-Turkije deal die vluchtelingen tegenhoudt en terugstuurt. Of Syriza nu tegen xenofobie is of niet, de Griekse radicaal linkse partij moet dat akkoord uitvoeren.

Horvat: Griekenland moest aanvaarden dat de ene humanitaire crisis bovenop de andere kwam. In plaats van financiële hulp aan Griekenland te geven om vluchtelingen samen met Europese partners op te vangen, gaat nu zes miljard euro naar een autoritair land als Turkije, met een dictator die onze Koerdische bondgenoten bestrijdt.

Om het financiële steunpakket van 86 miljard euro te ontvangen, moest de Griekse regering zelfs een aantal maatregelen voor immigranten én arme Grieken intrekken: de wet die staatsburgerschap gaf aan kinderen van immigranten, en de vouchers voor armen. De sluiting van de Balkanroute en Griekse medewerking aan de terugdrijving van vluchtelingen was ook een voorwaarde. Toen Europese ministers daarover beslisten, was er één minister niet uitgenodigd: de Griekse. Een koloniale houding.

‘De verzameling individuen die vluchtelingen helpen, wordt de nieuwe samenleving. Zij bewijzen dat Thatcher ongelijk had.’

De Balkanroute bracht vluchtelingen van de rand naar het centrum van Europa. Dat dit niet lang zou duren, stond in de sterren geschreven. In de jaren ’90, toen er veel vluchtelingen uit de Balkan kwamen, bouwde België geen muren, maar een asielsysteem. Waarom kan de Balkan dat niet?

Horvat: Omdat West-Europa vandaag niet bepaald het goede voorbeeld geeft. De norm is niet opbouw maar afbouw van asielsystemen en opvang. Wat verwacht je van de periferie van Europa als verder gelegen landen als Denemarken bezittingen van vluchtelingen confisqueren, als verschillende lidstaten de Schengenzone in twijfel trekken, als Hongarije muren en hekken bouwt en het gemeenschappelijk Europees vluchtelingenbeleid dwarsboomt met referenda? Er is geen enkele prikkel om opvangsystemen uit te bouwen. De prikkel vandaag is de race to the bottom.

Van Griekenland tot Kroatië zag je dan weer golven van solidariteit bij de lokale bevolking.

Horvat: Als Kroaat heeft me dat vervuld met hoop. Het probleem is dat deze hulp louter gebaseerd is op de goede wil van individuen die doen wat de samenleving zou moeten doen. Dat is de visie van Margaret Thatcher: “Er is niet zoiets als de samenleving. Er zijn individuele mannen en vrouwen, en er zijn families.” Dit wordt nu toegepast op vluchtelingen in de vorm van besparingen op de opvang van vluchtelingen. Hulp wordt geïndividualiseerd.

En de individuen van goede wil bewijzen het punt van Thatcher.

Horvat: Net niet. Zij bewijzen dat Thatcher ongelijk had, want die verzameling individuen wordt de nieuwe samenleving. Ze gebruiken hun kostbare tijd om sociale banden, vernield door neoliberalen als Thatcher, te herstellen.

Het is die sociale afbraak die hele gemeenschappen in stilte heeft vernield. Brexit was een opstand. DiEM25 zal het vanaf vandaag nog meer opnemen voor deze “boze burgers”. We zijn het aan de EU verplicht om hen een alternatief te bieden, anders leveren we hen over in de handen van racisten en nationalisten die niets liever willen dan de EU afbreken. Ons alternatief is even anti-establishment, maar wel radicaal links en radicaal pro-EU.

Srećko Horvat en Yanis Varoufakis lanceren DiEM25 in Berlijn

© Nikos Pilos​

Een sociale constructie die enkel rust op het fundament van een verzameling individuen kan niet lang bestaan. Niet-geïnstitutionaliseerde samenlevingen vallen uit elkaar.

Horvat: Daar heb je volledig gelijk in. Daarom versterkt DiEM25 groepen individuen die sociale banden herstellen, om dat te vertalen in politieke partijen en macht. Maar over asielsystemen: zelfs als we asielsystemen zouden uitbouwen, zouden we dweilen met de kraan open. De open kraan, dat zijn onze diplomaten en legers die Noord-Afrika en het Midden-Oosten destabiliseren. En onze politici en media stellen de vluchtelingencrisis voor als een natuurramp die plots uit de lucht kwam vallen, een plotse golf van immigranten naar het hart van Europa.

Je schreef dat deze voorstelling van zaken doelbewust is en zelfs een ideologie.

Horvat: Ideologieën stellen historische en politieke ontwikkelingen voor als “natuurlijke” verschijnselen zodat onze verantwoordelijkheid onzichtbaar blijft. Maar de vluchtelingencrisis is geen natuurramp. De combinatie van ons buitenlands beleid en vluchtelingenbeleid is de ramp. Eerst exporteren we oorlogen naar Irak, Libië en Syrië. Vervolgens importeren we vluchtelingen. Dan exporteren we de vluchtelingen terug naar Turkije, en tenslotte importeren we het Turkse autoritarisme naar Europa.

Wat bedoel je daarmee?

Horvat: Omdat we de vluchtelingen zo wanhopig in Turkije wilden houden, vroeg de Turkse president Erdogan veel in de plaats. Hij kon zelfs een Duitse komiek het zwijgen opleggen. Hoe ver is het gekomen? We leggen besparingen op en verzwakken Griekenland, waarna Turkije zijn onderhandelingspositie versterkt en China havens privatiseert. Europa verzwakt zichzelf.

‘Als je geen schulden hebt bij een financiële instelling, ben je een probleem. Als je grondstoffen hebt, ben je een opportuniteit. Syrië is beide.’

Op welk punt exporteerden we oorlog naar Syrië? In het geval van Irak en Libië was dat duidelijk, maar minder in Syrië.

Horvat: Denk je dat gewapende groepen zomaar wapens krijgen? In een Brits terreurproces werd de Zweed Bherlin Gildo ervan beschuldigd lid te zijn van een Syrische rebellengroep. Het proces werd afgevoerd uit vrees dat het een licht zou schijnen op de geheime praktijken van de Britse inlichtingendienst, die dezelfde rebellengroep steunde als Gildo. In Syrië kwam het volk in opstand, maar het Westen greep wél de opportuniteit om president Bashar Assad verder te destabiliseren. De VS plannen dat al sinds 2006. Ook dat weten we dankzij WikiLeaks.

Tijdens een lezing in Georgië vertelde je dat Syrië “min of meer democratisch” was. Dan moet Europa wel de perfecte democratie zijn?

Horvat: Ik beweer niet dat Assad, Saddam of Khadafi democratische leiders waren. En ik zou nog altijd liever in Europa wonen dan in China of een Arabisch land. Ondanks alles heeft de EU de beste democratische standaarden ter wereld. Maar ik zeg wel dat Irak, Libië en Syrië er na onze interventies stuk voor stuk erger aan toe zijn dan ervoor.

De reden achter onze interventies is heus niet democratie brengen, maar die landen openen voor onze economische en politieke invloed. Syrië was geen cent schuldig aan het IMF en de Wereldbank. Het heeft grote water- en gasvoorraden en kon op zichzelf staan. Maar als je geen schulden hebt bij een financiële instelling, ben je een probleem. En als je natuurlijke grondstoffen hebt, ben je een investeringsopportuniteit.

Hoe moet de EU zich verhouden tot het huidige Rusland van Poetin? Rusland annexeerde een stuk van het Oekraïense grondgebied, financiert extreemrechts in Europa, en probeert invloed te verwerven in media en economie in de Balkan.

Horvat: Dat is de eigen schuld van de EU. DiEM25 probeert te tonen dat de EU een geopolitieke dwerg is geworden door het falende buitenlands beleid en financiële beleid. Servië en Bosnië-Herzegovina vormen een gat in een EU-ring van Kroatië tot Griekenland. In dat gat heb je nu al Chinese en Russische invloed. Hoe kan je dat verklaren? Ik zou niet focussen op Poetin. Het is een falen van de EU zelf.

Srećko Horvat en Yanis Varoufakis lanceren DiEM25 in Berlijn

© Nikos Pilos

Uitbreiding van de Europese Unie

Om die Russische invloed tegen te gaan, wil Slovakije als EU-voorzitter Servië en Bosnië op weg zetten naar EU-lidmaatschap. Maar het resultaat van het Brexit-referendum toonde opnieuw dat de vrees voor uitbreiding de EU uit elkaar doet vallen. Is er een uitweg uit dit dilemma?

Horvat: Spreken over toetreding tot de EU als uitweg uit een crisis waaraan sommige lidstaten net willen ontsnappen door eruit te stappen: dit moet een grap zijn. Exact drie jaar geleden trad Kroatië als laatste toe tot de EU. Het Kroatische referendum over de toetreding kende de laagste opkomst ooit: 43%. In totaal stemde slechts 27% van de bevolking voor toetreding. Het euro-optimisme dat in 2004 nog springlevend was toen Slovenië lid werd, het geloof dat toetreding tot de EU per definitie stabiliteit en welvaart brengt, behoort tot het verleden.

Waarom zijn Servië en Bosnië meer open naar het Oosten toe dan naar de EU?

Horvat: Omdat Rusland en de Arabische Golfstaten zwaar investeren in die landen. Amper één maand nadat Kroatië toetrad tot de EU sloten de Servische regering en Etihad Airways van de Verenigde Arabische Emiraten een deal waarin Etihad 49% van de aandelen in Air Serbia verwierf.

Toch zijn er veel Europese integratieprocessen bezig. De visumliberalisering voor Georgië, Oekraïne, Kosovo en Turkije. Het economische associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. De EU zet door, ondanks euroscepticisme.

Horvat: Integratie van nieuwe landen in de EU begint te lijken op een vorm van kolonisatie. De EU lijkt in dat opzicht op de Oostenrijks-Hongaarse monarchie. De centrale macht in Wenen koloniseerde de periferie, bijvoorbeeld door in Roemenië en Kroatië oerbossen te kappen en de ruwe materialen naar het centrum van het rijk te transporteren. Vandaag gebeurt hetzelfde. Roemenië heeft het grootste aantal intacte oerbossen die ouder zijn dan de mens, en tegelijk het hoogste aantal kappingen door Oostenrijkse bedrijven. Dat zijn contracten van miljoenen euro’s.

De integratie van Roemenië in de EU maakte dit mogelijk. De integratie van Kroatië begon ook met economische integratie. Dat proces heette Deutsche Telekom. Geen grap. Privatisering van de telecommunicatie was een voorwaarde voor EU-lidmaatschap. Meer dan 90% van de Kroatische banken zijn nu in handen van Oostenrijkse, Italiaanse en Duitse banken.

Geen uitbreiding zolang nieuwe landen integreren in een neoliberaal Europa?

Horvat: In de Balkanlanden voeren euro-compatibele elites neoliberale hervormingen door om de economie klaar te maken voor integratie. Meestal houdt dat privatisering in, en weinig sociale maatregelen. Als een regering valt, volgt een herschikking van dezelfde politieke oligarchie. De sociale onrust in de Balkan is al lang niet meer te verklaren door geweld en etnisch nationalisme. De regio is vandaag de spiegel van Europa zelf. De sociale onrust is dezelfde als de onrust die heel het continent treft.

‘In 2017 kwamen het Front National en Alternative für Deutschland aan de macht. Na de Brexit stemden vele landen “out” in hun eigen exit-referenda. In 2018 was de EU opgehouden te bestaan.’

Waar zie je jezelf en DiEM25 in 2025? In de politiek?

Horvat: Twee weken geleden bezocht ik met Yanis Varoufakis een tentoonstelling van de Belgische kunstenaar Thomas Bellinck: het House of European History in Exile, een museum uit de toekomst. Je stapt binnen in het voormalige ministerie van werk in Athene, leeg en verlaten omdat het verkocht werd om leningen af te betalen. Een post-apocalyptische sfeer. Op de eerste verdieping zie je de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in 1951. Elke verdieping toont een hoofdstuk in de geschiedenis van de EU.

Na 2016 kom je terecht in een kamer vol vlaggen van extreemrechtse partijen in Europa, met al hun neonazi-symbolen. In 2017 kwamen het Front National en Alternative für Deutschland aan de macht in de twee belangrijkste landen van de EU. Er was geen oplossing voor de vluchtelingencrisis en terreur bleef het hart van Europa treffen. Na de Brexit stemden vele landen out in hun eigen exit-referenda. In 2018 was de EU opgehouden te bestaan. Ik grapte tegen Yanis: “En in de volgende kamer zien we DiEM25.”

Als redder van de EU?

Horvat: Neen, als de beweging die probeerde en mislukte. (lacht)

Op 6 februari 2017 spreekt Srećko Horvat in het Kaaitheater in Brussel. Hier kan je de hele lezing “First They Came for Assange” in de Bozar opnieuw bekijken: