‘Progressieve standpunten maken niet immuun tegen racisme’

‘Er bestaat niet zoiets als progressief racisme. Er is racisme, punt’, zegt Omar Ba van het Afrikaans Platform, coördinator van ENAR België en Kif Kif bestuursraadlid op een zondagochtend in april in Antwerpen waar ik hen de eerste keer over het onderwerp bevraag. Naast hem zit Maryam H’Madoun, MO.be-columniste, econome en lid van Baas Over Eigen Hoofd! en van de islamitische organisatie Karamah EU.

Zij is het met hem eens: ‘De progressieven zijn een groep die volgens haar eigen veronderstelling niet racistisch kan zijn. Die veronderstelling deel ik niet. Daarom benadruk ik ook niet dat “zelfs” progressieve mensen racistisch kunnen zijn.’ Begin juni spreek ik H’Madoun en Ba opnieuw over de recente berichtgeving over racisme.

Van waar komt volgens jullie de veronderstelling dat wie progressief is per definitie niet racistisch kan zijn?

Omar Ba: Het gaat om een verwarring tussen tegen extreem rechts zijn en antiracisme. Hiervoor moeten we de recente geschiedenis van links bekijken. Links heeft altijd de kwestie van diversiteit gekaapt en politiek proberen te benutten. Tegen extreem rechts moesten alle krachten verenigd worden, maar niets is vertaald in een strijd tegen racisme, wel in een strijd tegen extreem rechts.

Ook wij als minderheden geloofden links hierin, dat is een fout die we hebben gemaakt, want wij dachten dat er een strijd tegen racisme was. Nu zijn we wakker geworden met de vaststelling dat er structureel niets veranderd is.

‘Er bestaat niet zoiets als progressief racisme. Er is racisme, punt’

En nu we wakker zijn gaat het beter?

Omar Ba: Het is een eerste stap in de goede richting, maar het betere moet nog komen, want vele linkse partijen en vele progressieven blijven nog in het oude schema en focussen op het bestrijden van een extreem racistisch discours en niet op het structurele racisme waarmee mensen dagelijks te maken krijgen.

Het racisme is nu gebanaliseerd en vermomd als iets van het ‘gezond verstand’. Iemand als Luckas Vander Taelen verkondigt in zijn columns racistische statements in de naam van gezond verstand die zogezegd de problemen niet ontkennen. In zijn columns is diversiteit het probleem. Dat hij in een linkse partij zit spaart hem niet. Hij geniet niet van een privilege om zich stigmatiserend te uiten .

Maar als hij of een andere progressieve persoon racistische praat uit en wij erop reageren, krijgen we meteen te horen: “Wij hebben altijd gevochten tegen extreem rechts en ons aanvallen helpt de zaak niet vooruit.”

Maryam H’Madoun: Daarom was ook de eerste reactie van De Morgen na de foto met de Obama’s als apen een tekst met de titel ‘Is De Morgen racistisch?’. De verontschuldiging in de tekst kwam erop neer dat zij altijd goede dingen gedaan hebben en dat nu de satirische context verloren gegaan is in heel de hetze en dat De Morgen toch niet racistisch is. Dat is onzin.

Zien jullie dan een ontkenning van het racisme bij links?

Omar Ba: Ja, zoals acht jaar geleden toen een racistische aanslag door Hans Van Themsche in Antwerpen resulteerde in de dood van een Malinese vrouw en een klein Belgisch meisje. De eerste reactie van burgemeester Patrick Janssens was toen ‘dit is geen racistische moord’. Veel mensen zijn die reactie vergeten.

We mochten racisme zelfs niet vernoemen bij de witte mars die we met het Afrikaans Platform mee organiseerden. Als slogan wilden we ‘dit is een racistische moord’, maar de burgemeester wou ons verplichten om een andere slogan op te nemen, namelijk ‘diversiteit is in A’. Hij stuurde daarvoor zelfs iemand naar onze vergadering. Dit is een concreet voorbeeld van hoe strategische overwegingen om een rechtse opinie te sussen tot paternalistisch gedrag kan leiden ..

Als je nu naar de plaats van de moord gaat zie je enkel een gedenkteken voor het Belgische meisje. Ik ga er nog steeds jaarlijks.

Hoe gaan jullie om met het paternalisme bij links?

Omar Ba: Ik aanvaard dat gewoon niet. Een voorbeeld is een tekst van Tom Naegels waarin hij zei dat onze strijd tegen het gebruik van Zwarte Piet de strijd tegen racisme niet helpt. Bij zulke reacties ben ik duidelijk: als er iemand deskundig is over racistische kwesties, dan zijn het degenen die de voorbije jaren het slachtoffer zijn geweest van racisme, dus hebben we geen les te krijgen hierover van anderen.

Maryam H’madoun: Misschien is dat wel het typische van racisme bij linkse mensen: dat ze aanhalen dat ze altijd aan onze kant stonden. Omdat ze vaak nauw betrokken zijn bij onze gemeenschappen denken ze als geen ander te begrijpen wat wij ervaren. Maar niets is minder waar. Toch eigenen ze zich daardoor het recht toe om ons te wijzen op een fout in de strijd tegen racisme. Paternalisme ten top!

Hoe zien jullie het debat over de figuur van Zwarte Piet en over racistische humor in de strijd tegen racisme?

Maryam H’Madoun: Dit zijn onderdelen van een groter probleem. De cartoon van De Morgen was een uitwas van een subtieler maar systematisch ingebed racisme dat veel progressieven niet eens zien of willen erkennen. Het debat moet gaan over hoe racisme in al onze instellingen zit. We moeten het hebben over het racisme in onze visies en zelfs ook over racisme bij minderheden.

Maar reactie die je kan krijgen als je zegt dat racisme overal en bij iedereen te vinden is, is dat we daarom er ook niets tegen kunnen doen, dat het er altijd geweest is.

Maryam H’Madoun: Zeggen dat niemand ontsnapt aan racisme is niet hetzelfde als zeggen dat het eigen is aan de mens. Dat laatste is het zeker niet! Kinderen kennen geen racisme, wij leren het ze. Van zodra we bewust zijn over hoe verspreid het is en hoe het werkt kunnen we er iets tegen doen. De felle reacties op de cartoon wekten opnieuw de indruk dat racisme enkel dat soort uitingen is.

De uitsluiting op de arbeidsmarkt zien velen niet eens als racisme. Eigenlijk weten te veel progressieven niet eens wat racisme is. Dat heeft te maken met ons onderwijs. Als we over de Europese geschiedenis praten op school dan valt er veel meer te vertellen over het koloniale verleden van landen als België, Frankrijk en Nederland. Daarover praten zou veel van de structuren die we vandaag zien verklaren.

Maar als je nu de termen slavernij en kolonisatie gebruikt wekt het niet dezelfde verontwaardiging als bijvoorbeeld de holocaust. Nochtans is de systematische wijze waarop miljoenen mensen toen aan hun einde kwamen en de racistische ideologie die aan de basis daarvan lag niet minder gruwelijk.

Omar Ba: Daarom lacht niemand met de holocaust en zien de meeste mensen dat niet als humor en vrije meningsuiting. Maar over het n-woord krijg je rare dingen te horen zoals ‘mijn grootmoeder vond het normaal om dat woord te gebruiken’. Maar ik zeg dan: dit gaat niet over uw grootmoeder.

Het gaat over hoe het niet normaal is dat mensen niet weten wat de historische context is van dat woord. Dat het niet normaal is dat er nu nog steeds in scholen niet geweten is hoe kolonisatie, slavernij en de ongelijke verhoudingen tot stand kwamen. Niet alleen in verband met cartoons maar ook in het beleid is er veel onwetendheid.

Als progressieven zich goed bewust waren van wat racisme en discriminatie is, dan namen ze geen maatregelen zoals een hoofddoekverbod.

‘Als progressieven zich goed bewust waren van wat racisme en discriminatie is, dan namen ze geen maatregelen zoals een hoofddoekverbod.’

Maar als je dat verbod vermeldt gaat niet iedereen begrijpen wat het te maken heeft met racisme.

Omar Ba: Als die maatregel gemotiveerd was door een seculiere overtuiging in een samenleving waar geen racisme was dan zou ik erover kunnen debatteren op een andere manier. Maar die beslissing was gemotiveerd door post 9/11 islamophobische perceptie van een meerderheid over een al gestigmatiseerde groep.

Een deskundige gaf tijdens een conferentie toe hoe erg de situatie is. Hij zei dat als een huiseigenaar geen woning wil huren aan iemand die een hoofddoek draagt, dat die eigenaar misschien een symbolische euro moet betalen en dat er voor de rest niets gebeurt. Het is niet extreemrechts die zorgde voor deze situatie.

Het hoofddoekverbod en de maatregel tegen de zogenaamde patsers in Antwerpen kwamen niet van het Vlaams Belang. Als we dagelijks geconfronteerd worden met racisme, is het moeilijkste waarmee we te maken krijgen het onbegrip van mensen die denken dat ze niet verantwoordelijk zijn omdat zij anti extreem-rechts zijn.

Wat kan er gedaan worden tegen die onwetendheid? Is meer dialoog nodig?

Omar Ba: Niet zoals het nu is. Nu is het een dovemansgesprek, bij alle democratische partijen. Ik zei tegen verschillende parlementariërs dat ze van racisme een strijdpunt van moeten maken.

Maryam H’Madoun: Nu na de verkiezingen moet racismebestrijding op elk domein op de politieke agenda komen.

Omar Ba: We moeten quota forceren, ook voor in de media, zodat de beeldvorming ook daar kan veranderen. Als je in een redactie zit van een bepaald medium kan je op lange termijn ook de mentaliteit van je collega’s beïnvloeden.

Na 10 jaar gaat er daar anders gekeken worden naar bijvoorbeeld sommige zaken zoals een cartoon. Maar dat is een proces en wat mij frustreert is dat het proces niet eens begonnen is. Er is een brede erkenning nodig van het geïnstitutionaliseerde racisme. Dan kunnen we verder.

Misschien moeten intussen ook witte journalisten zichzelf informeren over wat racisme is en het soms aanklagen zoals Peter Verlinden deed met zijn opiniestuk over het vandalisme met het n-woord op zijn huis?

Omar Ba: Het is goed dat een bekende journalist het onderwerp onder de aandacht brengt. Maar dat dergelijke vormen van racisme dagelijks gebeuren en de collectieve verontwaardiging er niet is wanneer de opiniemaker een migratieachtergrond heeft is net het probleem. Zie hoe sportjournalist Hans Vandeweghe Afrikaanse bevolkingsgroepen stigmatiseert met stereotypen en hoe iedereen dat ok vindt.

Maryam H’Madoun: Voor mensen die al jaren het racisme in de geesten en in de instituties proberen aan te klagen lijkt dit allemaal even een geluk bij al dat ongeluk. Het is alsof de krachten van het universum zich hebben verenigd om onze maatschappij een grote spiegel voor te houden.

We hebben op korte tijd zo veel voorbeelden te zien gekregen van racisme dat zij die het bestaan ervan nog durven ontkennen of relativeren, vragen om niet serieus genomen te worden. Mijn reactie op al deze voorvallen: schitterend materiaal voor de schoolboeken van onze achter-achterkleinkinderen die hopelijk in een tijd zullen leven wanneer anti racisme onderdeel wordt van het curriculum.

Een kortere versie van dit interview verscheen ook in het zomernummer van MO*magazine. Je kan dit nummer in deze winkels en boekhandels kopen (€ 5,5) of je kan ook een abonnement bestellen voor slechts € 20. Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.