Multinationals en hun miljoenenclaims tegen ontwikkelingslanden
Frank Mulder (IPS)
30 januari 2015
Nederlandse bilaterale verdragen spelen een sleutelrol in de zaken die multinationals aanspannen tegen ontwikkelingslanden, wanneer ze menen last te hebben van nieuwe regelgeving. Meer dan 10 procent van alle bekende claims zijn gebaseerd op een Nederlands verdrag, en daarvan is driekwart ingediend door firma's die alleen met hun brievenbus in Nederland gevestigd zijn.
Dat blijkt uit het rapport Socializing Losses, Privatising Gains dat SOMO, TNI, Both ENDS en Milieudefensie vandaag hebben uitgebracht. Driekwart van de “Nederlandse” zaken worden aangespannen door brievenbusfirma’s, die zich alleen om juridische of fiscale redenen in Nederland hebben gevestigd.
Milieuregels
De boetes kunnen hoog oplopen.
Investeringsverdragen of BIT’s (Bilaterale Investeringsverdragen) bieden investeerders vergaande vormen van bescherming. Wanneer ze menen last te hebben van gewijzigd overheidsbeleid kunnen ze miljarden van een staat claimen via een zogenaamde Investor to State Dispute Settlement, kortweg ISDS. Dit is een van de elementen in de onderhandelingen over TTIP, het vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten, dat zo onder vuur ligt van maatschappelijke organisaties.
Vaak gaat de zaak om nieuwe milieuwetgeving of maatregelen ter verbetering van de volksgezondheid of de financiële stabiliteit. De arbitrage wordt doorgaans uitgevoerd door een drietal mensen, achter gesloten deuren, en kost inclusief juridische kosten gemiddeld 8 miljoen dollar (7 miljoen euro).
De boetes kunnen hoog oplopen. Dat geldt niet alleen ontwikkelingslanden. Zo claimt de Chinese verzekeraar Ping An een schadevergoeding van 2 miljard dollar (1,8 miljard euro) van België voor vermeende verliezen bij de nationalisatie van Fortis.
Ondermijning besluitvorming
‘Het ondermijnt direct de democratie in deze landen.’
‘Het gaat niet alleen om boetes’, zegt Roos van Os, onderzoeker bij SOMO. ‘Het ondermijnt direct de democratie in landen omdat er een zogenaamde regulatory chill vanuit gaat. Uit angst voor claims besluiten landen soms om regels terug te draaien die op democratische wijze tot stand gekomen zijn.’ Het ondermijnt daarmee ook de mogelijkheid van beleid dat landen opstellen om tot een duurzame ontwikkeling te komen.
Zo wil Indonesië minder afhankelijk worden van de export van ruwe grondstoffen. Het bepaalde daarom dat 51 procent van de aandelen in mijnbouwbedrijven aan Indonesiërs verkocht moet worden en dat bedrijven de grondstoffen ten dele in Indonesië moeten verwerken. Op basis van een investeringsverdrag dat Nederland met Indonesië heeft gesloten, diende mijnbouwgigant Newmont een schadeclaim in. Uiteindelijk werd Newmont vrijgesteld van de nieuwe wet.
Nederlandse verdragen zijn gebruikt om Zimbabwe aan te klagen vanwege landbouwhervormingen, Bolivia vanwege beleid over het eigendom van water en Venezuela vanwege de nationalisatie van koffie en olie.
Agressief
‘Nederland is een van de agressiefste spelers als het gaat om ISDS’, zegt Van Os. De Nederlandse ambtenaar die daar verantwoordelijk voor was, Nikos Lavranos, werkt tegenwoordig als secretaris-generaal van de lobbyorganisatie EFILA (European Federation for Investment Law and Arbitration). Deze organisatie pleit voor nog sterkere ISDS-mechanismes, die de beleidsvrijheid van staten nog verder moet inperken.
De Nederlandse verzekeraar Achmea heeft een zaak aangespannen tegen Slowakije, omdat het van zorgverzekeringen weer een overheidstaak wil maken. Het is een unieke zaak, omdat het bedrijf geen geld wil, maar eist dat het voorstel van tafel gaat. Eerder heeft Slowakije al 22 miljoen dollar (19 miljoen euro) plus 3 miljoen dollar (2,6 miljoen euro) proceskosten moeten betalen aan Achmea, als schadevergoeding voor een nieuwe wet die grenzen stelt aan de mogelijkheid van verzekeraars om winsten het land uit te sluizen. ‘Dit systeem is in feite een parallelle rechtsstaat, speciaal voor multinationale ondernemingen’, aldus Van Os.
Opzeggingen
Geconfronteerd met de inbreuk die BIT’s en het ISDS-principe maken op beleidsvrijheid, zei Indonesië, net als bijvoorbeeld Zuid-Afrika, zijn BIT’s met verschillende landen op. De verdragen met Nederland sneuvelden als eerste. Ook India heeft onlangs, mede als gevolg van een miljardenclaim van Vodafone (op basis van het Nederlands-Indiase investeringsverdrag), een totale herziening van de bestaande investeringsverdragen aangekondigd. Het probleem is dat investeerders zelfs na beëindiging nog vijftien jaar volgens het verdrag beschermd moeten worden.
Minister Liliane Ploumen van Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft eerder aangegeven dat ze de BIT’s met ontwikkelingslanden opnieuw tegen het licht gaat houden. In eerdere uitspraken heeft ze echter al laten weten dat ze geen bezwaren heeft tegen het ISDS-mechanisme, zij het in verbeterde vorm.