21 jaar onterecht in de dodencel

Het is 1981. In Pennsylvania, VS vinden in een tijdspanne van vijf dagen twee ongerelateerde gebeurtenissen plaats. Eerst wordt de vermiste 37-jarige Linda Mae Craig verkracht en vermoord teruggevonden. Enkele dagen later verzet Nick Yarris zich tegen zijn arrestatie na een verkeersovertreding. Dit levert hem een eerste valse beschuldiging op die uiteindelijk zal uitmonden in zijn veroordeling tot de doodstraf.

CSI Pennsylvania

Yarris is de eerste ter-dood-veroordeelde die zijn vrijheid heeft verkregen dankzij DNA-onderzoek. Het enige forensische bewijsmateriaal begin jaren tachtig steunde op bloedgroeponderzoek. Yarris deelt, net als vijftien percent van de Amerikaanse bevolking, bloedgroep B+ met de echte moordenaar van Craig.

Na een bijna eindeloze strijd werd in 2004 zijn verzoek ingewilligd om DNA-onderzoek in te schakelen in de zaak en werd Yarris op 42-jarige leeftijd vrijgesproken. Ondertussen zat hij ruim twintig jaar op death row.

Het verhaal van Nick Yarris is helaas geen unicum. Al honderdveertig mannen zijn vrijgesproken vanuit de dodencel.

De afgelopen veertig jaar hebben de Verenigde Staten 1200 veroordeelden terechtgesteld. Aangezien Amerikaanse rechtbanken postuum geen onderzoeken heropenen, hebben we er het raden naar of al deze mannen daadwerkelijk schuldig waren.

Yarris is in Brussel op uitnodiging van de Sant’ Egidio Gemeenschap in het kader van Cities for Life, een internationale dag tegen de doodstraf - 30 november - waarop dit jaar 1800 steden over heel de wereld monumenten verlichten als teken van steun aan de campagne die de doodstraf wereldwijd wil afschaffen.

Wie een gebroken man verwacht, vergist zich. Tegenover ons zit een levenslustige Yarris met een duidelijk doel: met volle teugen van het leven genieten.

Ook aan ambitie ontbreekt het hem niet, hij publiceerde in 2008 Seven Days to Live, een boek over zijn lotgevallen en er staat momenteel een film over zijn leven in de steigers. De man is een bevlogen spreker en neemt meteen het woord.

Yarris was eerder al te zien in After Innocence, een film die in 2005 werd uitgebracht en de aandacht vestigt op mensen die onterecht zijn veroordeeld.

‘Ik was een drugverslaafde, een dief, en een leugenaar’

Yarris: Het lijkt me goed jullie eerst kort mijn verhaal te schetsen. Ik werd gearresteerd in december 1981 op twintigjarige leeftijd door een agent die een klacht tegen me had verzonnen. Ik was een drugverslaafde, een dief, en een leugenaar. De politieagent vertelde dat ik hem had geslagen, zijn wapen had afgenomen en hem had proberen vermoorden.

Ze stopten me in een isoleercel in de gevangenis en ik werd gek. Ik bleef maar denken dat niemand me zou geloven.

‘Ik verzon een verhaal en vertelde de politie dat ik hen kon helpen een moord op te lossen. Toen ze erachter kwamen dat ik loog, hebben ze mij erin geluisd voor de misdaad.’

Ik deed toen het domste wat ik in m’n leven gedaan heb. Ik verzon een verhaal en vertelde de politie dat ik hen kon helpen een moord op te lossen. Toen ze erachter kwamen dat ik loog, hebben ze mij erin geluisd voor de misdaad.

De gevangene in de cel naast me beweerde dat ik de misdaad tegen hem bekend had.

Zelf werd hij beschuldigd van het bestelen van het huis van de aanklager. De cipiers gaven hem een voorkeursbehandeling, hij werd niet gestraft voor de diefstal en zijn vriendin mocht openlijk drugs in de gevangenis smokkelen voor hem. Dit enkel en alleen opdat hij tegen me zou getuigen.

Toen m’n proces begon voor de oorspronkelijke aanklacht, het aanvallen van de politieagent, werd ik na twintig minuten overleg onschuldig bevonden door een jury.

De aanklager, Barry Gross, en dezelfde rechter namen de andere zaak over. Drie maanden later stond ik zo terecht voor moord.

© Jago Kosolosky

Het proces

‘Ze gaven niet om rechtvaardigheid, om juist of fout, om de twintigjarige man die voor hen stond, of om de vrouw die vermoord was.’

Het was een dinsdagnamiddag en drie dagen voor 4 juli, de nationale feestdag. De rechter bedankte de jury en zei hen dat hij erkende dat iedereen bezorgd was dat ze vrijdag niet naar huis konden om de feestdag te vieren. Hij beloofde hen dat het proces tijdig klaar zou zijn. Dat was het eerste wat hij tegen de jury zei.

Ze gaven niet om rechtvaardigheid, om juist of fout, om de twintigjarige man die voor hen stond, of om de vrouw die vermoord was. Ze waren meer bezorgd om hun vrije tijd dan om mijn leven.

Toen ze over mijn lot gingen overleggen, trok de jury naar The Wagon Wheel Restaurant. Ze vertelden de obers dat ze hun dessert pas zouden komen eten als ze beslist hadden me ter dood te veroordelen. Uiteindelijk gaven ze me de de elektrische stoel.

De mensen die ooit om me gaven, mijn vroegere kinderoppas, mijn honkbalcoach, iedereen liet me in de steek toen het verdict viel.

De eerste twee jaar van mijn opsluiting werd ik aan een regime van complete stilte onderworpen. Als ik sprak in m’n cel, kwam iemand me slaan. Als ik tegen een andere gevangene sprak, was de straf nog erger.

Na een mislukte ontsnappingspoging had ik geen hoop meer om naar huis te keren. Ik besliste mezelf op te leiden ondanks alles wat ze met me deden zodat ik op de dag van mijn executie iets mooi kon citeren. Dan zouden ze zien dat ik de drugverslaafde dief, het schorem dat de gevangenis was binnengewandeld, al had vermoord. Ik zou hen zo dat recht ontnemen.

Als je wil dat ik hier ga zitten huilen, heb je pech. Ik denk dat ik één van de beste levens aan het leven ben nu.

© Jago Kosolosky

Overlevingsschuld

‘Ik wou dat ik kon omschrijven hoe het werkelijk is na jaren opnieuw de regen op je gezicht te voelen.’

Hoelang heeft het geduurd nadat je vrijkwam voor de bitterheid en woede de bovenhand haalden?

Yarris: Dat is niet gebeurd. Dankzij die jarenlange inspanning die ik geleverd had om mezelf te vormen, kon ik er afstand van nemen.

Kijk, het was niet makkelijk. Waar ik het meeste mee heb geworsteld was overlevingsschuld.

Op twintigjarige leeftijd ging ik de gevangenis in en de komende twee decennia groeide en ontwikkelde ik er met andere gevangenen. Ik smeedde banden met hen en gaf mezelf een status binnen de groep. Ik heb twee andere gevangenen vrijgekregen door hen te helpen met hun proces. Ik heb mannen helpen overleven. Ik gaf om hen, zij gaven om mij, dat was mijn identiteit.

Toen wandelde ik buiten in een nieuwe wereld, helemaal onbekend voor mij. Ik werd bekeken als iemand die wel gek moest zijn omwille van wat me was aangedaan. Ondertussen liet ik mijn vrienden achter, mijn veilighieid, en de plek die mijn thuis was geworden.

Ik heb zo’n mooie tijden beleefd op death row dat ik het niet kan omschrijven. Ik wou dat ik kon omschrijven hoe het werkelijk is na jaren opnieuw de regen op je gezicht te voelen.

Een industrie

‘Ons rechtssysteem is één grote industrie geworden.’

President Obama zei onlangs dat de Verenigde Staten een rechtsstaat is, gestoeld op de rule of law. Wat denk jij hiervan?

Yarris: Het klopt, maar is niet het hele verhaal. Het land wordt gevormd en geregeerd door wetten, maar het wordt ook geleid door mensen en die hebben de neiging de wetten te misbruiken.

Weet je wat de vierde grootste industrie is in de VS? “Penologie”. Onze vierde grootste industrie is gebaseerd op het feit dat mensen moeten worden opgesloten, dat is het probleem. Voor elke gevangene zijn er vijftig jobs.

Het is niet langer gerechtigheid die we nastreven, wel proberen we een industrie draaiende te houden. Wat ik zeg is dat onze hele rechtssysteem één grote industrie is geworden.

En dat eist zijn tol, ook aan de andere kant van de tralies. De hoogste aantal zelfmoorden, partnermisbruik, drugmisbruik en huishoudelijk geweld treft het gevangenispersoneel. We nemen mensen met een militaire achtergrond en geven ze een functie in een gevangenis zonder enige psychologische omkadering. Dat terwijl een op vijf gevangenen psychische problemen heeft.

In 2008 publiceerde Yarris zijn verhaal: Seven Days to Live en momenteel wordt er aan een film over zijn leven gesleuteld.

© Jago Kosolosky

De illusie van veiligheid

Je was duidelijk onschuldig. Wat was het voordeel jou achter de tralies te hebben?

Yarris: Het gaat erom de publieke gemoederen te bedaren en het creëren van de illusie van veiligheid. De doodstraf heeft namelijk als doel een afschrikmiddel te zijn dat potentiële misdadigers de stuipen op het lijf moet jagen. De doodstraf is het ergste waarmee men kan dreigen.

Je kan je inbeelden dat ze een dergelijk proces met toeters en bellen starten. Hierdoor is het des te moeilijker om op hun beschuldiging terug te komen, dat gaat immers niet zonder gezichtsverlies.

Kijk, ik denk dat ik één van de beste levens aan het leven ben nu: ik heb een vriendin, ben naar de Californische zon getrokken en sta op het punt om al mijn dromen te zien uitkomen. Als je wil dat ik hier ga zitten huilen, heb je pech. (lacht)

Beluister hier (Deel 1 - Deel 2 - Deel 3 - Deel 4 - Deel 5) Het volledige interview met Nick Yarris. Kom alles te weten over zijn moeilijke jeugd, inclusief misbruik en verslavingen, die hem in de problemen bracht, hoe hij onterecht veroordeeld werd, hoe hij door ontoereikende medische behandeling in de gevangenis tijdelijk blind werd, en hoe DNA slechts in zijn zaak werd toegestaan nadat hij verzocht had te sterven.