‘Westerse inlichtingendiensten werken samen met regime van Assad’
Volgens het EU Intelligence Analysis Centre vechten momenteel meer dan duizend EU-inwoners mee in de burgeroorlog in Syrië. Westerse inlichtingendiensten zijn bezorgd dat een aantal van hen radicaal zal terugkeren naar Europa. Om dat probleem in kaart te brengen, deinzen Franse, Duitse en andere westerse geheime diensten er niet voor terug om samen te werken met de geheime dienst van het Assad-regime, bericht het Nederlandse VPRO-radioprogramma Argos. MO* sprak met reportagemaker Huub Jaspers.
‘Ondanks de vele martelingen en buitengerechtelijke executies waaraan het Assad-regime zich schuldig maakt, zoeken westerse geheime diensten samenwerking met het Syrische regime’, klinkt het in de aankondiging van de Argos-uitzending. ‘Geheime documenten van Duitse, Franse en Amerikaanse overheidsinstanties laten zien hoe ver de samenwerking in het recente verleden ging.’ Herbeluister het programma.
Reporter Huub Jaspers (met arrestatieteam van de Amsterdamse politie)
© Stefan Heydendael
U beweert dat westerse inlichtingendiensten contact zoeken met het regime van Assad. Was die man niet persona non grata in het Westen?
Huub Jaspers: In 2011 begon de Syrische burgeroorlog. In een eerste fase dacht het Westen dat het Syrische regime de opstand wel onder controle zou krijgen. Midden 2012 leek het tij te keren. “De oppositie gaat winnen, we moeten ons distantiëren van Assad”, was toen de houding. Een jaar later keerde dat en groeide bij westerse inlichtingendiensten het besef dat de opstandelingen – intern erg verdeeld – misschien toch niet gaan winnen. Bovendien groeide de aanwezigheid van Al Qaeda in Syrië.
Sindsdien wordt in allerhande open bronnen gesproken over toenemende contacten tussen westerse en Syrische inlichtingendiensten. Begin 2014 is dat nog in intensiteit toegenomen. Het Westen staat in Damascus op de stoep. Een Syrische onderminister zei onlangs nog in een interview met de BBC gezegd: ‘Jullie regeringen zeggen dat wij verwerpelijk zijn maar jullie geheime diensten staan te trappelen om met ons samen te werken.’
Is dat niet gewoon propaganda van het Syrische regime?
Huub Jaspers: In onze reportage komt onder meer Ko Colijn, directeur van het Instituut Clingendael, aan het woord. Volgens Colijn is het plausibel dat westerse inlichtingendiensten inderdaad opnieuw afspraken maken met Syrië. Al Qaeda is de gemeenschappelijke vijand en verder wordt ook over chemische wapens gesproken. Maar over die actuele samenwerking zijn nog geen interne documenten uitgelekt. Om te begrijpen hoever zo’n samenwerking kan gaan, zijn we dan ook op zoek gegaan naar documenten over het recente verleden – de periode tot 2011. Daarover hebben we wel bewijsstukken gevonden.
En wat staat daar in?
Huub Jaspers: Na de grote terreuraanslagen van september 2001 werden achter de schermen afspraken gemaakt – over informatie-uitwisseling bijvoorbeeld. De Amerikansen sloten deals met Damascus om terreurverdachten te laten martelen in Syrië. Duitse inlichtingenfunctionarissen gingen dan weer zelf ter plekke om een terreurverdachte, die jarenlang in een Syrische martelgevangenis zat, te verhoren over zijn contacten in Duitsland. Nochtans wist Berlijn maar al te goed dat de man – Mohammed Haydar Zammer – gemarteld was. Hij was immers drastisch vermagerd.
Intelligence werkt volgens het principe donnant-donnant. Wat kregen de Syriërs in de plaats voor die samenwerking?
Huub Jaspers: Duitsland seponeerde rond diezelfde periode een aantal belangrijke processen over Syrische spionage – de Syrische inlichtingendiensten hadden hun spioangeactiviteiten in Duitsland opmerkelijk uitgebreid. Door politiek ingrijpen op het hoogste niveau werden de processen plots stopgezet. Om de relatie met Damascus goed te houden, werd dus ingegrepen in de rechtstaat en mocht de waarheidsvinding door justitie niet doorgaan.
Wikileaks
In de Argos-uitzending gaat het ook over Asef Shawkat. Wie is dat?
Huub Jaspers: Een Syrische generaal die gezien wordt als de opdrachtgever voor de moord op de Libanese oud-premier Hariri. Wat bleek? In Duitsland voerde Shawkat besprekingen met topambtenaren van de geheime diensten, de politie en zelfs het bondsparket. In Parijs ging hij zelfs nog na de moord op Hariri op bezoek voor besprekingen met de baas van de Franse binnenlandse veiligheidsdienst DST. Dat hebben we ontdekt in een van de 250.000 diplomatieke cables die Wikileaks eerder al had openbaar gemaakt.
Stelt zich bij de samenwerking met Syrische inlichtingendiensten geen wettelijk probleem?
Huub Jaspers: De vraag is of je kan bewijzen dat wat er in de praktijk gebeurt ook in strijd met de wet is. In Duitsland is er een parlementair onderzoek geweest rond de zaak-Zammer. Er zijn toen geen bewijzen gevonden dat de Duitse overheid haar boekje te buiten was gegaan. Zelf heb ik wel specifieke documenten onder ogen gekregen die in Duitsland nog niet naar buiten zijn gekomen. Ze werpen deels een ander licht op wat de parlementaire onderzoekscommissie concludeerde.
De Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (het Nederlandse Comité I, kc) stelt duidelijk dat zoiets in Nederland niet zou mogen, ambtenaren sturen naar een land waar iemand gemarteld is om hem daar te gaan verhoren. Informatie afkomstig van marteling in ontvangst nemen mag eigenlijk ook niet, aldus de Commissie, maar probleem is dat je dat vaak niet weet.
Hoe zit het met de ethische dimensie van de contacten met Damascus?
Huub Jaspers: Ethisch stelt zich natuurlijk wel een probleem. En dat is waarom wij over deze samenwerking berichten en nieuwe documenten publiek maken. Die schaduwkant, daarvan zou het publiek niets afweten als journalisten niet af en toe dingen zouden blootleggen.
Na 9/11 was de druk groot om nieuwe terreuraanslagen te voorkomen. Daarom hebben de VS het programma van extraordinary rendition opgezet. Daar zijn ze ver over de schreef gegaan: als je de democratie en de rechtstaat wil verdedigen, dan ga je toch geen methodes gebruiken die indruisen tegen die principes?