Turks of Duits? Het heimatgevoel in Duitsland

Na de Tweede Wereldoorlog boomde de Europese economie. Onder meer ons land had werkkrachten nodig, werklieden die hier onvoldoende voor handen waren. In 1961 sloot ook de Bondsrepubliek Duitsland, op aanvraag, een arbeidsovereenkomst met Turkije af. Het zijn vooral deze gastarbeiders en hun nakomelingen die tot op de dag van vandaag het beeld van ‘de buitenlander’ in Duitsland bepalen en beïnvloeden.

Oost versus West

Het aantal Turken verschilt sterk tussen de deelstaten in het westen en die uit het voormalige Oost-Duitsland. Het Ruhrgebied bijvoorbeeld is een streek die tot bloei kwam door de industrie en de mijnbouw, sectoren die veel gastarbeiders nodig hadden. Alleen al in deze regio in Noordrijn-Westfalen leven zowat 1,1 miljoen Turken, wat ongeveer een derde is van het totale aantal Turken in Duistland. Ook de zuidelijke deelstaten herbergen er enkele honderdduizenden. In de vijf ‘nieuwe’ oostelijke deelstaten samen wonen daarentegen maar 30.000 Turken.

Serdar Özhumuyk is een Duitse Turk uit Düsseldorf, in het Ruhrgebied. Zijn ouders verhuisden halverwege de jaren 80 van een klein dorpje in de buurt van Izmir naar Duitsland. In tegenstelling tot de vroege gastarbeiders uit de jaren 60 nam zijn vader meteen zijn vrouw mee naar Duitsland.  In de jaren daarna werden Serdar en zijn zus in het Ruhrgebied geboren. Hoewel hij er geboren en getogen is, heeft hij verbazend genoeg geen Duits paspoort. ”Ik zie geen enkel voordeel om het aan te vragen”, vertelt hij. “Bovendien heeft het ook voor een stuk met trots te maken. Ik ben nog altijd Turks en mijn paspoort weerspiegelt dat.”

Ook Ilyas Aydin is zoon van een Turkse familie die in de jaren 80 naar Duitsland kwam. “Op mijn achttiende kon ik ervoor kiezen om mijn Turks paspoort in te ruilen voor een Duits. Een andere optie was om een dubbele nationaliteit aan te nemen en dus een Duits én Turks paspoort te bekomen. Ik vroeg aan de ambtenaar van het buitenlandersambt of me dat op één of andere manier een voordeel zou verschaffen. Hij antwoordde dat het eigenlijk geen verschil uitmaakt en er geen voordelen aan verbonden waren. Als het niets uitmaakt, behoud ik liever mijn Turkse identiteitskaart.”

Meer uit- dan instroom

Dat zoveel Turken vasthouden aan hun Turks paspoort, ook al hebben ze er nooit gewoond, toont de sterke band aan die veel Turken met hun herkomstland voelen.

Dat zoveel Turken vasthouden aan hun Turks paspoort, ook al hebben ze er nooit gewoond, toont de sterke band aan die veel Turken met hun herkomstland voelen. Turkije is een moderne, machtige staat en daar zijn ze trots op. In die mate zelfs dat er de laatste jaren meer Turken van Duitsland naar Turkije verhuizen dan omgekeerd.

Vooral hogeropgeleiden nemen die stap, bevestigt Ilyas Aydin: “Ik ken iemand die hier in Duitsland een ‘lage’ bachelor opleiding heeft afgesloten. Hij was maar op het nippertje geslaagd. Hier kon hij met dat diploma amper werk vinden maar in Turkije kreeg hij, gewoon omdat hij een Duits diploma heeft, vrijwel meteen een job aangeboden. Bovendien een job met een loon waar een beginnende werknemer in Duitsland enkel van kan dromen. Ik zou in dat geval waarschijnlijk ook mijn koffers pakken.”

Duits-Turkse vlag

Maar het is niet omdat ze zo trots zijn op hun Turkse wortels, dat de Duitse Turken zich niet Duits voelen.  Alle Turken waarmee ik sprak, zijn trots op hun “nieuwe” vaderland. Ze lijken blij om hier te wonen, supporteren voor lokale voetbalploegen en de Duitse Mannschaft en weiden graag uit over het feit dat Duitsland het zoveel beter doet dan de meeste andere Europese lidstaten. Een sprekend voorbeeld van dit Duits-Turkse gevoel is het ontstaan van de Duits-Turkse vlag tijdens het WK van 2006, die sindsdien een symbool is geworden.

Maar er is ook een andere kant aan het verhaal. Volgens een onderzoek uit 2009 van het Berlijns onderzoeksinstituut voor bevolking en ontwikkeling vormen Turken de migrantengroep die het slechts geïntegreerd is. Serdar geeft toe dat er problemen zijn. ”Vooral in steden en wijken waar heel veel Turken bij elkaar wonen zijn er gemeenschappen waar het misloopt op vlak van integratie en onderwijs. Ik heb zelf jaren in zo’n wijk gewoond. Drugs waren dagelijkse kost”, zegt hij. “Verder dan joints roken ben ik wel nooit gegaan. Op een bepaald moment ben ik me meer met mijn geloof gaan bezighouden. Op een niet-extreme manier, voor alle duidelijkheid. Dat heeft me van het verkeerde pad afgehouden.”

Diaspora als inkomstenbron

Turkije verdient trouwens ook geld aan zijn diaspora. Iedere Turkse man moet verplicht 18 maanden legerdienst volbrengen, maar met geld kan je die grotendeels ontlopen. Als je weet dat de Turkse diaspora in Europa uit zo’n zes miljoen mensen bestaat en een groot gedeelte van de mannen zich ‘vrijkoopt’ dan weet je dat dit een grote inkomstenpost is voor de Turkse staat.

Zo getuigt ook Mikhael Simsek, een 27-jarige Koerdische Turk van de derde generatie. Zijn vader kwam als tiener begin jaren 70 naar Duitsland in het kader van gezinshereniging. Simsek heeft heel bewust zijn Turks paspoort ingeruild voor een Duits, net om de militaire dienstplicht in Turkije te ontlopen.

“Turkse burgers die in het buitenland wonen en daar studeren of werken, kunnen hun legerdienst uitstellen tot hun 38ste. Maar je kan je legerdienst ook gedeeltelijk afkopen. Als je 10.000 euro betaalt, moet je nog maar drie maanden basisopleiding volgen. Er helemaal aan ontsnappen is niet mogelijk.” Serdar denkt daar anders over: “Het klopt dat iedere Turkse man zijn legerdienst moet doen, maar het ziet er naar uit dat dit binnen afzienbare tijd gaat veranderen. Ik schuif het gewoon voor mij uit tot de maximumleeftijd en ik ga ervanuit dat het tegen dan wel niet meer zal moeten.”

Het compleet afschaffen van de legerdienst is voorlopig echter nog vrij onwaarschijnlijk. Dat de Turkse overheid een dergelijke inkomstenbron zomaar zal laten vallen is vrij onwaarschijnlijk.

© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia - Jurgen Van den Plas