Europese desinteresse voor Balkan zet deur wijd open voor Rusland

Een paar dagen geleden gaf de Amerikaanse senaat groen licht aan Montenegro om toe te treden tot de NAVO. Dat had anders kunnen lopen, want eind vorig jaar was het piepkleine Balkanland nog het toneel van een ietwat klungelige couppoging, met als doel een pro-Russische bewind aan de macht te brengen.

Een onduidelijk verhaal, maar wat wel vaststaat is dat Rusland merkelijk actiever is geworden in de Westelijke Balkan, grofweg het deel van de regio dat buiten de grenzen van de EU ligt. Er smeulen immers nog genoeg vuurtjes in de Balkan om op te stoken. Nikola Burazer, analist en programmadirecteur bij het Centre for Contemporary politics in Belgrado, geeft uitleg bij de groeiende Russische inmenging in de Westelijke Balkan.

Nikola Burazer: De Balkan is al eeuwenlang een belangrijke regio voor Rusland. Voor een groot deel is dit terug te brengen op culturele en religieuze banden met het Slavische deel van bevolking. Maar als we het vandaag hebben over de Russische invloed in de regio, dan gaat het in de eerste plaats om een poging de EU een hak te zetten in haar eigen achtertuin, eerder dan een interesse voor de landen in de Westelijke Balkan an sich.

Wat wil Rusland dan bereiken in de Westelijke Balkan. Welke belangen heeft Moskou daar?

Nikola Burazer: Het was – en is nog steeds – het officiële beleid van Rusland om de landen in de Westelijke Balkan te steunen in hun streven toe te treden tot de EU. NAVO-lidmaatschap is een heel ander verhaal natuurlijk, daar heeft Moskou zich altijd tegen verzet. Maar Rusland begrijpt dat het in het belang is van de Balkanstaten om opgenomen te worden in de Europese familie. De onderliggende redenering is dat het de belangen van Rusland beter dient om sterke, bevriende staten in de EU te hebben dan zwakke landen buiten Europa.

Toch lijkt de Russische Balkanpolitiek er steeds meer en meer op gericht om landen los te weken uit de Europese invloedssfeer. Waarom is hun benadering omgeslagen?

‘Wat we vandaag zien is dat Rusland probeert om de regio te destabiliseren en zo problemen te creëren voor de Europese Unie.’

Nikola Burazer: De crisis in Oekraïne was een keerpunt. Sindsdien is het niet meer goed gekomen tussen Moskou en Brussel. Wat we vandaag zien is dat Rusland probeert om de regio te destabiliseren en zo problemen te creëren voor de Europese Unie. Moskou steunt bijvoorbeeld Dodik, de leider van de Bosnische Serviërs, bij zijn controversiële politiek wat voor onrust in Bosnië zorgt. Ook staat het achter Servië in de VN als het op de Kosovo-kwestie aankomt, wat de zaken niet vooruit helpt. Tegelijk versterkt Rusland de eigen invloed in de regio.

De pogingen van Rusland om voet aan de grond te krijgen in de Westelijke Balkan, hoe manifesteren die zich?

Nikola Burazer: Hun inmenging is het meest zichtbaar in het geval van onopgeloste geopolitieke kwesties in de Balkan, en zo zijn er nogal wat. Bosnië en Kosovo zijn de meest voor de hand liggende voorbeelden. Recentelijk heeft Rusland ook zijn aanwezigheid in de media versterkt, met RT (voormalig Russia Today) en het Sputnik Agency.

Nikola Burazer

© Medija Center​

Wat heeft Rusland te winnen met het openhalen van oude wonden op de Balkan?

Nikola Burazer: Alle landen in de Westelijke Balken zijn officieel kandidaat-lidstaten. Maar Europa staat niet meteen te springen om nieuwe lidstaten op te nemen, om het voorzichtig uit te drukken. Dat maakt de toekomst onzeker. Rusland buit deze situatie uit om een toch al onstabiele regio nog meer te destabiliseren.

Dat geeft problemen voor de EU, want Brussel heeft er alle belang bij dat het rustig blijft in de Balkan. Neem bijvoorbeeld Bosnië, een land dat al twintig jaar zwalpt van de ene crisis naar de andere, en waar de EU heel wat inspanningen levert om de stabiliteit te bewaren.

Link

Lees ook: Ex-diplomaat slaat alarm: ‘Europese Unie faalt catastrofaal in Bosnië’

‘Net doordat de vooruitzichten op toenadering tot de EU bevroren lijken krijgt Moskou meer manoeuvreerruimte in de regio.’

Rusland hoeft niet meer te doen dan steun uitspreken voor een figuur als Dodik opdat die een steeds stoutmoedigere koers gaat varen. Dat geeft problemen in Bosnië, en die komen uiteindelijk op het bord van de EU. Net doordat de vooruitzichten op toenadering tot de EU bevroren lijken krijgt Moskou meer manoeuvreerruimte in de regio.

U sprak over de groeiende invloed van Rusland op de media in de regio. Waaraan merkt u dat?

Nikola Burazer: Rusland had al een afdeling van RT in het Servisch, en twee jaar geleden werd een afdeling van Sputnik Agency geopend. Het punt is dat Servische media en andere in de Balkan deze agentschappen als informatiebron gebruiken. Ze verspreiden geen openlijk pro-Russische propaganda, maar bieden kwalitatief hoogstaand nieuws, zij het vanuit een ander perspectief. Ze zijn een alternatief voor de westerse media, zeker als het gaat over controversiële thema’s zoals de politiek van de Europese Unie of de situatie in Oekraïne en Syrië. Op die manier weerleggen ze het Europese verhaal.

Zijn er verschillen tussen de Balkanlanden? Waar ligt de focus van Rusland?

Nikola Burazer: De Russische invloed is zeker en vast het meest aanwezig in de landen met een Slavische bevolking omwille van een gedeelde cultuur en religie. Vooral met Servië heeft Rusland een sterke band. Moskou heeft Belgrado altijd gesteund als het gaat om kwesties zoals Kosovo. Vorig jaar nog stemde Rusland een VN-resolutie weg over Servische verantwoordelijkheid in Srebrenica en blokkeerde het de toetreding van Kosovo tot de UNESCO. Maar behalve culturele en politieke banden heeft Rusland ook economische belangen in de Balkan. Niet zoveel als de EU, maar wel in cruciale sectoren zoals energie.

‘Het is interessant om op te merken dat Rusland in zijn internationale politiek een meer pro-Servische koers volgt dan de regering in Belgrado.’

Het is interessant om op te merken dat Rusland in zijn internationale politiek een meer pro-Servische koers volgt dan de regering in Belgrado. De Servische overheid blijft min of meer in lijn met wat Europa verwacht als het gaat om regionale kwesties. Er wordt bijvoorbeeld nog steeds overlegd met Kosovo om tot een vergelijk te komen. Rusland daarentegen volgt een Servisch-nationalistische agenda die stukken verder gaat dan de officiële lijn van Belgrado. Daarom dat Servische nationalisten Rusland als hun grote beschermheer beschouwen.

Het ziet er niet naar uit dat de relatie tussen Rusland en de EU snel zal verbeteren. Tegelijkertijd gaat de EU door een diepe crisis in een jaar vol belangrijke verkiezingen. Wat betekent dat voor de Westelijk Balkan?

Nikola Burazer: Zoals ik eerder zei, Rusland blijf achter het streven staan van de landen in de Westelijke Balkan om toe te treden tot de Europese club, eenvoudigweg omdat er geen alternatief is. Maar het probleem is dat de toekomst erg onzeker oogt. De EU heeft veel van haar glans verloren, en kampt met grote interne problemen. Het enthousiasme om uit te breiden was nooit zo laag. Die situatie geeft Rusland de kans om de eigen invloed uit te breiden.

Het is een open vraag wat er zou gebeuren in de Balkan als de EU-uitbreiding officieel zou worden opgegeven, een scenario dat ook weer niet zo vergezocht is gezien het huidige politieke klimaat. Dat zou de deur wagenwijd openzetten voor Rusland. Maar zelfs als dat niet gebeurt, en het toenaderingsproces van de landen in de Westelijke Balkan tot de EU blijft overeind, dan nog geeft het feit dat alles zo lang duurt en zo onduidelijk is ruimte voor Moskou om voet aan de grond te krijgen. Rusland zal, gezien het conflict met de EU, niet nalaten om in de Balkan te blijven rommelen en zo de Europese integratie te saboteren.