Irak staat in lichterlaaie, op zich is dat oud nieuws, behalve dat een gewelddadige extremistische rebellengroep twee belangrijke steden heeft ingenomen. Een toevallig succes van een zootje ongeregeld of de zorgvuldige uitvoering van een militair plan? Nafeez Ahmed, doctor in Internationale Betrekkingen en auteur van de bestseller A User's Guide to the Crisis of Civilization, plaatst vraagtekens bij de berichtgeving over Irak en scheidt de mythe van de mogelijkheid.
Volgens u komt ISIS niet uit het niets, maar is ze de logische uitkomst van de geschiedenis. Zijn deze jihadisten dan de uiting van een soennitische opstand tegen een sjiitisch sektarisch beleid?
Nafeez Ahmed: De situatie is complexer. Het is onbetwistbaar dat president Maliki’s sektarische regime een groot deel van de soennitische bevolking gemarginaliseerd heeft, wat de verovering van die steden ongetwijfeld een handje geholpen heeft.
Het verhaal dat vandaag wordt opgehangen, dat Irak al eeuwen een broeihaard voor religieuze onverdraagzaamheid zou zijn, is daarentegen uit de lucht gegrepen. Al eeuwenlang leven verschillende minderheden in vrede samen.
Er zijn wel incidenten geweest maar nooit op deze schaal. De huidige vijandigheden en het brute geweld van de religieuze extremisten zijn uitgebroken in de nasleep van de Irakoorlog. Om ISIS te doorgronden, moeten we nagaan wie de financiers en wapenleveranciers zijn.
Ze stralen alleszins een Spartaanse discipline uit en beschikken kennelijk over moderne wapens. Wie voorziet hen hiervan?
Nafeez Ahmed: Het is een publiek geheim dat sinds 2009 het Amerikaanse leger in Syrië groepen opleidde in guerrillatechnieken. Via de gelekte emails van Stratfor werd bevestigd dat deze trainingen in 2011 nog steeds liepen. Het was de bedoeling dat de getrainde oppositiegroepen de val van Assad zouden uitlokken terwijl de Verenigde Staten zelf buiten schot bleven.
De huidige vijandigheden en het brute geweld van de religieuze extremisten zijn uitgebroken in de nasleep van de Irakoorlog.
De VS en Groot-Brittannië hebben de crisis aangestoken, niet alleen hebben ze de rebellen gesteund, ze hebben hun bondgenoten in de regio ook aangemoedigd verzetsgroepen te sponsoren.
Dit heeft ervoor gezorgd dat de meest extreme rebellen de grootste bedragen kregen. Zo konden de moslimextremisten de Syrische revolutie kapen terwijl de opstand aanvankelijk een seculiere beweging was voor democratie en meer vrijheid voor de maatschappij.
Zowel de Britten als de Amerikanen hebben aanzienlijke belangen in het Midden-Oosten. Welk voordeel hebben zij bij een streek die geteisterd wordt door terrorisme?
Nafeez Ahmed: In de Verenigde Staten zijn er vandaag nog steeds neoconservatieve fracties die het absurde plan hebben opgevat Irak in drie etnisch-religieuze staten op te splitsen.
Zelfs in de Obama-administratie zijn er ultraconservatieven met functies in het Pentagon en in Buitenlandse Zaken die vasthouden aan dit megalomane project. Ze geloven immers dat ze drie afzonderlijke staten gemakkelijker kunnen beheersen.
Daarnaast zijn er meer pragmatische, militaire machtsgroepen die zich hiertegen verzetten en ijveren voor meer stabiliteit in Irak. Deze doorgewinterde legerleiders verkennen pistes om met zo min mogelijk slachtoffers een vreedzame oplossing te vinden.
Het hoeft dan niet te verbazen dat het buitenlands beleid van de Verenigde Staten meer dan eens tegenstrijdige strategieën oplevert die soms indruisen tegen democratische waarden, dan weer tegen conservatieve stellingen ingaan.
De ISIS-schatkast wordt geschat op ruim een miljard dollar. De helft daarvan zou afkomstig zijn van de Centrale Bank van Mosoel, over de herkomst van de andere helft bestaat verschillende speculaties. Welke theorie lijkt u het meest aannemelijk?
Nafeez Ahmed: Eerst en vooral is het belangrijk de verhalen die circuleren steeds in vraag te stellen. Neem nu die 429 miljoen dollar buit waar de Guardian mee uitpakte. De bronnen die deze informatie vrijgegeven hebben, zijn anoniem, we kunnnen de echtheid van deze berichten niet verifiëren.
De vraag blijft dan: wie heeft er baat bij zulke berichten de wereld in te sturen? Persoonlijk vind ik het hele verhaal weinig geloofwaardig, volgens mij dienen die spectaculaire berichten als bliksemafleider voor de echte sponsoren.
Getrainde oppositiegroepen zouden de val van Assad ontlokken terwijl de Verenigde Staten zelf buiten schot bleven.
Een groep als ISIS is immers geen stelletje ongeregeld dat zich al plunderend een weg baant naar de verovering. Het gaat om een militaire beweging met een onverstoorbare discipline die hun vooropgezet plan uiterst nauwgezet uitvoeren.
We zien helaas een terugkerend patroon van Arabische Golfstaten die terroristische bewegingen gelinkt aan Al-Qaeda financieren. Deze steun zorgt er rechtstreeks voor dat de terreurgroepen zowel in aantal als in macht groeien.
Dit gebeurt overigens met medeweten van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Sterker nog, ze moedigen dit aan om hun kortzichtige doelen in de regio te bereiken.
Daarentegen is het niet ondenkbaar dat terreurgroepen, verder bouwend op deze fondsen, mechanismen creëren om zelf middelen te verzamelen. Zonder de voorafgaande financiële steun kunnen ze hier echter nooit in slagen.
De aanwezigheid van deze terreurgroepen is een reële bedreiging voor de Golfstaten, waarom zouden zij hun eigen veiligheid op het spel zetten?
Nafeez Ahmed: Ook op deze vraag is een simpel antwoord ontoereikend, vooral omdat het moeilijk is te peilen naar het echte doel van de verschillende actoren in dit complexe conflict.
Decennialang concurreren de overheden in de regio om meer politieke macht te verwerven en om de invloed van aartsvijand Iran tegen te gaan, dit laatste komt overigens overeen met de Amerikaanse belangen.
Daarnaast is er de kwestie van de wedijverende oliepijpleidingen. Een van de meest betwiste projecten betreft een gas- en olieveld tussen Qatar en Iran waarbij beide landen een eigen pijpleiding wilden bouwen, de eerste via Turkije en de tweede door Syrië.
Om hun plannen te kunnen uitvoeren hebben ze elk de steun van hun buurlanden nodig en bondgenoten in hun westerse afzetmarkt.
De Saoedische overheid financiert terroristen om ze buiten haar grenzen te houden.
Ook niet onbelangrijk is het strenge anti-terreurbeleid van de Saoedische overheid: ze financiert terroristen om ze buiten haar grenzen te houden. Je kan het zien als een vorm van bilateraal beschermingsgeld, enerzijds beloven de militaire groepen de Golfstaten niet te ondermijnen, anderzijds hebben deze staten een drukkingsmiddel om hun doeleinden te bereiken.
De recente ontwikkelingen in de regio zijn nochtans nadelig uitgedraaid voor bemoeizuchtige Golfstaten. Hadden ze dit kunnen voorzien?
Nafeez Ahmed: Wellicht voorzagen de Golfstaten wel dat bepaalde getrainde groepen met hun geld en wapens op termijn aan macht zouden winnen, maar kennelijk niet dat ze zo snel zouden groeien en die macht ook tegen hen zouden gebruiken.
Ook de plannen van westerse grootmachten om de regio gemakshalve op te delen in kleine beheerbare etnische staten keren zich nu tegen hen. Daardoor moeten de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk een nieuwe strategie ontwikkelen om de olieproductie te stabiliseren.
Hun voornaamste zorg is immers een voorspelbare oliemarkt. Wat zij tot elke prijs willen vermijden zijn hoge brandstofprijzen.
In welke mate spelen de verslagen Baathisten of de soennitische clanleiders met hun achterban een rol in de verovering van Mosoel en Falluja?
Nafeez Ahmed: Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat de oude partij op zich een rol gespeeld heeft. De Baath-partij is geen functionerende entiteit meer, als sommige Baathisten al een aandeel hebben, zal het zeker geen gecoördineerde inspanning zijn.
Daarentegen is het geen geheim dat Al-Qaeda, vlak na de val van Saddam Hoessein, binnen de Baath rekruteerde, zowel bij de politie als in het leger.
Wat de clanleiders betreft, is het eerder een gelegenheidsalliantie, voor hen betekent de opkomst van ISIS een mogelijke kans om hun macht enigszins te herstellen. Hun aandeel is vooralsnog moeilijk in te schatten.
Hetzelfde geldt voor de lokale soennitische bevolking, het is mogelijk dat zij zich gered voelen door ISIS en verlost van het Maliki regime, terwijl er tegelijk berichten zijn van gruwelijke straffen en willekeurige executies van sjiieten.
Beschikt ISIS over voldoende macht om de veroverde gebieden te behouden?
Nafeez Ahmed: ISIS bestaat uit soldaten en strijders die geen ervaring hebben in het regeren van een land. Bovendien bestaat de groep slechts uit enkele duizenden manschappen en kunnen ze geen duurzame weerstand bieden aan het Iraakse leger.
Het staat alleszins vast dat ze hun invloedsfeer niet kunnen uitbreiden en zeker niet in staat zijn Bagdad te veroveren, tenzij ze hun aanpak veranderen door meer strijders aan te trekken. Vooral als ze erin slagen de lokale bevolking te betrekken bij de opstand en tegelijk buitenlandse jihadisten rekruteren, kunnen ze de militaire bovenhand krijgen.
Dat is alleen mogelijk als ze effectief over die enorme fondsen beschikken en dat is volgens mij niet zeker.
ISIS kan geen duurzame weerstand bieden aan het Iraakse leger.
Amerikaanse conservatieven en Maliki zelf dringen aan op een militaire interventie om de opkomst van ISIS tegen te houden. De meeste analisten lijken zeer sceptisch te staan tegenover een nieuwe tussenkomst. Welke strategie kan volgens u het geweld stoppen?
Nafeez Ahmed: Concreet moeten we, om te beginnen, het financiële netwerk van de terreurgroepen opdoeken. Dat is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan, maar niet onmogelijk.
Volgens expert Loretta Napoleoni, is de terreurfinanciering echter, net als de geldstromen van de georganiseerde misdaad, diep verankerd in de wereldeconomie. Vandaar de onwil om deze transacties volledig te blokkeren.
Onze afhankelijkheid van oliestaten voor energiezekerheid is een ander belangrijk struikelblok die het Westen ervan weerhoudt doeltreffende maatregelen te treffen om een stopzetting af te dwingen.
Als de geldstromen afgesneden zijn, is er ruimte voor een tussenkomst van de Verenigde Naties. Deze interventie moet daadwerkelijk ijveren voor vrede in de streek zonder verborgen agenda’s van derden te dienen.
Denkt u dat het bestrijden van de rebellen volstaat om de vrede in irak te herstellen?
Nafeez Ahmed: De oorlogen van de laatste decennia wekken de indruk dat vrede en Irak twee onverenigbare begrippen zijn, toch sluiten ze elkaar niet uit. Eeuwenlang leefden verschillende etnische en religieuze bevolkingsgroepen samen zonder elkaar uit te moorden.
Verenigde Staten en Groot-Brittannië, zij hebben de afgelopen tien jaar immers getoond dat ze niet in staat zijn om voor vrede en stabiliteit te zorgen.
De vrede kan hersteld worden maar er zijn enkele grondvoorwaarden. Wat we vooral moeten vermijden is een unilaterale militaire interventie van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, zij hebben de afgelopen tien jaar immers getoond dat ze niet in staat zijn om voor vrede en stabiliteit te zorgen.
Eens de rust teruggekeerd is, kunnen verzoeningscommissies hun werk doen opdat de Iraakse regering een inclusieve visie kan ontwikkelen die de algemene belangen van het land behartigt.
Voor de Amerikanen en de Britten is het niet evident onder ogen te zien dat hun jarenlange benadering een averechts effect heeft gehad en daarom is het geen sinecure om hun fouten recht te zetten. Dit kan alleen als de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hun kortzichtige strategieën stopzetten.
Ze moeten beseffen dat hun inmenging nefast is voor iedereen en Irak de kans geven om zijn toekomst te bepalen. Zoniet zullen ze de consequenties moeten dragen van hun kortetermijndenken en in een mum van tijd hun exclusieve positie in het Midden-Oosten verliezen.
Dr. Nafeez Ahmed heeft een eigen blog op de nieuwssite van de Guardian EarthInsightByNafeezAhmed en publiceert zijn onderzoeken ook op zijn eigen webstek.