De Syrische revolutie moest het van bij aanvang zonder internationale steun of solidariteit doen. Pas toen IS als een mogelijke bedreiging voor de toekomst van het Westen werd gezien, kwam de internationale wereld in actie. Dit is dan ook ‘de revolutie van de wezen’, zegt Ziad Majed in een interview met MO*.
De Libanese politocoloog en Libië-kenner Ziad Majed titelde het boek dat hij in 2014 schreef over de Syrische revolutie ‘de revolutie van de wezen’.
Die revolutie kostte na vier jaar onnoemelijk veel leed en offers aan de kant van de Syrische burgers. Maar ze kreeg nooit de steun of solidariteit die ze nochtans verdiende, zegt Majed.
Zelfs na de vreselijke tol — de vele dode, evenveel verdwenen of opgesloten Syriërs, de gewonden, de elf miljoen vluchtelingen, chemische en luchtaanvallen, de folteringen — bleef het op mondiaal vlak stil.
‘Noch politiek, noch militair, noch diplomatiek heeft de wereld verantwoordelijkheid opgenomen, stelt de politocoloog. ‘De Syriërs bleven verweesd achter tegenover een monsterlijke en zwaar gesteunde moordmachine die het regime van Assad vandaag is.’
Waarom sympathiseerde het Westen niet met de Syrische revolutionairen?
Ziad Majed: Er zijn uiteraard veel redenen: internationale relaties, tegenstrijdige regionale belangen, het afnemen van de interesse in de ernstig verstoorde politieke context in het Midden-Oosten, islamofobie als drijfveer om een oorlogsmisdadiger en despoot te steunen als Assad die zichzelf positioneert als seculier en zogenaamd progressief.
Maar niets rechtvaardigt die onverschilligheid.
Lees ook: Een antwoord op al uw vragen over migratie
Vandaag kan de internationale gemeenschap niet meer wegkijken: er is de instroom van grote aantallen Syrische vluchtelingen in Europa. En op de Algemene Vergadering van de VN-veiligheidsraad stond Syrië bovenaan op de prioriteitenlijst.
Ziad Majed: Ik denk dat bepaalde segmenten van de Europese publieke opinie de gruwel van de Syrische situatie inderdaad ontdekken. De beelden van de Syrische oorlogsvluchtelingen die via de zee Europa proberen te bereiken, met name collectieve stills als die van het lichaampje van Aylan, creëren zeker solidariteit.
Het kan zijn dat men nu sympathiseert met de Syrische vluchtelingen. Goed, maar men mag zich niet beperken tot een humanitair antwoord alleen. Tenten geven aan de Syriërs zal het probleem niet oplossen, de moordmachine zal niet stoppen.
‘Tenten geven aan de Syriërs zal het probleem niet oplossen. De oorzaak is politiek.’
Er is een oorzaak. En die is politiek. In de voorbije vier jaar had de internationale gemeenschap heel wat kunnen doen om de situatie te ontmijnen maar er is niets gebeurd.
In het begin van de revolutie al kwam de regelmatig herhaalde vraag voor een no-fly-zone. Toen de bombardementen begonnen, Assad vatenbommen inzette, vroegen de Syriërs een veilige zone. De antwoorden bleven uit. Vandaag weet iedereen dat met de gevraagde interventies de omvang van de vernietiging en de dodentol veel lager zou geweest zijn.
We krijgen de indruk dat, met de campagne van Rusland, meer en meer westerse leiders de normalisering van Assad bepleiten in de strijd tegen IS.
Ziad Majed: Dat geloof ik niet. Internationale en Syrische organisaties, en Syrische bronnen hebben onwrikbare bewijzen van Assads oorlogsmisdaden tegen het Syrische volk, zoals de foto’s van de ziekenhuisfotograaf Caesar van de zwaar gefolterde lijken van opposanten.
‘Assad kan niet meer als een mogelijke partner in de strijd tegen terrorisme worden gezien.’
De bewijzen liggen op tafel. Assad kan niet meer als een mogelijke partner in de strijd tegen terrorisme worden gezien. Hij doodde meer mensen dan eender welke andere terroristische entiteit in de regio.
Er is verwarring dat Frankrijk overstag zou zijn gegaan voor dat normaliseringsidee. Dat is niet zo. Frankrijk heeft nooit geaccepteerd dat Assad deel zou uitmaken van een politiek transitieproces, ook niet toen daar in Groot-Brittannië, Duitsland en de VS wel stemmen voor opgingen.
François Hollande was daar in New York (tijdens de AV van de Veiligheidsraad, n.v.d.r.) trouwens zeer duidelijk over en bovendien is Frankrijk een vooronderzoek gestart naar misdaden tegen de mensheid door Assad.
Ook Obama was zeer ferm in zijn uitlatingen. Voor hem is samenwerken met iemand die zoveel doden op zijn geweten heeft, niet aanvaardbaar.
Rusland wil Assad houden. Los van ethische, morele en geopolitieke bezwaren, zou Assad betrekken om bijvoorbeeld puur militaire redenen een opti e zijn?
Ziad Majed: Zelfs als je het respect voor mensenrechten, verantwoordelijkheid, internationale wetgeving negeert, dan nog moet je vaststellen dat Assad militair gezien de zwakste partij is van alle betrokken vechtende partijen. De Syrische oppositie en IS zijn veel sterker dan Assad, die enkel standhoudt dankzij de hulp van tienduizenden Libanese, Iraakse en Afghaanse strijders die door Iran en Hezbollah werden gemobiliseerd. Vergeet niet dat Assad, de enige vechtende partij met een luchtmacht, de hele Idlibregio verloor tegenover de oppositie in het noorden en dat IS maar een paar dagen nodig had om Palmyra te veroveren.
Een mogelijk bondgenootschap met Assad zou dus tegen elke militaire logica ingaan. Is er een politieke logica?
Ziad Majed: Ook politiek is er überhaupt geen enkele logica om, zelfs in het kader van normalisering, samen te werken met iemand wiens oorlogsmisdaden je niet langer kan ontkennen. In dat geval zend je de boodschap aan de Syrische en Arabische burgers dat er geen probleem is om de kant van de moordenaar te kiezen om je eigen vel te redden tegen het islamistische IS. Dat zou getuigen van dubbele standaarden, van een gebrek aan respect voor mensenlevens en voor de waardigheid van de Syriërs, en van racisme. En dat is nu exact de beste recruteringscampagne voor IS.
‘Je kan niet met de oorzakelijke actor van de zaak – Assad — in zee gaan tegen wat hij zelf veroorzaakt heeft — Daaesh.’
Politiek kunnen westerse landen ook de ethische lijn, die van de mensenrechten en het Internationaal Recht, niet negeren. Kunnen westerse landen, veronderstelde democratieën, samenwerken met barbaarse regimes om een andere barbaarse entiteit op de grond te bevechten? Waar is de ethische logica wanneer je zegt dat misdaden door een fascist in maatpak getolereerd worden terwijl de misdaden door een fascist met een lange baard absoluut onaanvaardbaar zijn? Dat zou een wel heel decadente benadering zijn.
Noteer ook dat de seculiere de islamist heeft doen opstaan. Je kan dus niet met de oorzakelijke actor van de zaak – Assad — in zee gaan tegen wat hij zelf veroorzaakt heeft — IS.
IS in Syrië bestond niet in 2011 en 2012, en was ook in 2013 nog maar zeer zwak. Het is door Assads beleid, de chaos die hij creëerde en de misdaden die hij beging, dat IS de belangrijke actor kon worden die het vandaag is.
In analyses wordt het Libië-scenario, de chaos van het post-Khaddafi-scenario, naar voor geschoven als argument om niet te ageren: wat na Assad?
Ziad Majed: Vertel mij wat erger kan zijn dan de huidige situatie mèt Assad, zonder interventie? De feitelijke situatie in Syrië is intussen erger dan in Libië en Irak samen. De dodentol staat op 250.000, 250.000 mensen verdwenen of bevinden zich achter tralies. Elf miljoen mensen zijn gedwongen ontheemd, waarvan 4.5 miljoen intussen buiten de landgrenzen is gevlucht. Meer dan vijftig procent van de Syrische bevolking is dood, verdwenen of ontheemd. Voeg daar de gewonden bij en je hebt zestig procent van de Syrische bevolking die een direct slachtoffer is van de oorlog.
‘Die chaos is er omdat Assad bleef, niet omdat hij viel.’
De chaos in Syrië groeit al twee, drie jaar. Die chaos is er omdat Assad bleef, niet omdat hij viel. Onder zijn “bestuur” is het land verwoest. Het zijn niet mijn woorden maar die van de Verenigde Naties: dit is de grootste internationale humanitaire catastrofe sinds de Tweede Wereldoorlog.
In Libië, dat sinds 1969 geen politiek leven meer had, had men veel kunnen realiseren als men het politieke en economische opbouwproces had opgevolgd. Maar men elimineerde Khadaffi en een follow-up vergat men.
In Irak – vergeet ook die andere internationale interventie niet — had men beter kunnen doen dan een politieke exclusieve installatie van buitenaf op te dringen om Saddams hegemonie te doorbreken.
Maar wat dus na Assad?
Ziad Majed: In Syrië kunnen we Libië- en Irak-scenario’s vermijden door een politiek proces, exclusief Assad, op te starten met alle groepen, dus ook met sommige pro-regimegroepen. Diverse groepen moeten betrokken worden, verzoeningsprocessen moeten in gang worden gezet, er moet decentralisatie komen, een nieuwe grondwet en een soort Marshallplan voor heropbouw zijn nodig.
De voornaamste uitdaging in Syrië is om een nieuwe politieke meerderheid op te bouwen die kan optreden tegen de buitenlandse aanwezigheid van IS. Voor wie Daaesh prioritair stelt: mèt Assad zal je in Syrië geen politieke partner vinden tegen IS.
De uitdaging is immens. De oppositie is een mozaïek van diverse groepen, politiek en militair, islamitisch en seculier.
Ziad Majed: De vechtende groepen op de grond krijgen geld en wapens van buiten Syrië. Die groepen kunnen onder druk worden gezet door hun steungevers om te demilitariseren en mee te stappen in een staakt-het-vuren, als opstap naar een politieke oplossing. Het is belangrijk om die groepen te vertegenwoordigen in een soort verzoeningsraad, waar je bijvoorbeeld vertegenwoordigers van het Vrije Syrische Leger samenzet met voormalige alawitische legergeneraals die op pensioen waren toen de revolutie begon en die dus geen oorlogsmisdaden op hun geweten hebben.
‘Wat is de zin van één verenigd blok dat het vroegere monotone blok van de dictatuur zou vervangen?’
Binnen de politieke oppositie heb je zowel seculieren als islamitische groepen, van de Moslimbroeders tot de salafisten, en er zijn de Koerden. Die moet je allen samenzetten met technocraten, notabelen uit de pre-revolutionaire tijd die zich terugtrokken. Een uitdaging, ja. En een verbindend leiderschap is er niet. Dat klopt. Maar is dat nodig? Wat is de zin van één verenigd blok dat het vroegere monotone blok van de dictatuur zou vervangen? Er is behoefte aan diversiteit, waarbinnen de verschillende politieke, sektarische, regionale en culturele groepen en klassegevoeligheden in Syrië vertegenwoordigd zijn.
En dan komt er nog een speler bij: Rusland. De Russische grondtroepen viseren niet IS, zo lijkt, maar de oppositie. Rusland wil Assad niet opgeven.
Ziad Majed: Zelfs Rusland kan zijn positie in de regio veiligstellen zonder Assad en zal mee in de transitie stappen. Rusland dat nu militair aanwezig is, zou een aantal Syrische actoren van het oude regime kunnen inschakelen, zoals gepensioneerde legergeneraals die altijd geconnecteerd zijn geweest aan het Russisch leger, en notabelen uit de alawitische kustregio. Op die manier zou Rusland zijn belangen kunnen behartigen en zijn laatste vriendenstaat in het Midden-Oosten behouden.
Dat geldt ook voor Iran en andere actoren in de regio. Niemand hoeft gezichtsverlies te leiden, compromissen zijn mogelijk.
Hoe zit het met die complottheorie dat Daaesh wel eens een uitvinding van Assad zou zijn?
Ziad Majed: Toen IS op het Syrische toneel verscheen, vocht de groep aanvankelijk, tussen april 2013 en juli 2014, uitsluitend tegen de Syrische oppositie, zowel tegen de seculiere als islamistische milities, nauwelijks tegen het regime. De oppositie vormde een blok voor hun rekruteringscampagnes. Enkel buitenlanders, en niet de Syriërs, sloten zich aan bij Daaesh.
Natuurlijk was Assad daar gelukkig mee want dit speelde volledig in zijn kaarten. Het bevestigde zijn propaganda dat het regime een oorlog uitvocht tegen terroristen en radicale islamisten, en onrechtstreeks was Daaesh een partner tegen de oppositie.
Er was meer. Er was ook de handel tussen IS en het Assad-regime. Herinner je de zaak van George Haswani, de oliebemiddelaar tussen Assad en IS , die intussen op de Europese sanctielijst staat. Meer dan een jaar was het Assadregime via Haswani een klant van IS' olie. En er was de antiquiteitenhandel tussen IS en het regime of minstens zakenmannen die bij het regime aanleunen.
Die indirecte samenwerking was er dus wel maar dat wil nog niet zeggen dat het regime en IS directe bondgenoten zijn.
Pas na juli 2014, nadat Bagdadi het kalifaat had uitgeroepen, een aantal gijzelaars executeerde en de VS in Irak en Syrië begonnen met luchtaanvallen tegen IS, keerde Assad. Hij noemde zichzelf de zogenaamde partner in de oorlog tegen terreur, ook al had hij die “terreur” daarvoor handig voor zijn kar kunnen spannen en nooit aangepakt.
En dan is er nog al-Nusra, een belangrijke militaire speler. Hoe rekruteren zij?
Ziad Majed: De overgrote meerderheid van de al-Nusrastrijders zijn jonge Syriërs uit dorpen en steden waar al-Nusra zich installeerde. Ze sloten zich bij de groep aan omdat al-Nusra zich een efficiënte en gedisciplineerde strijdkracht toonde die terrein kan veroveren, die bovendien een grote financiële backup en een groot wapenarsenaal heeft, zeker in vergelijking met het Vrije Syrische Leger. Veel strijders stapten over naar islamitische groepen, ook, en niet onbelangrijk, omdat Al-Nusra een salaris uitbetaalt waarmee strijders hun families kunnen onderhouden.
Hoe gevaarlijk is al-Nusra?
Ziad Majed: De groei van al-Nusra vormt een groot risico want ze nemen wel degelijk radicale posities en stellingen in. Hun houding tegenover de positie van de vrouw is ronduit zeer problematisch.
Langs de ene kant claimt al-Nusra internationale legitimiteit via zijn banden met een mondiale salafistische groep als al-Qaeda maar tegelijk is de groep heel erg afhankelijk van netwerken en steunverleners uit het buitenland die Assad weg willen. Hen deconnecteren van die buitenlandse steun en de andere groepen lanceren in een nieuw politiek proces zou een nieuwe dynamiek kunnen creëren. Je mag niet vergeten dat al-Nusra ook ferme zwaktes heeft. Ten eerste, ze zal geen deel kunnen uitmaken van een politiek transitieproces. Ten tweede, terwijl de groep een sterke positie inneemt in het noorden van Syrië, is het zeker niet de sterkste speler in Zuid-Syrië of rond Damascus.
Het idee in de westerse media is dat de meeste strijdende milities in Syrië islamitisch geradicaliseerd zijn. Klopt dat?
Ziad Majed: De milities zijn veel meer gefragmenteerd op regionaal dan op ideologisch vlak. Op de drie, vier strijdfronten in Syrië vormen milities van verschillende ideologieën allianties met elkaar: van al-Nusra, Ahrar ash-Sham in Idlib, onafhankelijke brigades van het Vrije Syrische Leger met het Sham-front in Aleppo, het Leger van de Islam en kleine milities rond Damascus, en in het zuiden krijgt het Vrije Syrische Leger soms steun van al-Nusra.
Kijk je naar de namen van die milities, dan zie je dat ze vooral religieus geïnspireerd zijn.
Ziad Majed: Veel milities die eerder onder de vlag van het Syrische Vrije Leger opereren, adopteerden nieuwe namen en lieten zich inderdaad inspireren door de islam of historische gebeurtenissen. Maar dat betekent niet automatisch radicalisering. Het is heel belangrijk om een onderscheid te maken tussen de politieke islamisten en de gewone culturele moslims van de dorpen die misschien wel conservatief zijn maar geen politieke ideologie nastreven. Laat ons ophouden met alle Syrische strijders onder één ideologische noemer te plaatsen.
‘Er is verlies, onnoemelijk menselijk lijden. De behoefte aan religieuze rituelen was nooit groter.’
Ook heel belangrijk, je mag de impact van geweld en oorlog, de impact van dood en verderf niet onderschatten. Er zijn soms dagen waarop meer dan honderd begrafenissen over het hele land plaatsvinden. Dat betekent verlies, onnoemelijk menselijk lijden. De behoefte aan religieuze rituelen was nooit groter.
In een dorp in dat dagelijks twee of drie van zijn inwoners verliest, is het niet meer dan logisch dat islamitische praktijken en rituelen een veel prominenter plek krijgen in het dagelijkse leven dan in vredestijd. Dat heeft natuurlijk ook een invloed op de strijdende krachten.
Ken je mensen, Syriërs, demonstranten van het eerste uur, die zeggen dat de revolutie een fout was?
Ziad Majed: Ik zelf ken niemand die zegt dat de revolutie een vergissing was. Uiteraard zijn er wel mensen die zeggen dat de militarisering van de revolutie anders had moeten gebeuren of die de islamitische recuperatie van de revolutie een spijtige zaak vinden.
Natuurlijk kan je stellen dat de revolutie het geweld heeft losgeweekt, en dat er zonder de revolutie niet de monsterlijke reactie van Assad was geweest. Tuurlijk willen de mensen die alles hebben verloren een oplossing en een einde aan het geweld.
Maar daarbuiten vinden de Syriërs die ik ken en sprak, deze revolutie de belangrijkste verwezenlijking in hun hele leven.
Veel mensenrechtenactivisten zijn overtuigd dat het geweld op een dag zal stoppen, en dat op die dag, zelfs na het ongelofelijke bloedvergieten en de daaraan geslagen kloven, een ander Syrië mogelijk is. Ondanks de wanhoop is er nog hoop en overtuiging.