Schrijfster Nisma Alaklouk: ‘De Palestijnse vrouw is geen verwende vrouw’

© Oriane Lecluyse

De Palestijns-Belgische schrijfster Nisma Alaklouk schreef de roman Brusselse Vrouwen, het verhaal van vijf vrouwen die op een keerpunt in hun leven staan. Toen het nog kon, spraken we met Alaklouk af in hartje Brussel voor een gesprek over vrouwelijkheid, seksisme en de Arabische wereld.

De Tunesische Suad woont ongetrouwd samen met haar vriend. De Syrische Maha is verliefd op een man van een andere religieuze stroming. De Palestijnse Sarah scheidt van haar echtgenoot, om haar zoon daarna alleen verder op te voeden. De Iraakse Miriam probeert haar identiteit terug te vinden nadat ze als jonge student verliefd werd op een oudere man. En de Belgische Lore kijkt haar verleden recht in de ogen.

In Brusselse Vrouwen van Nisma Alaklouk lees je het verhaal van vijf vrouwen, vijf levens die een (on)verwachte wending nemen, maar wel de kracht van vrouw zijn onderstrepen.

Nisma Alaklouk groeide op met de idee dat ze verantwoordelijk en onafhankelijk moest zijn.

© Nisma Alaklouk

Je groeide op in de Gazastrook. Welke ideeën over vrouwelijkheid heb je meegekregen in je kindertijd?

Alaklouk: Dat is ingewikkeld. Mijn moeder vertelde niet tegen iedereen dat ze feministe was. Ze wilde wel dat haar kinderen goed onderwijs kregen en was diegene die alles regelde in het huishouden: boodschappen doen, de financiën, ze kluste zelfs als er iets in huis kapot was. Ze zorgde voor ons en was duidelijk de leider in huis.

Normaal gezien is dat in Palestina de verantwoordelijkheid van de man. Maar mijn vader ging naar het werk en kwam pas laat thuis. In het Arabisch heb je een gezegde: de stem van een vrouw mag niet gehoord worden in het openbaar. Maar mijn vader had het te druk om daarmee bezig te zijn en bovendien was hij niet het type dat mijn moeder verbood om initiatief te nemen.

Vrijgevochten

Je komt dus uit een feministische familie.

Alaklouk: Ik groeide op met de idee dat ik verantwoordelijk en onafhankelijk moest zijn. Het probleem is dat de Palestijnse samenleving dat niet zomaar toelaat. Ook al kom ik uit een vrijgevochten familie, met een sterke moeder, toch voelde ik de druk van de samenleving op mij. Die wil dat iedereen op elkaar lijkt en dat je de groep volgt. Je kunt als vrouw niet zomaar je eigen gang gaan.

Ik studeerde aan de universiteit, ging overal naartoe, maar ik besefte wel dat de man het laatste woord had. Ik moest vechten voor mijn vrijheid. En ook al zag ik mezelf toen nog niet als een feminist, nu weet ik dat ik het wel was omdat ik de autoriteit van een man niet zomaar accepteerde. In het Midden-Oosten moeten vrouwen vandaag nog altijd hard strijden voor de basis van vrouwenrechten.

Je bent als twintiger uit Palestina gevlucht. Ben je sindsdien veel veranderd?

Alaklouk: Niemand is dezelfde persoon op zijn veertigste als op zijn twintigste. Gaza is als een openluchtgevangenis: je kunt niet zomaar overal naartoe of gasten ontvangen. Als je die omgeving verlaat en in een internationale gemeenschap terechtkomt, zoals in Brussel, verandert dat onvermijdelijk je manier van denken.

‘Als je een omgeving zoals Gaza verlaat en in een internationale gemeenschap terechtkomt, verandert overmijdelijk je manier van denken.’

Ik ben niet meer dezelfde persoon als die jonge twintiger die in Brussel arriveerde. Maar ik ben ook niet meer hetzelfde meisje dat in Gaza leefde. Ondanks het feit dat ik meer vrijheid genoot dan de meeste meisjes in Palestina, was het toch geen volledige vrijheid zoals ik die in België ervaar.

En als je niet vrij bent, kun je geen gezonde volwassen relaties hebben. Liefde maakt ons zwak. Je kiest niet op wie je verliefd wordt. Ik worstelde in het begin met mijn seksualiteit. Ik wilde geen relatie, want ik was bang om mijn vrijheid te verliezen waar ik zo hard voor had gevochten. Ik was bang dat ik mijn partner alle macht en autoriteit zou geven. Maar dan besefte ik dat ik zowel een relatie kon hebben en vrij blijven.

De vrouwen in je boek worstelen hier ook mee. Ze hebben hun vrijheid verworven en nu zoeken ze een manier om ermee om te gaan.

Alaklouk: Je kunt niet over vrouwen schrijven en alleen vertellen hoe mooi hun leven is. Iedereen komt obstakels tegen in zijn leven. Je ervaart moeilijkheden op school. Tijdens je studies denk je dat je — eens afgestudeerd — al je problemen opgelost zullen zijn. Maar dan krijg je je eerste job en daar moet je ook omgaan met tegenslagen. Die strijd hangt af van je leeftijd, je land, je geslacht.

‘Het is niet altijd voldoende om gewoon aanwezig te zijn in Europa om je vrijheid te verwerven.’

Ik woon in Brussel en hier zie ik veel vrouwen uit verschillende landen en van uiteenlopende nationaliteiten. Sommige spreken Nederlands of Frans, maar toch beseffen ze dat ze hier niet vandaan komen. Het is niet altijd voldoende om gewoon aanwezig te zijn in Europa om je vrijheid te verwerven. Daarom is het niet alleen de verantwoordelijkheid van de samenleving. Het ligt ook aan de ingesteldheid van vrouwen. Zij moeten zélf hun weg vinden en kiezen welk pad ze willen volgen.

Verkeerd voorgesteld

Worden vrouwen uit de Arabische wereld op de juiste manier voorgesteld in de Belgische media?

Alaklouk: Nee, absoluut niet. Ik voel me niet vertegenwoordigd als ik naar het Belgische nieuws kijk. Ze richten zich maar op één categorie mensen en de rest vergeten ze. Ze denken dat alle Arabische vrouwen hetzelfde zijn. Ze zijn zich niet van bewust dat elk gezin anders is en dat elk meisje anders is.

In Palestina is het bijvoorbeeld geen schande dat een meisje naar school gaat. Ze heeft dat recht en families investeren zowel in meisjes als jongens om te studeren. Palestijnse vrouwen zijn erg sterk. Waarom? Omdat ze in de oorlog geboren zijn en ze samen met de mannen moeten vechten. De Palestijnse vrouw is geen verwende vrouw. Ze moet zich redden en draagt een grote verantwoordelijkheid in het gezin. De moeder leert dat aan haar kinderen.

Als je de deuren sluit, is de vrouw verantwoordelijk voor alles, niet de man. Voor de buitenwereld lijkt het misschien alsof de man alle autoriteit heeft. Maar als een man trouwt, gaat de autoriteit indirect naar de vrouw. Zij zal het geld beheren en de boodschappen doen. De media weten dat niet. Ze concentreren zich vooral op de clichés, die niet altijd kloppen. Ze graven niet dieper in die maatschappij.

Toen ik lezingen gaf op scholen, vroeg ik de studenten regelmatig: ‘Wat weten jullie over het Midden-Oosten?’ De meesten konden enkel wat algemeenheden uit de media vertellen, maar kenden niets over het dagelijkse leven.

Heb je dit boek geschreven met dat soort lezers in gedachten?

Alaklouk: Toen ik dit boek schreef, wilde ik dat het naar het Nederlands zou worden vertaald. Ik besloot te schrijven op een manier die makkelijk te vertalen is.

Ik wilde ook schrijven over de twee werelden waarin ik leef: de Arabische en de westerse samenleving, en de clichébeelden doorprikken die ze over elkaar hebben. Zo denken mensen in het Westen nog steeds dat Arabieren kamelen gebruiken als transportmiddel. Ze weten niet dat we net als hen studeren aan universiteiten. Ze denken soms dat mensen in het Midden-Oosten niet kunnen lezen of schrijven. Dat is best grappig.

Je schrijft ergens in het boek dat ook Palestijnse mannen lijden, en dat hun lijden zich weerspiegelt in de vrouwen. Mannen worden onderdrukt en op hun beurt onderdrukken ze vrouwen. Wat bedoel je daar precies mee?

Alaklouk: Dat gaat heel specifiek over Palestijnse mannen. De generatie van mijn vader kende alleen oorlog en de sfeer van de bezetting.

‘Mijn grootvader heeft een heel andere tijd gekend. In zijn jeugd waren er geen grenzen, wel vrijheid.’

Maar mijn grootvader heeft een andere tijd gekend. Hij was geboren in 1920. Tijdens zijn jeugd waren er geen grenzen, hij heeft vrijheid gekend. Daarna werd hij uit zijn landstreek verdreven. Hij kon niet meer zomaar zijn familie bezoeken die in het gebied woonde dat nu Israël is. Zijn emoties zijn anders dan de emoties van mijn vader. Mijn grootvader had iets in handen en hij is het kwijtgeraakt. Hij voelde het onrecht, hij was woedend, want hij wist hoe het voelde om vrij te zijn, om in een wereld te leven waarin de grenzen open waren.

Mijn vader en wij, zijn kinderen, zijn van een andere generatie. We werden geboren tijdens de bezetting. Wij weten niet hoe het vroeger was, we kennen alleen oorlog. De Palestijnse man vandaag voelt een grote druk op zijn schouders, want hij weet dat hij op elk moment moet vechten voor zijn land. Die druk komt vervolgens op de schouders van de vrouwen terecht. Zij zullen diegenen zijn die achterblijven met de kinderen als hem iets overkomt. De moeder moet dus evengoed sterk zijn.

Volgens jou zijn mannen én vrouwen het slachtoffer van de politieke situatie?

Alaklouk: Als je een boek over feminisme leest, lijkt het alsof mannen geen recht hebben om te spreken. Maar soms zijn vrouwen ook slachtoffer omdat hun man slachtoffer is. Dat is zeker het geval in Palestina. De moeder voedt haar zoon op als een koning, hij is de man in huis. Ik vind dat vrouwen moeten erkennen dat zij mee verantwoordelijk zijn voor het seksisme in de samenleving. Want wie voedt de kinderen op? Wie maakt hen tot man? Juist, de moeder.

De breekbare vrouw

Je woont nu in België. Voel je hier ook seksisme?

Alaklouk: Ja, uiteraard. Maar in het Midden-Oosten is het overduidelijk en sterker aanwezig. Er zijn geen wetten die vrouwen beschermen, er zijn geen organisaties voor vrouwen. Overal ter wereld kan de man opscheppen dat hij met veel vrouwen heeft geslapen. Of is hij trots dat hij van twee walletjes eet. Maar de vrouw? Als ze toegeeft dat ze drie of vier mannen heeft gekend, wordt ze meteen beoordeeld.

Je schrijft hierover ook in je boek. Je zegt dat in de Arabische wereld elke vrouw wel weet dat getrouwde mannen vreemdgaan.

Alaklouk: Ja, het wordt mannen aangepraat. De vrouw moet onaangeraakt blijven. Ze is als glas, ze is breekbaar. Daarom moet ze haar maagdelijkheid bewaren voor haar toekomstige man.

Maar het gaat niet alleen daarover. Een relatie hebben wordt gezien als een misdaad voor een meisje. In sommige families, die een beetje ruimdenkender zijn, is het misschien mogelijk om daarover te praten.

Maar ook die families voelen de druk van de samenleving. Moeders zijn angstig als hun dochter een relatie heeft, want misschien komt ze daardoor wel in de problemen. Straks wil geen enkele man meer met haar trouwen. Dochters moeten hun goede reputatie beschermen, in tegenstelling tot mannen.

‘Ook ruimdenkende families voelen de druk van de samenleving.’

Als hij een relatie heeft of seks buiten het huwelijk, kan niemand het wat schelen. Maar vrouwen moeten hun onschuld bewijzen en aantonen dat ze goede meisjes zijn. Het kan ook gebeuren dat een man oprecht verliefd is, en dat hij aan zijn familie vraagt of hij met haar kan trouwen door haar hand te vragen. Zijn moeder is dan vaak achterdochtig: is ze wel mooi genoeg? Komt zij wel van een goede familie? De moeder zet haar zoon dan onder druk en in de meeste gevallen respecteert de zoon de bedenkingen van zijn moeder en trouwt hij met een vrouw die zijn moeder voor hem heeft uitgekozen. Als het dan uiteindelijk niet lukt tussen hen, of hij wordt niet verliefd op zijn bruid, gaat hij vreemd. Zijn vrouw weet dat en accepteert het. Daardoor kan hij alles doen wat hij wil.

Waarom vind je het belangrijk om over echtscheidingen, alleenstaande moeders en huiselijk geweld te praten?

Alaklouk: Velen denken dat alleenstaande moeders niet in staat zijn om een ​​kind alleen op te voeden. Ze heeft een man nodig, denken ze. Ik wil aantonen dat het haar eigen keuze kan zijn om een kind alleen op te voeden. Ze is daartoe in staat.

Geweld in relaties is een internationaal probleem. Het komt niet alleen in het Midden-Oosten voor. Iedereen kent verhalen in de eigen omgeving. Zelfs Madonna werd door haar vriend geslagen. Ze is rijk en beroemd, en toch accepteerde ze dat haar vriend haar sloeg. In interviews zei ze dat ze van hem hield en dat ze hem niet zomaar kon verlaten. De beslissing om weg te gaan bij huiselijk geweld is niet gemakkelijk.

Het verhaal speelt zich af in Brussel. Als je het verhaal leest, kun je je alle locaties levendig voorstellen: de bibliotheek Muntpunt, de Beurs, … Voel je je thuis in Brussel?

‘Brussel is de beste plek om te belanden als je migreert en een nieuw leven opbouwt.’

Alaklouk: Brussel is de eerste stad waar ik ging wonen toen ik in België aankwam. Ik kan zeggen dat Brussel de beste plek is om te belanden als je migreert en je een nieuw leven moet opbouwen. Het is zo multicultureel en tegelijkertijd is het de hoofdstad van Europa. Je kunt er zoveel interessante mensen ontmoeten. Het is een ruimdenkende gemeenschap.

Er is veel minder racisme dan in Vlaanderen. Ik dacht eerst dat België mijn nieuwe thuis was, waar ik welkom ben. Ik waardeerde het enorm. Maar toen ik meer in Vlaanderen begon te komen, besefte ik dat niet iedereen België zo ruimdenkend is.

© StampMedia 2020 — Hadjira Hussain Khan