Varkens houden in de stad. Met deze ogenschijnlijk kleine, maar opvallende ingreep wil het Spilvarken grote veranderingen in gang zetten op vlak van sociale cohesie, milieu en consumptie. De reacties zijn lovend en de initiatiefnemers ambitieus: liefst van al zouden ze het project uitbreiden naar heel Europa.
Het Spilvarken zet in Gent varkens in om het afval in de stad te verwerken en de sociale cohesie in de buurt te bevorderen. MO* trof Nathalie Snauwaert, een van de initiatiefneemsters van het project op NEWIDEALS, een netwerkcongres voor sociale ondernemers georganiseerd door de Sociale Innovatiefabriek.
Het hele idee voor het Spilvarken ontstond tijdens een brainstormsessie van Canvas, Timelab en KASK waarbij iedereen in Gent ideeën kon voorstellen rond het thema ‘niets is verloren’. Nathalie Snauwaert zat met zeven anderen rond de tafel om na te denken over onbenutte ruimte in de stad. ‘We hadden vooral allemaal veel goesting om iets te doen. Een van ons was kok en zei “Waarom geen varken?” En het idee was vertrokken.’
Het varken als buurtwerker
Het project ging van start in 2014 met drie varkens op een ongebruikt lapje grond aan de Bijloke in Gent. Het diende als proefproject om te onderzoeken of het mogelijk is om varkens te houden in de stad. Een veertigtal geëngageerde buurtbewoners zette zich in om als hulpboer mee voor de varkens te zorgen.
Uit dat proefproject bleek dat de varkens niet alleen grote hoeveelheden afval verwerkten, maar ook de buurtbewoners met elkaar verbonden. ‘Mensen komen naar buiten en buren leren elkaar kennen. Ook voor sociaal kwetsbare groepen hebben de varkens een positieve impact’, zegt Nathalie Snauwaert.
De varkens versterken de banden tussen buurtbewoners, maar hoe zit dat dan in een diverse wijk met bijvoorbeeld veel islamitische of joodse inwoners?
‘Jongeren met autisme hebben er veel aan en elke week kwamen er vier vrijwilligers die in begeleiding waren bij De Sleutel, een organisatie die drugsverslaafden begeleidt, meewerken. Ook ouderen komen dankzij de varkens meer naar buiten. Ze zijn dus een ideaal middel tegen vereenzaming.’
De varkens versterken de banden tussen buurtbewoners, maar hoe zit dat dan in een diverse wijk met bijvoorbeeld veel islamitische of joodse inwoners? Het Spilvarken ging hierover in gesprek met de bewoners van de Gentse Rabotwijk, waar veel mensen van Turkse origine wonen.
‘De bewoners van de Rabotwijk staan niet weigerachtig tegenover de aanwezigheid van varkens in de buurt. Integendeel zelfs, om religieuze redenen mogen zij geen brood weggooien. De varkens zouden daar een oplossing voor bieden. De bewoners zijn dus bereid voedselafval voor de varkens te schenken, maar benadrukten dat ze hen niet wilden aaien of verzorgen’, vertelt Nathalie Snauwaert.
Middeleeuws en revolutionair
Vanwege het grote succes van het project aan de Bijloke zette Het Spilvarken het initiatief verder in Gentbrugge. ‘Eigenlijk gaan we terug naar het Middeleeuwse drieslagstelsel: eerst staan de varkens op de wei. Hun gewroet zorgt voor chaos in de bodem, wat de vruchtbaarheid van de grond bevordert. Na twee maanden hebben de varkens een stuk weide van 100 m² volledig omgewroet en verplaatsen we hen naar een volgend stukje weidegrond.’
‘Op het eerste stuk grond komen dan kippen te staan. Die houden van de insecten in de uitwerpselen van de varkens. De kippen zorgen ervoor dat de mest in de grond wordt opgenomen. Dat maakt dat de bodem daarna ideaal is voor groententeelt.’
Na zes maanden hebben de drie varkens samen meer dan een ton voedselafval verwerkt. Ze worden dan geslacht. Een varken wordt op voorhand aan een restaurant verkocht en de overige twee worden verdeeld onder de hulpboeren.
Minder vlees, maar beter vlees
‘Toch draait het project zeker niet om vleesconsumptie’, zegt Nathalie Snauwaert. ‘Integendeel, het zet zelfs vleesmatiging in gang. In het begin wil iedereen een stukje vlees, maar in de loop van het project ontstaat er een emotionele band met de varkens. Het is fantastisch vlees, maar een varken opeten dat je zelf hebt verzorgd, is niet zo gemakkelijk. Uiteindelijk bestellen de meeste hulpboeren dus een veel kleinere hoeveelheid vlees dan ze aanvankelijk voorzien hadden. Het gaat over minder, maar beter vlees.’
‘Twee van de hulpboeren hebben er zelfs voor gekozen werkelijk niets meer in de supermarkt te kopen.’
Het Spilvarken zorgt voor een groter bewustzijn rond voedsel en brengt in de buurt ook levendige discussies over de voedingsindustrie op gang. De initiatiefnemers hopen zo op termijn ook invloed uit te oefenen op de voedingsindustrie en de boeren te kunnen helpen. ‘Veel van de hulpboeren hebben tijdens het project beslist geen vlees meer te kopen in de supermarkt. Twee mensen hebben er zelfs voor gekozen werkelijk niets meer in de supermarkt te kopen, ook hun groenten niet’, vertelt Nathalie Snauwaert.
‘Varkensboeren moeten hun vlees aan dumpingprijzen weggeven aan de supermarkten. Normaal gezien betaalt de supermarkt voor een kilo varkensvlees 2,35 euro, maar als het barbecueseizoen is geven ze plots maar 0,85 euro per kilo om spectaculaire kortingen te kunnen geven. De supermarkt heeft de macht over de boeren. Als wij burgers als consument ervoor kiezen dat niet meer te aanvaarden en geen varkensvlees meer te kopen in de supermarkt, verschuift de macht naar de burger. De supermarkt zal zich gedwongen zien het vlees aan eerlijke prijzen aan te kopen.’
Als er minder vlees geconsumeerd wordt en het vlees aan eerlijke prijzen verkocht wordt, kan men volgens Nathalie Snauwaert terug naar een meer romantische manier van varkens houden. ‘Nu plegen veel Waalse varkensboeren zelfmoord omdat de situatie onhoudbaar is. Als we de boeren er ook van kunnen overtuigen afval als voedsel te gebruiken en de afvalstromen van de stad naar de boer laten gaan, hoeven boeren ook geen soja meer te bestellen.’
Wereldwijde impact
Uit cijfers van het Wereld Natuur Fonds (WWF) blijkt dat slechts zes procent van de globale sojaproductie door mensen wordt geconsumeerd. Het overgrote merendeel van de soja wordt verwerkt in veevoer.
Voor een kilo industrieel varkensvlees is bijna een kilo soja nodig.
Voor een kilo industrieel varkensvlees is bijna een kilo soja nodig. De sojaproductie is erg vervuilend en is een van de belangrijkste oorzaken van ontbossing in Latijns-Amerika. Het Spilvarken hoopt dat de boeren in de toekomst afval van de steden aangeleverd kunnen krijgen en hun vlees ook rechtstreeks aan de stad of de consument kunnen leveren.
Initiatiefneemster Nathalie Snauwaert.
© Het Spilvarken
Grootse plannen dus van het Spilvarken dat als een klein burgerinitiatief begon en ondertussen tot een vzw is uitgegroeid. En het concept slaat aan. Volgend jaar gaat Het Spilvarken van start in Antwerpen en Kortrijk en in 2017 staat het ook in Brugge op de agenda.
‘Het project is voor steden interessant omdat het een zacht meetinstrument is voor de onderlinge relaties in de buurt’, zegt Nathalie Snauwaert. ‘Bovendien moeten steden ook bepaalde doelstellingen in verband met lokale voedselstrategie en klimaat halen. Dit kleine project maakt op dat vlak een groot verschil.’
Het project zou in Antwerpen graag beginnen naast het MuHKA. ‘De eerste locatie moet strategisch zijn. Voor de zichtbaarheid moet het pal in het centrum van de stad gebeuren. In een latere fase zouden de varkens ook naar Borgerhout en Berchem komen’, zegt Nathalie Snauwaert.
Maar het project trekt ook buiten de landsgrenzen de aandacht. Zo lieten Slowakije en Nederland al interesse blijken. Idealiter zouden volgens Nathalie Snauwaert de onderlinge verschillen in Europese regelgeving weggewerkt worden, zodat het project overal in Europa van start kan gaan.